De openingswoorden uit ‘De Heilige Linie’ van J.A. Alberdingk Thijm die in 1858 verscheen. Dia uit de lezing Caelestis urbs Jeruzalem met de herdenkingsprent die Joseph Cuypers na het overlijden van zijn peetoom maakte. ((Voor de lezing volg deze link.))
Sinds 2014 staat op Bibliodoc het handboek over kerkbouwsymboliek van J.A. Alberdingk Thijm, De Heilige Linie (1858) in de editie van 1909, on line. Ook het informatieve voorwoord van zijn zwager Pierre J.H. Cuypers zit daarbij.
Het boek kan gedownload worden als PDF en is toegankelijk met de zoektoets dankzij OCR. De scan is niet vlekkeloos, maar wordt toch ter beschikking gesteld omdat De Heilige Linie een belangrijke bron is voor de negentiende en twintigste-eeuwse kerkelijke iconografie. Dankzij het voorwoord van Cuypers wordt duidelijk hoe moeilijk het zeker in het begin was om de ideeën uit dit boek in de praktijk te brengen. Door de vele geannoteerde verwijzingen naar middeleeuwse bronnen, kan De Heilige Linie tevens gebruikt worden voor onderzoek op dat terrein. Hoewel vorige generaties wat snerend deden over Thijms kennis, is de afgelopen decennia gebleken dat die zeer aanzienlijk was. ((Vergelijk onder meer de bundel uit het Thijmjaar in de bibliografie van deze site, zoekterm: erflater.)) Om dat duidelijk te maken heb ik in het boek over de nieuwe Bavo niet zomaar volstaan met paginaverwijzingen in de noten; ook Thijms eigen, middeleeuwse bronnen zijn vermeld. ((Hubar, De nieuwe Bavo, hoofdstuk 3.)) Hopelijk helpt dat om dit beeld te corrigeren, maar daar zal waarschijnlijk een lange adem voor nodig zijn. Wat echt zou werken is een wetenschappelijke evaluatie van wat Thijm wist van de middeleeuwen. Wie weet kan De Heilige Linieon line daartoe inspireren.
In de editie van 1909 zijn verder de opstellen Over de kompozitie in de kunst van Thijm gebundeld. Deze werpen veel licht op de visie van een vooraanstaande criticus uit de negentiende eeuw op de kunst van zijn tijd en waren voor mij een belangrijke bron voor de analyse van de gevelsculptuur van het Rijksmuseum. ((Hubar, Arbeid en Bezieling, 1997. Samenvatting http://wp.me/P4eh3s-eI.)) Wat het lezen heel plezierig maakt, is dat de opstellen niet zonder humor zijn geschreven.
Dat kan tegenwoordig niet alleen via deze site, maar ook elders op het wereldwijde internet:
De oorspronkelijke editie van 1858 op archive.org onder deze link.
Net als het exemplaar in Bibliodoc als onderdeel van De verzamelde werken uit 1908 (?), ook op archive.org onder deze link.
Verder kun je via DBNL.org de afzonderlijke hoofdstukken in artikelvorm lezen in Thijms tijdschrift, Dietsche Warande van 1857.
Toch interessant dat het eerste exemplaar afkomstig is van Harvard University en de tweede van het Getty Research Institute. Je vraagt je wel af welke motieven achter deze aanschaf zaten, want er zullen toch niet zoveel mensen zijn geweest die daar Nederlands lazen.
B. ((Verkorte link van dit item: http://bit.ly/1ZvcKwh-VanHH2Org
Unieke hashtag: #Thijm_1ZvcKwh
Thijm, J.A. Alberdingk. De Heilige Linie, proeve over de oostwaardsche richting van kerk en autaer als hoofdbeginsel der kerkelijke bouwkunst. Sterck, J.F.M., red., J.A. Alberdingk Thijm, Werken IV, Kunst en oudheidkunde I. Amsterdam/Den Haag: C.L. van Langenhuysen, Martinus Nijhof, 1909. http://bit.ly/Thijm-HeiligeLinie-Kompozitie.
Cuypers, Pierre J.H. “De Heilige Linie”. In De Heilige Linie, proeve over de oostwaardsche richting van kerk en autaer als hoofdbeginsel der kerkelijke bouwkunst, xiv–xvi. Sterck, J.F.M., red., J.A. Alberdingk Thijm, Werken IV, Kunst en oudheidkunde I. Amsterdam/Den Haag: C.L. van Langenhuysen, Martinus Nijhof, 1909. http://bit.ly/Thijm-Heilige-Linie.
Dit item: Hubar, Bernadette van Hellenberg. “De Heilige Linie”. VanHellenbergHubar.org (blog), 2014-2018. http://bit.ly/1ZvcKwh-VanHH2Org.
Om te printen, te delen of te mailen, klik hieronder op 'Delen'.
Samenwerkingsverbanden en andere nuttige snelkoppelingen
Het klinkt wat omineus, een hek bij een kerkhof, maar moet je eens kijken naar de effectieve sluiting. Misschien heeft de laatste smid van het dorp deze oplossing bedacht. Ze opent meer dan alleen de entree naar de intieme begraafplaats. Open en dicht zijn met elkaar geschakeld als een stel snelkoppelingen: hecht, maar soepel scharnierend. Foto auteur 2013
Voor een eerste kennismaking ben je van harte welkom om door de dia’s te bladeren of meteen door te gaan naar de tekst eronder.
Deze diashow vereist JavaScript.
Een kleine selectie van publicaties, rapporten en ander werk van de afgelopen jaren. Niets hiervan was tot stand gekomen zonder mijn vennoot Marij Coenen.* Wil je rustig door de dia’s wandelen, navigeer dan zelf met de muis of bij een touchscreen met je vinger.*
Welkom
Welkom op deze site waar we graag met je kennis willen maken en ons werk onder de aandacht willen brengen. Mijn naam is Bernadette van Hellenberg Hubar en ik ben erfgoedspecialist, homo ludens (spelende mens), schrijver en dichter, en voorheen vennoot van Res nova, erfgoed in ontwikkeling. Als professional ben ik al bijna 40 jaar actief in de wereld van de monumentenzorg en het erfgoedbeheer.* Voor ‘ons’ zijn minimaal twee personen nodig en dat is hier niet anders: graag stel ik je dan ook voor aan mijn vennoot Marij Coenen, die zowel hier op de homepage voor het voetlicht wordt geplaatst, als in haar biografie op deze site.* Samen met haar vorm ik in feite al jaren een schrijverscollectief.
Schrijver —Het afgelopen decennium ben ik geworden wat ik, acht jaar oud, graag wilde zijn, namelijk schrijver. De diashow hierboven laat zien dat we prachtige projecten hebben mogen uitvoeren, waarvan we er een paar hierna voor het voetlicht plaatsen. Voor een deel gaat het om fysieke en deels om digitale boeken. De opmars van het E-boek is niet meer te stuiten. Omdat het eenvoudig te produceren is, zie je dat steeds meer instellingen onderzoeksopdrachten als E-boek ter beschikking stellen aan hun achterban en de vakwereld. Kijk maar eens naar de brochure Monumentale kerkelijke schilderkunst (1890-1980), uitgegeven door de RCE; of het E-boek Tussen Gabriel en Michael, De schilderingen naar Kees Dunselman in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam, uitgegeven door de parochie van de kathedraal.
Ook bij ons lopende project – de ontsluiting van de Joseph Cuypers Collectie – staat ‘t schrijven centraal. Overigens zijn er inmiddels nog heel wat meer artikelen in dit vaktijdschrift verschenen.
Duizendpoot — De hoofdmoot van ons werk de afgelopen jaren ligt op het gebied van de kerkelijke kunst van de negentiende en twintigste eeuw. Dat heeft uiteraard te maken met de massale sluiting van dit type monumentale architectuur, die wekelijks de pers haalt. Maar dat is niet het enige waar we mee bezig zijn geweest.
Waardenstellend onderzoek | Voor iets wat zo belangrijk is bij bescherming en beheer van erfgoed, is het opvallend hoe weinig aandacht dit onderdeel van ons vak krijgt. Onderzoeken en inventariseren kunnen de meeste erfgoedprofessionals wel, maar waarden stellen is een verhaal apart. Er worden her en der wel handreikingen gedaan – zoals de richtlijnen voor bouwhistorisch onderzoek – maar over een samenhangende systematiek beschikken we niet. Zelf heb ik een methode ontwikkeld die op het gebied van monumentale schilderkunst uitgewerkt is in mijn boek De genade van de steiger en waarvan ik opnieuw gebruik heb kunnen maken bij de nieuwe Bavo en het stuk voor het boek over Annemiek Punt. Bij het project #KunstinBreda heb ik gewerkt met de erfgoedmeetlat van de VNG die de gemeente verder ontwikkeld heeft. Omdat het hierbij om roerende objecten ging, is de lat in goed overleg aangepast.*
Planologische bescherming | Dit staat in het middelpunt van de belangstelling vanwege de nieuwe Omgevingswet die in 2021 van kracht wordt. In 2005 heb ik samen met een team de voorloper ontwikkeld voor de gemeente Maastricht: het planologisch erfgoedregime. Gemeenten hoeven niet te wachten tot 2021, want dankzij jurisprudentie en bouwbesluiten is het bestaande bestemmingsplan al een prima instrument.*
Sociale media | Je hoeft maar een blik te werpen op Twitter of Facebook om in te zien dat erfgoed niet meer zonder sociale media kan. Wat dat voor een invloed heeft, heb ik op een rij gezet in het kader van het project #kerkverhalen.* Toch merk je dat de erfgoedwereld deze media nog lang niet ten volle heeft omarmd. Zo heeft het Cuypersgenootschap de stekker getrokken uit een project voor een 2.0 opzet* voor deze vereniging, hoewel Menno Heling van if then is now en ik twee perspectiefrijke rapporten hierover hebben geproduceerd.
Verhalenverteller | Of het nu episch of lyrisch is, ik ben een rasechte verhalenverteller. Daar staat deze site ook bol van.
Voor wat ik nog meer heb gedaan, mag ik graag verwijzen naar mijn biografie.*
Kroonjuwelen — Eén van de meest interessante projecten die ik ooit heb mogen doen, heb ik alweer enige tijd geleden afgerond. Dat is het boek over de nieuwe Bavo te Haarlem van architect Joseph Cuypers dat 9 september 2016 voorafgaand aan de Open Monumentendagen in Haarlem is gepresenteerd. Met deze opdracht ben ik vanaf 2013 bezig geweest. Nu is de kathedraal op zich al zo bijzonder, maar dat boek is nog eens extra apart omdat ik het lopende de restauratie heb mogen schrijven. Dat is tamelijk ongebruikelijk, maar heeft beslist een meerwaarde. Je komt met dingen in aanraking op een manier die onmogelijk wordt zodra de steigers verdwenen zijn. En het resultaat is er dan ook naar. Een prachtwerk, waar heel wat fotografen aan meegeholpen hebben. Dankzij vormgever Marjo Starink en WBooks heeft de lezer echt wat moois in handen. En dat moois zit tjokvol verhalen. Om daarvan alvast een indruk te geven, is een samenvatting gepubliceerd op het platform if then is now. Maar ook elders op deze site vind je verhalen over de Haarlemse kathedraal.*
Ik mag me gelukkig prijzen, want in de jaren ervoor is ook al zo’n spannend project op mijn weg gekomen: het onderzoek naar monumentale kerkelijke schilderkunst uit het interbellum. Een juweel van teamwork dat verrassende inzichten heeft opgeleverd in een type kunst, waarover vrijwel niets bekend was. Het resultaat was een publicatie, getiteld De genade van de steiger, die tot stand kwam in opdracht van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en uitgegeven is door de Walburg Pers te Zutphen. Het boek is sinds oktober 2017 uitverkocht, maar nog wel in enkele boekwinkels en antiquarisch te verkrijgen.*
Een blije Bernadette van Hellenberg Hubar met haar net verschenen boek ‘De genade van de steiger’ in haar hand. De presentatie van dit naslagwerk over monumentale kerkelijke schilderkunst in het interbellum vond 21 november 2013 plaats in de Obrechtkerk te Amsterdam. Het eerste exemplaar werd aangeboden aan Henk van Os die er een lovende recensie over schreef.* (foto Marij Coenen, 2013).
Met wie werk ik samen?
De kracht van ondernemend Nederland ligt in de samenwerkingsverbanden die per project worden aangegaan.* Zo heb ik wat betreft kleuronderzoek onder meer samengewerkt met Judith Bohan (nieuwe Bavo te Haarlem) en Angelique Friedrichs van de SRAL in Maastricht (Clemenskerk Merkelbeek, Lambertuskerk Maastricht). Ik mag graag verwijzen naar de SRAL als uitvoerende instantie, maar ook naar Jojanneke Post van Davique Schilderwerken, met wie ik het project bij de kathedraal in Rotterdam heb gedaan. Daar heeft zij een beslissende stap gezet van restauratie naar kunstproductie. Voor bijzondere bouwhistorische expertise kan ik steevast terecht bij Karl Pesch Konopka van Stadsherstel Limburg die tevens restauratiearchitect is. Ook met andere architecten werk ik in wisselende combinaties samen. Daarnaast heb ik met Annelei Engelberts inmiddels enkele bundels met beeldgedichten mogen maken. Daar komt nog een vervolg op. Op het digitale vlak word ik zowel technisch als creatief bijgestaan door Wolthera.info en Lostagain.nl. En dan heb je nog de vele netwerken via de sociale media en andere platforms. Zo heeft de samenwerking met ifthenisnow.nl – platform voor cultuur, kunst en toerisme – geleid tot de rubriek #Kerkverhalen op onze sites en de oprichting van een aparte subsite voor kerkverhalen.*
Degene echter met wie ik het meest constant samenwerk is mijn vennoot Marij Coenen. Zij speelt een belangrijke rol bij de fotografie, de manuscripten en rapporten, de berichtgeving op de sociale media en de items op deze site. Zonder haar waren de boeken en bundels die ik de afgelopen jaren heb geschreven, er niet gekomen.
Bernadette en Marij luisteren geconcentreerd naar de uitleg tijdens de Probusexcursie naar de tentoonstelling ‘De sporen van Joep Nicolas’. Dit was in de galerie van Mariska Dirkx in het voormalige atelier van Nicolas te Roermond (foto Steef Stevens, 2014).*
Waar zijn jullie mee bezig?
‘Waar zijn jullie op dit moment mee bezig?’, wordt me vaak gevraagd. En vaak in een adem er achter aan: ‘Wat zijn nu jullie plannen?’ Na van die bijzondere opdrachten kunnen mensen zich niet voorstellen dat er weer wat moois op je pad komt. Maar toch gebeurt dat.
De Joseph Cuypers Collectie —In 2018 ben ik opnieuw met een fascinerend project gestart: de ordening van de Joseph Cuypers Collectie als onderdeel van de productie van een E-boek/biografie met een tentoonstelling in het Cuypershuis te Roermond. Alweer een schrijfopdracht dus. Voor een deel zijn de middelen hiervoor afkomstig van de gemeente Roermond die Joseph Cuypers als een belangrijke figuur beschouwt in het programma van het Cuypershuis. Men vertrouwt erop dat de overige financiering door middel van fondsenwerving wordt gerealiseerd. Als alles doorgaat is het een droom die uitkomt, want sinds het onderzoek naar de nieuwe Bavo ben ik meer dan ooit geïntrigeerd door de figuur van Joseph Cuypers (1861-1949).* En een biografie schrijven … wat een uitdaging. Maar vooralsnog is het werk gericht op een E-boek over de collectie en voordat je dat kunt maken moet je ordenen, ordenen en nog eens ordenen. Ik heb zowel wat betreft dit laatste als op biografisch gebied al wat voorwerk gedaan in mijn artikel ‘De sortering van het verleden’ voor De Spiegel van Roermond van 2017.
Dromen —En andere dromen? Wat dacht je van kennis overdragen? Dat staat ook hoog op mijn agenda. Na ruim 40 jaar in de erfgoedwereld zit er een heleboel in mijn hoofd wat ik graag met anderen deel. Vandaar dat ik graag tijdens mijn projecten gebruik maak van de sociale media, overigens niet alleen om kennis te delen, maar ook om kennis te vergaren. Ondertussen is het ook heerlijk om veldwerk te doen, liefst bovenop een steiger … gewoon lekker kijken met je handen en ze vies maken bij het onderzoeken van een gebouw. Het heeft allemaal met passie, ontdekkingsreizen en verhalen te maken. Wat ik ontdek probeer ik – binnen de grenzen van de opdracht – over te dragen via blogjes en de sociale media: de ene keer heel laagdrempelig, de andere keer meer diepgaand. Je kunt er op deze encyclopedische site van meegenieten.
Domweg gelukkig op de steigers in de apsis van de Laurentius Elisabeth Kathedraal van Rotterdam met Jojanneke Post van Davique Sierschilderwerken. Een geweldige samenwerking die tot een rijk boek en een bijzonder kunstwerk heeft geleid.* Foto Davique.nl 2017.
Of het nu toeval is of niet, het E-boek wat Marij en ik in 2018 hebben afgerond, borduurt naadloos voort op De nieuwe Bavo en De genade van de steiger. Het betreft de schilderingen van Jojanneke Post naar Kees Dunselman in de Laurentius Elisabeth Kathedraal in Rotterdam, waarover je meer kunt vinden via deze (download) link. Het is verbazingwekkend wat er allemaal tevoorschijn is gekomen. Alsof het zo heeft moeten zijn, kwam ook hier Joseph Cuypers langs.
Soms denk je dat je alles hebt gehad en gezien, zeker als het de architecten Cuypers betreft. Dus wat een verrassing dat we begin 2020 met Don Rackham een start konden maken met een groot onderzoek naar de Catharinakerk te Eindhoven (1895-1867), een jeugdwerk van Pierre J.H. Cuypers. Of het nu om vakgenoten of de goegemeente in Eindhoven gaat, iedereen meent dat alles over die kerk al is uitgezocht! Het tegendeel bleek het geval! Binnenkort vertellen we er meer over.
De * in de tekst hierboven verwijst naar de volgende bronnen:
De diapresentaties op deze site werken alleen als JavaScript op je computer is geïnstalleerd. Sowieso doet zich op dit moment (8/11/18) op de Mac een probleem met Chrome voor, waardoor met een storende regelmaat de vermelding verschijnt: ‘Deze diashow vereist JavaScript’. Aangeraden wordt de site te bekijken met Safari of Firefox, waar deze plugin gewoon werkt.
Voor mijn wederwaardigheden, onder meer als oprichter van het Cuypersgenootschap en Res nova, zie mijn biografie.
Voor #KunstinBreda volg deze link. Hubar, De genade van de steiger, pp. 468-475 (paragraaf 8.1 Waardenstellende termen en begrippen).
Je kunt het boek over de nieuwe Bavo te Haarlem bestellen via deze link. De omslag van ‘De nieuwe Bavo te Haarlem’ is ontworpen door Marjo Starink, met een foto van de RCE beeldbank-Sjaan van der Jagt/Pixelpolder 2015. Voor de samenvatting zie http://bit.ly/Ifthenisnow-Bavo. De korte verhalen over de kathedraal zijn te vinden in Kunst met een kleine en een grote K in de nieuwe Bavo.
Nota bene —Wil je terug naar de vorige positie in de tekst, dan moet je omhoog scrollen.
Beeldmateriaal diashow
Collage van publicaties van de laatste jaren (bvhh.nu 2018).
Tussen Gabriel en Michael. De schilderingen naar Kees Dunselman in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam. Rotterdam: HH. Laurentius & Elisabethparochie, 2018.
Annemiek Punt Monumentale glaskunst 1980-2017. Utrecht: Gebr. de Wal, 2017.
#KunstinBreda | Religieuze kunst, Waardestellingen van uitmonsteringen en clusters (bvhh.nu 2017)
Omslag van ‘De nieuwe Bavo te Haarlem, Ad Orientem | Gericht op het oosten’ (2016).
Titelblad van ‘De nieuwe Bavo te Haarlem, Ad Orientem | Gericht op het oosten’ (2016).
Opdrachtblad van ‘De nieuwe Bavo te Haarlem, Ad Orientem | Gericht op het oosten’ (2016).
Vue vanaf de Leidsevaart op ‘De nieuwe Bavo te Haarlem, Ad Orientem | Gericht op het oosten’ (2016).
Verhalen op de muur | De Clemenskerk te Merkelbeek (2014).
Wikken en wegen. Rechtspraak in Roermond in 14 beeldgedichten. Omslag met aquarel Annelei Engelberts 2014.
De genade van de steiger. Monumentale kerkelijke schilderkunst in het interbellum (2013).
De genade van de steiger, vers van de pers! (2013)
De kruisweg van Jan Toorop in ‘De genade van de steiger’ (2013)
Het mozaïek van Anton Molkenboer in ‘De genade van de steiger’ (2013).
E kas blou | Het blauwe huis. Beeldgedichten op Curaçao 2011. Omslag bvhh.2011.
Omslag van ‘Het labyrint, Fanfiction gewijd aan Pierre J.H. Cuypers en opgedragen aan Wies van Leeuwen’, Ohé en Laak 2007
Omslag van ‘Se non è vero, Fanfiction gewijd aan Nenny Alberdingk Thijm’, Ohé en Laak 2008.
Omslag ‘De Sacramentskerk te Tilburg’ (Res nova, 2005).
Place Djemaa el Fna in Marraksh, waar met name ‘s avonds de verhalenvertellers bij elkaar komen en een eeuwenoude traditie voortzetten. Maar ook acrobaten, slangenbezweerders, hennaververs en kooplui horen tot het beeld. Foto auteur 2014.
Eigenlijk hoor ik thuis op het Djemaa el Fnaplein in Marrakesh, want ik ben een rasechte verhalenverteller. En zoals dat gaat met verhalen, het worden er niet minder, maar altijd meer. Hoe houd je dan het overzicht? Dat was de reden om te experimenteren met nieuwe toegangen op deze website.
Een tijdloze doorgang bij een van de vervallen buitenplaatsen in de omgeving van Marrakesh. Maar hoe sterk verweerd ook, de logistieke functie van deze toegang blijft onverminderd in tact. Foto auteur 2014.
Eigenlijk hoor ik thuis op het Djemaa el Fnaplein in Marraksh, want ik ben een rasechte verhalenverteller.* En zoals dat gaat met verhalen, het worden er niet minder, maar altijd meer. Hoe houd je dan het overzicht? Dat was de reden om te zoeken naar nieuwe ingangen.
Grand’ entrée
De belangrijkste toegang dank ik aan Michael Tran die de plug-in Table of contents plus ontwikkelde. Met een druk op de knop heb ik de Grand’ entrée aan kunnen maken, waar je een inhoudsopgave van de pagina’s kunt vinden, gevold door een register op de geposte berichten. Verder gebruik ik deze plug-in om langere items op deze site van een korte inhoudsopgave te voorzien.
Widgets in de zijbalk
In de zijbalk zitten een paar belangrijke widgets die helpen bij het zoeken en vinden. Het voordeel is dat welk item je ook opzoekt, de zijbalk altijd zichtbaar is. In het volgende overzicht heb ik de toegangen cursief aangegeven:
De contactgegevens.
Het zoekschermpje (de Ctrl-F toets kan gebruikt worden ter verfijning, als je eenmaal de juiste post of pagina gevonden hebt).
Twitter.
De optie om je te abonneren op deze site.
Het overzicht van de tien meest gelezen posts en pagina’s.
Het overzicht met tags van de posts
De agenda met lezingen et cetera.
Maandelijks overzicht van geposte berichten
Idem wat betreft de categorieën
Bibliografie
Met al die uitdijende verhalen diende zich de noodzaak aan van een bibliografie of bronnenlijst. Deze is gesplitst in twee delen:
een algemene bibliografie.
een overzicht van publicaties van mijn hand.
idem van de belangrijkste items op deze site.
de nieuwsbrief.
Hierdoor is het mogelijk geworden om verder met verkorte titels te werken.
Annotatie
Hoe kun je het beste annoteren in een webpagina, zonder dat de lopende tekst vol met afleidende snelkoppelingen komt te zitten? Ik heb dat op verschillende manieren opgelost. Om te beginnen maak ik gebruik van een van de plug-ins die je via WordPress kunt installeren en waarmee op een eenvoudige manier ‘echte’, genummerde voetnoten ingevoegd kunnen worden. Bij wijze van voorbeeld laat ik deze zien. ((Voor de verschillende opties van WordPress volg deze link.))
Voordat ik over deze plug-in beschikte lost ik het probleem op door een asterisk * te plaatsen achter de zin, waar ik anders een noot of link had gezet. Deze linken deze met één klik door naar de kop bronnen. Enkele posts eindigen verder met een rubriek Gerelateerde onderwerpen en bronnen. Daar vind je zowel de literatuurverwijzingen als de snelkoppelingen.
De * aan het begin van dit item verwijst overigens naar de cyclus over Marrakesh en wel meer in het bijzonder het Djemaa el Fnaplein, dat onlangs als immaterieel erfgoed op de werelderfgoedlijst van de Unesco is geplaatst.
Toegang | Een van de meest praktische sneltoetsen ooit is de zoektoets Ctrl-F op het toetsenbord van Windows, of Cmd-F op die van de Mac. Graphics: wolthera.info
Het machtigste hulpmiddel om iets te vinden is nog altijd de zoektoets Ctrl-F/Cmd-F. Ook op deze site zul je daar veel plezier van hebben! Probeer het maar eens! Dan krijg je snel toegang tot wat je wil weten!
B.
Sociale media en erfgoed
VanHellenbergHubar.Org zet sociale media in zowel om nieuws over kunst, cultuur & erfgoed te delen als om vragen te stellen en zo kennis te vergaren. Essentieel hierin is onze Facebookpagina: http://bit.ly/VanHHOrg2FB
Ga eens kijken en ‘like’ onze pagina, zodat de berichten over erfgoed en de gedichten over erfgoed een nog grotere actieradius bereiken!
Bij het verspreiden van nieuws spelen collages als blikvangers een belangrijke rol. Je kunt een overzicht daarvan vinden op deze pagina: http://bit.ly/VanHH2Org21
Hieronder hebben een galerij met een serie collages opgenomen van 20 mei tot en met 5 september 2019.
…
Voor een volledig overzicht van de diaseries surf je naar deze pagina.
Verkorte link van dit item: http://bit.ly/1QPbZgr
Onze artikelen in vakblad Vitruvius
Om te printen, te delen of te mailen, klik hieronder op 'Delen'.
Welkom bij de algemene bibliografie van deze site.
‘De genade van de steiger’ in de boekhandel.
‘De genade van de steiger’ vers van de pers! (2013)
Inspirerend erfgoed in Limburg neemt vele vormen aan!
Omslag boek ‘Kerkinterieurs in Nederland’
Je bent hier waarschijnlijk terecht gekomen vanwege de verkorte titels die in de noten van verschillende verhalen worden gebruikt. Hierna is in het overzicht zowel de volledige titel opgenomen als een paragraaf met verkorte titels. Verder is de bibliografie gesplitst in:
het algemene segment.
de publicaties van mijn hand, al dan niet samen met anderen.
een selectie items van deze site: hierbij is – vooralsnog – een andere methodiek aangehouden, maar is wel een voorbeeldbeschrijving voorhanden.
Om wat je zoekt snel te vinden, kun je het beste de zoektoets Ctrl-F (Cmd-F) gebruiken!
De titels waar een → of een URL bij staat, kun je direct downloaden. De titels waar een * achter staat, zijn te vinden op internet. Daarnaast verdient het vermelding dat de titels vanaf 2017 opgemaakt zijn met het bibliografisch programma Zotero dat bijzonder handig werkt.
Algemene bibliografie
a.o. ((a.o.=auteur onvermeld)), ‘Apostoliesch schrijven van zijne Heiligheid Paus Pius IX, aangaande de uitspraak van het leerstuk der Onbevlekte Ontvangenis van de H. Maagd en Moeder Gods, in: De Katholiek 27 (1855), pp. 69-106. *
Berens, Hetty, Jan Bank, Wilfrid van Leeuwen e.a., P.J.H. Cuypers (1827-1921): het complete werk. Rotterdam: NAi Publishers, 2007.
Bock, M., ‘Cuypers Berlage De Stijl, twee ruimteconcepties’, in: Forum 30 (1986), pp. 98-109.
Bohan, Judith i.s.m. Irene Dekker, Kleuronderzoek exterieur Sint Bavo, Powerpointpresentatie 6 juni 2013 (met literatuuroverzicht).
Bohan, Judith, Archiefonderzoek kleurgebruik exterieur Sint Bavo kathedraal Leidsevaart 146 te Haarlem, deel 2, 3 en 4, Haarlem 2011.
Bohan, Judith, Kleurenpalet nieuwe Sint Bavo kathedraal, Powerpointpresentatie 8 juli 2013.
Bohan, Judith, Kleuronderzoek blauwe afwerking voegwerk interieur nieuwe Sint Bavo kathedraal Leidsevaart 146 te Haarlem, deel 2, 3 en 4, Haarlem 2012.
Bohan, Judith, Rapportage kleuronderzoek exterieur nieuwe Sint Bavo kathedraal Haarlem, Haarlem 2013.
Boom, A. van der, ‘Een mozaïek van Jan Loots in de R. K. St. Bavo-Kerk te Haarlem’, in: Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift 35 (deel 70), 1925 juli-december, pp. 293-295, plaat LVII.
Bouvy, D.P.R.A., ‘De kunstwerken in de K.R.O. studio te Hilversum’, in: Gildeboek 21 (1938), pp. 181-185.
Bouwstra, Cor, Jacqueline Heijenbrok, Ben Olde Meierink en Katrien Timmers (red.), Wat een weelde, Tien eeuwen kasteel de Haar, Zwolle 2013.
Brom, G., ‘Thijm en Broere’, in: De Beiaard 5 (1920), deel 2, pp. 141‑185 (Thijm-nummer).
Brom, G., Cornelis Broere en de katholieke emancipatie, Utrecht/Antwerpen 1955.
Brom, G., Herleving van de kerkelike kunst in katholiek Nederland, Leiden 1933.
Brom, G., J.A. Alberdingk Thijm, Utrecht/Antwerpen 1961.
Brom, G., Romantiek en Katholicisme in Nederland, 2 delen. Groningen/Den Haag 1926.*
Brouwers, J.W., Neerlands keizerlijk kapittel, Neerlands eerste christenkerk, Neerlands oudste kathedraal met hare XIXe eeuwsche muurschilderingen, een woord gesproken in regt voor allen te Amsterdam, Amsterdam 1864. | http://bit.ly/Brouwers-dbnl
Concilie van Trente, ‘25e Zitting – Decreet over de verering van relikwieën van heiligen en over de afbeeldingen van heiligen’, op: rkdocumenten.nl, http://bit.ly/Trente-1 (3 december 1563).
Cuypers, Joseph, ‘Van hedendaagsche bouwkunst in ’t algemeen en de kathedraal van Sint Bavo in ’t bijzonder.’, in: Van Onzen Tijd 7 (1906-1907), pp. 1-16; 100-116.
Cuypers, P.J.H., De oude gilden en de tegenwoordige ambachtsstand; voordracht gehouden voor de afdeeling Amsterdam van den Nederlandschen Rooms Katholieken Volksbond, Amsterdam, z.j. (1892).
Eeckhoudt, Luc van, ‘Onze Lieve Vrouwe van Vrede te Affligem, Geschiedenis, verering en iconografie’, in: Ockeley, Jaak, Affligem, Capita selecta uit 950 jaar geschiedenis van de abdij Affligem, Affligem, 2012, pp. 69-90.
Erftemeijer, Antoon, Arjen Looyenga en Marieke van Roon, Getooid als een bruid, De nieuwe Sint-Bavokathedraal te Haarlem, Haarlem 1997.
Erftemeijer, ‘Toelichting Jan Dibbets op zijn ontwerpen’, in: W.M.N. Eggenkamp, Van Hoogevest Architecten en Antoon Erftemeijer, Kathedrale Basiliek Sint Bavo Haarlem Projectplan glas-in-loodramen schip, Haarlem-Amersfoort 2013, p. 9.
Erftemeijer, Antoon, LICHTBEELDEN. Glas in lood van Jan Dibbets in de Nieuwe Bavo te Haarlem, Haarlem 2016.
Gage, J., Colour and culture, Practice and meaning from antiquity to abstraction, Londen 1993.
Garde, Gerard van de, ‘Roermond vanuit de lucht. Gedrukte vogelvluchtkaarten uit de 16e en 17e eeuw’, op Historieroermond.nl (2006).
Kalf, Jan, ‘De bouwmeester Joseph Cuypers’, in: Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift 18 (1908), pp. 360-375. *
King, T.H. (bewerker), Les vrais principes de l’architecture ogivale ou chrétienne, avec des remarques sur leur renaissance au temps actuel. Remanié et développé d’après le texte anglais de A.W. Pugin et traduit en français par P. Lebrocquij, Brugge 1850.
Kingma, Eloe, De mooiste onder de vrouwen. een onderzoek naar religieuze idealen in twaalfde-eeuwse commentaren op het Hooglied, Hilversum, Verloren, 1993. | http://bit.ly/Kingma-Hooglied
Koldeweij, A.M., ‘Het Bergportaal en de Bergpoort van de Sint-Servaaskerk te Maastricht’, in: Bulletin KNOB 83 (1984) pp. 144-158. | http://bit.ly/Themanummer-Servaaskerk-KNOB84
Krautheimer, Richard, ‘Introduction to an “Iconography of Mediaeval Architecture”‘, Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, 5 (1942), pp. 1-33. | http://www.jstor.org/stable/750446 | http://bit.ly/2jTLJVR-Evernote
Krautheimer, Richard, ‘Succes and failure in late antique church planning’, in: Kurt Weizman, ed. Age of spirituality, A symposium, New York 1908, pp. 121-139. | http://bit.ly/1FI4X1u
Kreuser, Joseph, Bildnerbuch als Leitfaden für Kunstschulen, Künstler, geistliche und weltliche Kunstfreunde zur Wiederauffrischung altchristlicher Legende, Paderborn 1863. *
Leeuwen, A.J.C. van, ed., A.H.E.M. Jansen, G.P.P. Vrins, Arbeyd sere voert tot eere. Hendrik van der Geld, de neogotiek en de Brabantse beeldhouwkunst, Tilburg 1989.
Leeuwen, A.J.C. (Wies) van, De maakbaarheid van het verleden: P.J.H. Cuypers als restauratiearchitect. Cultuurhistorische studies. Zwolle : Zeist: Waanders ; Rijksdienst voor de Monumentenzorg, 1995.
Leeuwen, A.J.C.(Wies) van, P.J.H. Cuypers architect 1827-1921, Zwolle 2007.
Leeuwen, W. van, ‘“Overschoone Tempel Gods”, de Eindhovense H. Hartkerk’, in: Spoorenberg, J. en H.A.M. de Wit, Eindhoven door de eeuwen, Eindhoven 1982, pp. 205-224.
Leeuwen, Wies (A.J.C.) van, ‘Het interieur van de Maastrichtse St.-Servaas; een restauratieprobleem’, Bulletin KNOB 80 (1981), pp. 73-88. *
Leeuwen, Wies (A.J.C.) van, en Bernadette van Hellenberg Hubar, ‘De beginselloosheid tot adagium verheven’, De polemische restauratie van de Sint-Servaas te Maastricht, De Sluitsteen 6 (1990-1991), pp. 75-97. | http://bit.ly/Evaluatie-1991-Servaaskerk
Leeuwen, Wies van, conceptbijdrage publicatie Jan Stuyt in samenwerking met F. van Gaal en T. van Oeffelt, te verschijnen in 2014.
Lenders, Hanneke , StCCh4: een devotioneel juweel. Een Vlaams gebedenboek (1498) voor Utrechtse opdrachtgevers?, masterscriptie RU Utrecht 2010. | http://bit.ly/Lenders-bone-Jesu
Mascini, Rob, Urbanuskerk Nes aan de Amstel, Nes aan de Amstel, z.j.
Meer, F. van der, en G. Bartelinkg (inleiding en vertaling) en A. Zegveld (nawoord) Gregorius de Grote, Het leven van Benedictus, Nijmegen z.j. (1980).
Mieras, Mark, Ben ik dat? Wat hersenonderzoek vertelt over onszelf, Amsterdam 2010.
Muthesius, S, The High Victorian Movement in Architecture, 1850-1870, Londen/Boston 1972.
Nieuwbarn, M.C., Desiderius Lenz o. s. b. schoonheidsleer der Beuroner kunstschool, Overzetting, aanteekeningen en illustratie uit de Beuroner kunst, Bussum 1912.
Nieuwbarn, M.C., Het Roomsche kerkgebouw, leer der algemeene symboliek en ikonografie onzer Katholieke kerken, Nijmegen 1908. | http://bit.ly/Nieuwbarn-bouwsymboliek
Pizzardo G., (kardinaal), ‘De arte sacra, richtlijnen aan de plaatselijke ordinarii in verband met de gewijde kunst’, in: Katholiek Archief 7 (1952), pp. 701-704 | http://bit.ly/Arte-sacra-1952
Plas, Michel van der, Vader Thijm, biografie van een koopman-schrijver, Baarn 1995.
Prömpeler, Michael, Couvenmuseum, locatie op de Route Charlemagne, Aken 2010.
Renes, Jan, Geschiedenis van het Zuid-Limburgs cultuurlandschap, Assen/Maastricht, 1988.
Rijnders, Mieke, ‘Roomse schilderkunst’, in: Museumtijdschrift, mei 2014, p. 77.
Ruyven-Zeman, Zsuzsanna van, Van heiligen tot amoeben, Honderdvijftig jaar monumentale glasschilderkunst in Nederland, Amersfoort 2014.
Ruyven-Zeeman, Z. van, De glazen van de Kathedrale Basiliek Sint Bavo te Haarlem 1897-1959, Rapport over de kunsthistorische waarde van de beglazing in opdracht van de Stichting Kathedrale Basiliek Sint Bavo, Maastricht/Haarlem 2009.
Salemink, Theo, ‘Liberale waan’, in: Trouw d.d. 16 maart 2002.
Santen, Jacqueline von, ‘Het fundament onder het monument. Rijksdienst herformuleert uitgangspunten’, in: Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 5 (2013), pp. 20-21.
Schepers, Kees, Bedudinghe op Cantica Canticorum : vertaling en bewerking van ‘Glossa Tripartita super Cantica’ : teksthistorische studies en kritische editie, 2 delen, Leuven 2006.
Snel, Jan Dirk, ‘Het idool is mens geworden’, in: Filosofie Magazine (nummer 3, jaargang 2004).
Stenvert, Roland, ‘Goed voorbeeld doet goed volgen: Ordeboeken en poortjes’, in: Jaarboek Monumentenzorg, Zwolle-Zeist, 1992, pp. 97-115.
Stoks, M., ‘Dr. P.J.H. Cuypers, kunstenaar Gods’, in: Cuypers gedenkboek 1827‑1927, Maastricht 1927, pp. 19-25.
Thijm, J.A. Alberdingk, ‘De Heilige Linie, proeve over de oostwaardsche richting van kerk en autaer als hoofdbeginsel der kerkelijke bouwkunst’, in: Sterck, J.F.M., red., J.A. Alberdingk Thijm, werken IV, kunst en oudheidkunde I, Amsterdam/Den Haag 1909 (1e dr. 1858). | http://bit.ly/Thijm-Heilige-Linie
Thijm, J.A. Alberdingk. ‘De schilderkunst in het westersch Europa der middeleeuwen met name in Frankrijk’, in: Dietsche Warande 9 (1871), pp. 319-335; (vervolg): Dietsche Warande 10 (1874), pp. 232-272. | http://bit.ly/Thijm1Viollet-le-Duc1Peinture
Thijm, J.A. Alberdingk. “De harmonieën van het Oude en het Nieuwe Testament in de beeldende kunst, Biblia Pauperum”. Dietsche Warande, DBNL.org, 7 (1866-1868): 431–45. | bit.ly/2BQSALI-Thijm
Thompson, M.A., De nieuwe kathedrale kerk ‘St. Bavo’ te Haarlem. Bouwgeschiedenis, constructie en symboliek, Haarlem 1898.
Timmers, J.J.M., Christelijke symboliek en iconografie, Bussum 1974.
Timmers, J.J.M., Symboliek en iconographie der Christelijke kunst, Roermond-Maaseik 1947.
Verleyen o.s.b., Wilfried (m.m.v. Lambertus Moonen o.s.b.), ‘De stichting van de abdij Sint-Clemens te Merkelbeek in 1893’, in: Ons Heem 57 (2004), pp. 49-78.
Viollet-le-Duc, E.E. Dictionnaire raisonné de l’architecture française du XIe au XVIe siècle, 10 delen. Parijs 1854 1868 (I-1854, II-1854, III-1858, IV-1859, V-1861, VI-1863, VII-1864, VIII-1866, IX-1868, X-1869), in het bijzonder deel VIII, lemma Peinture. | http://bit.ly/Viollet-le-Duc-Dictionnaire
Wollf o.s.b., Odilo, Beuron. Bilder und Erinnerungen aus dem Mönchsleben der Jetztzeit, Stuttgart 1903 (1ste dr. 1892). | http://bit.ly/Wolff-Beuron
Zimmermann o.s.b., Alphons M., Kalendarium benedictinum, die Heiligen uns Seligen des Benediktinerordens und seiner Zweige, Metten 1933.
Bernadette’s publicaties
Voor een selectie van de belangrijkste items die gepubliceerd zijn op deze site, zie de volgende paragraaf.
Hubar, Bernadette van Hellenberg en Marij Coenen. “Jan en Kees Dunselman. Kerkschilders van niveau (deel 1)”. Vitruvius, onafhankelijk vakblad voor erfgoedprofessionals 14 (2020): 18-25.
Hubar, Bernadette van Hellenberg. “Het geboorteraam van Joep Nicolas”. VanHellenbergHubar.org (blog), december 2018. http://bit.ly/2VmiRr4-VanHH2Org.
Hubar, Bernadette van Hellenberg. “De architecten Cuypers en het Vitruvianisme”. Vitruvius, onafhankelijk vakblad voor erfgoedprofessionals 12 (2018): 18–27. http://bit.ly/2zqa7qm-VanHH2Org
Hubar, Bernadette van Hellenberg, met medewerking van Jojanneke Post (Davique Sierschilderwerken) en Marij Coenen. Tussen Gabriel en Michael. De schilderingen naar Kees Dunselman in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam. Rotterdam: HH. Laurentius & Elisabethparochie, 2018. http://bit.ly/VanHH-LauElKat-download
Hubar, Bernadette van Hellenberg, De nieuwe Bavo te Haarlem,Ad orientem | Gericht op het oosten, WBOOKS-Stichting Kathedrale Basiliek Sint Bavo, op initiatief van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed, Zwolle-Haarlem 2016. Voor een samenvatting surf naar: http://bit.ly/Ifthenisnow-Bavo.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, ‘“Dispereert niet…”, de Beurs van Berlage als project in het no‑nonsense beleid’, in: Bulletin KNOB 87 (1988), nr 2, pp. 35-43. | http://bit.ly/Dispereert-Beurs-Berlage
Hubar, Bernadette van Hellenberg, ‘“Een godin die nooit onverschillig blijkt”, De polychromie in de Teekenschool te Roermond’, in: Spiegel van Roermond 5 (1997), pp. 8-19. | http://bit.ly/polychromie-teekenschool
Hubar, Bernadette van Hellenberg, ‘“Eerdienst en kunst op het naauwst vereenigd”, de katholieke esthetica van C. Broere en J.A. Alberdingk Thijm voltooid in het Rijksmuseum te Amsterdam’, in: Esthetica tussen Klassiek en Romantiek, themanummer van ‘Geschiedenis van de Wijsbegeerte in Nederland’, Rotterdam 1992, pp. 151-176.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, ‘De gepatineerde droom, The Spectator-artikelen van Joseph Addison als prelude op het ‘schilderachtige’, in: Eck, C. van, J. van den Eynde, W. van Leeuwen, red., Het schilderachtige, studies over het schilderachtige in de Nederlandse kunsttheorie en architectuur 1650-1990, Amsterdam 1994, pp. 34-44.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, ‘De kunstenaar als “kleine zelfstandige”, de ambities en de praktijk van de schilder Théodore Schaepkens’, in: Himmelreich, Ad., red., Théodore Schaepkens 1810-1883, Maastricht 1990, pp. 57-86.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, ‘Deelhebben aan de kunst. J.A. Alberdingk Thijm als romanticus’, in: Geurts, P.A.M., A.E.M. Janssen, C.J.A.C. Peeters en Jan Roes, red., J.A. Alberdingk Thijm, erflater van de negentiende eeuw, Baarn 1992, pp. 125-143.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, ‘Een visitekaartje in “weinig ooglijke veldovensteen”, de transformatie van Graeterhof onder P.l.H. Cuypers’, in: Spiegel van Roermond 12 (2004), pp. 62-75. | http://bit.ly/Cuypers-Graeterhof
Hubar, Bernadette van Hellenberg, ‘Georgië, impressies en beeldgedichten’, op: bernadette-van-hellenberg-hubar.blogspot.nl, http://bit.ly/Georgie-2011 (2011).
Hubar, Bernadette van Hellenberg, ‘Limburgs verleden in het Rijksmuseum te Amsterdam’, in: De Maasgouw 102 (1983), pp. 58-80. | http://bit.ly/Hubar-gipsafgietsels
Hubar, Bernadette van Hellenberg, ‘Van monument in de marge tot symbolische architectuur, de Munsterkerk te Roermond als toetssteen der stijlkritiek I’. In: Bulletin KNOB 87 (1988), pp. 9-20.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, Angelique Friedrichs en Gerard van Wezel, De genade van de steiger, monumentale kerkelijke schilderkunst in het interbellum, Amersfoort-Zutphen 2013.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, Arbeid en Bezieling; de esthetica van P.J.H. Cuypers, J.A. Alberdingk Thijm en V.E.L. de Stuers, en de voorgevel van het Rijksmuseum, Nijmegen 1997.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, Auro intextum (met goud doorstikt), Kathedrale basiliek Sint Bavo te Haarlem, waardenstelling in modules, Ohé en Laak 2013.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, De muziek van het licht,Cuypers’ polychromie, Res nova, Ohé en Laak 2007. | http://bit.ly/Muziek-polychromie
Hubar, Bernadette van Hellenberg, Gert van Kleef en Wies van Leeuwen, ‘Argumenten in beroep tegen het afwijzen van de St. Vituskerk te Blauwhuis van P.J.H. Cuypers (1827-1921) als te beschermen monument’, in: De Sluitsteen 6 (1990), pp. 39-47.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, Hubar, Caelestis urbs Jeruzalem, lezing gehouden in de Sint-Bavokathedraalop 3 maart 2014.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, Rien de pareil, Cultuur- en bouwhistorische analyse Stedelijk museum ‘Het huis van Cuypers’ te Roermond, deel 2 Icoon van de natie, Res nova, Ohé en Laak 2007. *
Hubar, Bernadette van Hellenberg, Rien de pareil, Cultuur- en bouwhistorische analyse Stedelijk museum ‘Het huis van Cuypers’ te Roermond, deel 1 de stad in het klein, Res nova, Ohé en Laak 2007. *
Hubar, Bernadette van Hellenberg, Te Deum laudamus, onderzoek naar de tekstbanden in de nieuwe Bavo, Ohé en Laak 2015.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, Tussen litanie en Hooglied … De torens van Maria of de torens van de bruid? Kathedrale basiliek Sint Bavo te Haarlem, Ohé en Laak 2014.
Hubar, Bernadette van Hellenberg. “‘De door wiskunst en verbeelding gebouwde kerk’, de meester van het werk en Cuypers’ proportiesysteem”. In: Bouwkunst: studies in vriendschap voor Kees Peeters, 249–59. Amsterdam: Architectura & Natura Pers, 1993.
Samen met anderen:
Engelberts, Annelei, en Bernadette van Hellenberg Hubar. Sur place, Roermond in dertien beeldgedichten. 1ste dr. Amsterdam/Ohé en Laak, 2011. http://bit.ly/Surplace-2011.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, Wies (A.J.C.) van Leeuwen, ‘“Een gemutileerde Cuypers aanbidden?”, De restauratie van de Maastrichtse Sint-Servaas’, in: Heemschut 61 (1984), pp. 128-131. | http://bit.ly/Gemutileerde-Cuypers-Servaaskerk
Hubar, Bernadette van Hellenberg, A. J. C (Wies) van Leeuwen, en David Mulder. Bovendonk te Hoeven, Cultuur- en bouwhistorische analyse van het voormalige seminariecomplex van Pierre J.H. en Joseph Th.J. Cuypers. Onder redactie van Marij Coenen. Erfgoed in ontwikkeling. Ohé en Laak/Horn: Res nova-VanHH.org, 2008. http://bit.ly/Cuypers-Bovendonk.
Leeuwen, Wies (A.J.C.) van, en Bernadette van Hellenberg Hubar, ‘De beginselloosheid tot adagium verheven’, De polemische restauratie van de Sint-Servaas te Maastricht, De Sluitsteen 6 (1990-1991), pp. 75-97. | http://bit.ly/Evaluatie-1991-Servaaskerk.
Rackham, Don, en Bernadette van Hellenberg Hubar. De Sacramentskerk te Tilburg. Waardenstellend onderzoek. Erfgoed in ontwikkeling. Ohé en Laak: Res nova, 2005. http://bit.ly/2AsiWkc.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, en Don Rackham. Het familiegraf van Pierre J.H. Cuypers. Cultuurhistorische analyse met waardenstelling. 1ste dr. Ohé en Laak/Horn: Res nova-VanHH.org, 2005. http://bit.ly/2jT4LM3-Cuyperiana.
Vanhellenberghubar.org
Deze rubriek behelst een selectie van de belangrijkste items op deze site. Aanvankelijk ben ik uitgegaan van de titel, de URL en een korte toelichting. Inmiddels blijkt er toch een voorkeur te bestaan voor een meer klassieke titelbeschrijving. Een en ander wordt gecombineerd in de volgende paragraaf.
Verhalende items
Mahi Binebine in Musée de la Palmeraie, Marrakesh: prachtig werk van een hedendaagse kunstenaar en een generatiegenoot: http://wp.me/p4eh3s-o9
Caelestis urbs Jeruzalem: de lezing in de nieuwe Bavo (maar ook bij het Rijksmuseum speelde dit thema) (2014): http://wp.me/P4eh3s-cp
De jongste Cuypers in Zandvoort: over de Agathakerk van Pierre J.J.M. Cuypers (junior) in Zandvoort uit 1928, een ontwerp dat geheel en al van zijn hand is (2014): http://wp.me/p4eh3s-s3
Op naar Haarlem met in het kort de methode van de waardenstelling over de nieuwe Bavo (2013-14): http://wp.me/P4eh3s-gQ
Haptisch erfgoed, over de betegelde lambrisering in de Jacobskerk (1905) van Den Bosch van Joseph Cuypers en Jan Stuyt, in vergelijking met die van de Urbanuskerk (18989-1891) in Nes aan de Amstel van Joseph Cuypers (2014): http://wp.me/p4eh3s-qq
Hommage aan het team dat onder leiding van de architect (de magister operum) in 1898 de eerste fase van de nieuwe Bavo voltooide (ook dit is een prominent thema bij Rijksmuseum) (2013): http://wp.me/P4eh3s-7q
Interbellumdatabase: Schoonbrood in de Hubertuskerk te Maastricht (2014): http://wp.me/p4eh3s-fU
K.R.O.-studio in Hilversum dreigt gesloopt te worden. Maar er zit wel werk van Charles Eyck, Joep Nicolas, Suzanne Nys, Willem Mengelberg en andere interbellumkunstenaars (2014): http://wp.me/p4eh3s-u2
Palet van het interbellum laatste dag is gewijd aan het einde van de gelijknamige tentoonstelling in museum De Wieger te Deurne: http://wp.me/p4eh3s-xg
Ruskin in de nieuwe Bavo geeft aan de hand van een raadsel een beeld van de betekenis van de Engelse kunsttheoreticus John Ruskin voor Joseph Cuypers (2013): http://wp.me/P4eh3s-ak
Daar schoten drie stralen dooreen … schreef ik naar aanleiding van de verbanning van een van de meest geliefde kerstliederen uit de canon van katholieke kerk in Nederland. Er is maar weinig respect voor het nationale erfgoed dat de gebroeders Alberdingk Thijm moeizaam bij elkaar hebben gesprokkeld en ‘gerestaureerd’: http://wp.me/p4eh3s-8H
Vue op de nieuwe Bavo, of hoe de waardenstelling is gebruikt voor de televisie-uitzending van 29 oktober 2013: http://wp.me/P4eh3s-7u
De naakte waarheid van Hendrik Wiegersma: over de allegorie in een van de glas-in-loodramen in museum De Wieger te Deurne: http://wp.me/p4eh3s-y6
Matthieu Wiegman in de Obrechtkerk gaat over de positieve recensie van Henk van Os van De genade van de steiger: http://wp.me/p4eh3s-if
Titelbeschrijvingen
Hubar, Bernadette van Hellenberg. “Waardenstellend onderzoek Sacramentskerk Tilburg (2005)”. VanHellenbergHubar.org (blog), 2014-2017. http://bit.ly/1QPaAGJ.
→ Ze staat er niet langer, de Sacramentskerk in Tilburg. Het is treurig genoeg een geschiedenis van onwil, onwil en nog eens onwil gebleken. De uitmonstering met glazen van Jan Dijker en beelden van Charles Eyck is gered, maar voor hoelang.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, ‘Dertig jaar later’, op: vanhellenberghubar.org, http://wp.me/p4eh3s-Ny (2014).
→ Dertig jaar na het debat rond de uitmonstering van P.J.H. Cuypers in de Maastrichtse Servaaskerk.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, ‘Fotodocumentatie Paterskerk’, op: vanhellenberghubar.org,http://wp.me/p4eh3s-pI (2014).
→ Hoe met verschillende nagenoeg professionele ‘amateur’fotografen voor de fotodocumentatie van de Paterskerk te Eindhoven is gezorgd. Een resultaat om trots (en jaloers) op te zijn.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, ‘Hoe het mozaïek boven de Mariaboog in de nieuwe Bavo oorspronkelijk oogde’, op: Vanhellenberghubar.org, http://wp.me/a4eh3s-E6 (2014).
→ Met een veelzeggende citaat uit het artikel van A. van der Boom over dit werk (zie hierboven in de algemene bibliografie).
Hubar, Bernadette van Hellenberg, ‘Joseph Cuypers | Nes aan de Amstel’, op: vanhellenberghubar.org,http://wp.me/P4eh3s-bK (2014).
→ Het eerste zelfstandige ontwerp van Joseph Cuypers is van grote klasse. Het laat in de kruisweg onder meer zien hoe Beuroner invloeden zijn verwerkt.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, ‘Lambert Lourijsen in Zandvoort’, op: Vanhellenberghubar.org, http://wp.me/p4eh3s-sF (2014).
→ Een stilistische, iconografische en bescheiden materiaaltechnische analyse van dit onbekende werk van Lambert Lourijsen die in 1923-1926 mozaïeken maakte voor de Sacramentskapel van de nieuwe Bavo.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, ‘Proefschrift Arbeid & Bezieling’, op: Vanhellenberghubar.org, http://wp.me/P4eh3s-eI (2014).
→ Dit item betreft de Engelse samenvatting van het proefschrift over het beeldprogramma van de voorgevel van het Rijksmuseum te Amsterdam en de Teekenschool te Roermond.
Hubar, Bernadette van Hellenberg, ‘Ruïne Hoogcruts (2010)’, op: Vanhellenberghubar.org, http://wp.me/P4eh3s-Dl (2010)
→ De samenvatting van het onderzoeksrapport over Hoogcruts, waar tot mijn verbazing de iconologie van de heilig Grafkapel als het thema naar voren kwam. Maar de rijke geschiedenis van dit klooster behelst nog veel meer!
Hubar, Bernadette van Hellenberg, ‘Schoonhoven’s Leda en de zwaan’, op: Vanhellenberghubar.org,http://wp.me/p4eh3s-HT (2014).
→ Wat bindt Schoonhoven met de monumentale kunstenaars van rond 1900? Juist ja, linoleum!
Hubar, Bernadette van Hellenberg, ‘Verhalen aan de muur in perspectief. De Clemenskerk te Merkelbeek’, op: Vanhellenberghubar.org,http://wp.me/P4eh3s-KN (2014).
→ Achtergrondverhalen bij het publieksboekje over de schilderingen in de Clemenskerk van Merkelbeek (vooralsnog alleen met wachtwoord).
Erfgoedraadsels
Voorlopig worden de erfgoedraadsels buiten de bibliografie gehouden, behalve als ze veel informatie bevatten, zoals ‘Ruskin in de nieuwe Bavo’ | http://wp.me/P4eh3s-ak. Wel kun je hier een beknopt overzicht vinden.
Nieuwsbrief
Ik heb het nog maar een paar keer gedaan, een nieuwsbrief gepubliceerd. Het is zonder meer leuk werk om te doen, maar het vergt altijd meer tijd dan je van te voren dacht. Et voilà, mijn bescheiden collectie:
Het overzicht van verkorte titels heb ik in eerste instantie gemaakt voor de gebruikers van deze site. Mogelijk kunnen anderen er ook van profiteren bij hun schrijfwerk.
Berens e.a., P.J.H. Cuypers (1827-1921): het complete werk, pp.
Daar schoten drie stralen dooreen —Hoe een oeroud kerstliedje in 1852 werd gered en gerestaureerd door de gebroeders Joseph en Lambert Alberdingk Thijm.
J.A. Alberdingk Thijm portret en profile (in de vierpas staan met de klok mee de woorden: godsdienst, kunst, vaderland en taal). Het portret is tegenwoordig te bewonderen in Museum Cuypershuis te Roermond. Herkomst: KDC Nijmegen.
We zijn er zo langzamerhand wel aan gewend dat er binnen de katholieke kerk merkwaardige dingen gebeuren; dat zaken die allang afgehandeld hadden moeten zijn – zoals voorbehoedsmiddelen, celibaat en vrouwelijke voorgangers – in een doodlopende straat liggen te verschimmelen en trivia de voorrang krijgen. Hoewel … trivia? Kun je het afschaffen van het Nederlandse kerstliedje ‘De herdertjes lagen bij nachte’ echt als iets onbenulligs afdoen? Want dat is inmiddels (in 2013) door Rome gedaan, op voordracht van de Nederlandse Raad voor Liturgie. Niet dat er een verbod op het zingen ligt, oh nee, maar niet meer in kerkelijk verband, als onderdeel van de eredienst. Is het zomaar weer de volgende publicitaire flater van klasse van de Una sancta? Het is in ieder geval een tot treurnis stemmende miskenning van eeuwenoude volksvroomheid. En daar zou de kerk nu net haar bestaansrecht aan moeten ontlenen. Dit is echter niet het enige, want er schuilt nog meer achter.
Peter Nissen merkte op Facebook op dat J.A. Alberdingk Thijm de schrijver is van dit liedje, maar dat klopt niet helemaal. Het is namelijk een oud Utrechts volksliedje waarvan de ouderdom zich verliest in de tijd. Samen met zijn jong gestorven broer, de componist, musicus en musicoloog Lambert, heeft Thijm in 1852 teksten en partituren van dit soort oude kerstliedjes verzameld en uitgegeven. Wat dat voor een karwei is geweest, blijkt wel uit zijn beschrijving:
‘Had het eenige zwarigheden, om de beste texten dier liederen op te sporen, welke in hunne voormalige populariteit. zelve een waarborg hunner inderdaad onmiskenbare epische of lyrische kracht aanboden, het was ongelijk moeilijker de melodiën der meeste machtig te worden. Nu eens moesten er oude organisten of begijntjens, dan eens bedelaarskinderen van de straat, wijd en zijd in verschillende streken verspreide zangers en zangeressen, in den arm worden genomen, dan weêr door een doolhof van verkeerde aanwijzingen de weg gezocht in een vijftigtal van alom verzamelde handschriften en oude drukken, om te komen tot de traditioneele waarheid – dat is, om den text te doen zingen op de wijs, die er ‘van ouds bij behoorde’: om niet te spreken van de zwarigheid der overbrenging van verschillende onvolkomen noteeringen in nieuw muziekschrift, de kiesche bepaling van maatsverdeeling, waar die slechts zeer duister in het oude stuk was aangeduid en toch,. om den zang der verschillende koepletten den ongeoefenden duidelijk te maken, diende te worden vastgesteld; noch van de aanhoudende slingering der keuze tusschen het oude eigenaardige maar moeilijke of thands impopulaire en het nieuwere plattere , maar aangenamere. Bovendien, voor het letterkundig gedeelte had men den voorarbeid van vele verdienstelijke mannen; voor het muzikale was NIETS gedaan […].’
Het had dan ook heel wat werk gekost om tot publicatie van het resultaat te komen: een boekwerk dat de weidse titel kreeg van Oude en nieuwere kerstliederen benevens gezangen en liederen van andere hoogtijden en heilige dagen alsook van den advent en de vasten, gerangschikt naar de orde van het kerkelijk jaar, waaraan zijn toegevoegd eenige geestelijke liedekens van gemengden inhoud (Amsterdam 1852). De manier waarop de gebroeders Thijm dit materiaal presenteerden was niet zonder precedent: want net zoals Jozefs latere zwager, architect Pierre Cuypers, middeleeuwse kerken restaureerde en ‘voltooide’, deden zij dat met deze liedjes. Volgens de biografie over Thijm van Michel van der Plas is de tekst van De herdertjes, die slechts rudimentair bewaard was gebleven, tenslotte wel zo sterk omgewerkt dat het in zijn ogen een opus van Thijm is geworden. Met name het volgens hem weinig geslaagde couplet over de drie stralen zou geheel van de hand van Jozef zijn. Het voert te ver om daar hier op door te gaan, maar laat die tekst nu net van toepassing zijn op bepaalde thema’s die in de voorgevel van het Rijksmuseum zijn verwerkt. Hoewel Van der Plas tegen dit soort werk aankijkt als lang geleden kunsthistorici tegen de neogotiek, denkt ook hij dat zonder toedoen van de gebroeders Thijm veel verloren zou zijn gegaan.
En nu meent de Nederlandse Raad voor Liturgie in te moeten grijpen en dit stukje kerkelijk cultuurgoed te moeten verbannen. Wat me het meest prikt bij deze actie van de Una sancta, is de miskenning van het werk van een man die een van de grootste voorvechters was van het herstel van de kerkelijke hiërarchie in Nederland in 1853. Michel van der Plas stelt terecht dat het de leken zijn die dit hebben klaargespeeld, waarbij vaak opgebokst moest worden tegen de opinies van vaderlandse geestelijken en Rome. Je kunt het haast niet averechtser bedenken, noch kan het vaak genoeg verteld worden: toen betrokken families als die van Thijm hun werk eenmaal hadden gedaan, werden ze door de kerk zonder pardon van het toneel geschoven. De nieuwe kerkelijke leiders in Nederland hadden geen behoefte aan strijdbare, onafhankelijk denkende katholieken: leken wel te verstaan. Die hadden hun tijd uitgediend. Het geeft te denken!
De piano van Nenny Alberdingk Thijm was een huwelijksgeschenk van haar man, Pierre J.H. Cuypers in 1858. Op de piano staan in het rechter paneel belangrijke promotors en componisten van kerkmuziek weergegeven: tweede van rechts staat Lambert Alberdingk Thijm. Op de foto staat de piano nog waar hij hoort, namelijk in het Cuypershuis te Roermond. Tegenwoordig staat het instrument tussen de vele topstukken haast onzichtbaar opgesteld in het Rijksmuseum.
B.
Postscriptum 2018
Vijf jaar na dato herlas ik dit stuk in de kersttijd en werd opnieuw verontwaardigd. Intussen ben ik een paar boeken verder: in 2016 verscheen De nieuwe Bavo te Haarlem en begin vorig jaar Tussen Gabriel en Michael over de kathedraal te Rotterdam. Het blijft een ingewikkeld verhaal, de verhouding van de Una sancta – een benaming die in 2013 als synoniem voor de R.K. Kerk in De genade van de steiger introduceerde – tot de leken. Als reflectie is het zeker een artikel waard om op een rij te zetten waarom ik dat synoniem in het ene boek wel en het andere niet gebruik. Nolens volens weerspiegel ik de Januskop van de kerk: aan de ene kant een geloof vol liefde, aan de andere kant een kerk vol beklemmende dogma’s. Ik kom er op terug en daar mag je me aan houden!
Collectie Kersteindejaarsgedichten en -verhalen
Meer gedichten en verhalen lezen, die ik bij gelegenheid van Kerstmis, Oud & Nieuw en Driekoningen schreef? Pluk dan eens wat uit dit rijtje:
Tussen Chronos en Karos | Eindejaarsbrief 2021-2022 via deze link.
Het liep tegen het nieuwe jaar (2020-2021) via deze link.
Zalig Kerstfeest in 2019 | Rood/Colourfield via deze link.
Daar schoten drie stralen dooreen … (2013) via deze link.
Bronnen
Hubar, Bernadette van Hellenberg, Arbeid en Bezieling; de esthetica van P.J.H. Cuypers, J.A. Alberdingk Thijm en V.E.L. de Stuers, en de voorgevel van het Rijksmuseum, Nijmegen 1997
Plas, Michel van der, Vader Thijm, biografie van een koopman-schrijver, Baarn 1995.
Thijm, J.A. en L.J.A. Alberdingk, Oude en nieuwere kerstliederen benevens gezangen en liederen van andere hoogtijden en heilige dagen alsook van den advent en de vasten, gerangschikt naar de orde van het kerkelijk jaar, waaraan zijn toegevoegd eenige geestelijke liedekens van gemengden inhoud, Amsterdam 1852.
Thijm, J.A. Alberdingk, Enkele trekken eener characterschets. Gedachtenis eens vroeg verloren broeders, z.p. (Amsterdam) 1855. https://bit.ly/3nTydD7-JCC: bron van het citaat hierboven en van het ontwerp voor de zerk van de familie Alberdingk Thijm.
De dood van zijn broer Lambert was de reden voor Thijm om een grafplaat voor de familie te ontwerpen. Later werd hij zelf ook in dit graf bijgezet. Herkomst: Thijm, Enkele trekken eener characterschets (zie bronnenlijst hiervoor).
Sociale media en erfgoed
VanHellenbergHubar.Org zet sociale media in zowel om nieuws over kunst, cultuur & erfgoed te delen als om vragen te stellen en zo kennis te vergaren. Centraal hierin staat onze Facebookpagina: http://bit.ly/VanHHOrg2FB.
Ga eens kijken en ‘like’ onze pagina, zodat de berichten over onderwerpen als de voorgaande een nog grotere actieradius bereiken!
Verkorte links van dit item: https://bit.ly/1Ot5Tlh-VanHH2Org of VanHH.org/?p=539
Om te printen, te delen of te mailen, klik hieronder op 'Delen'.
Onze website gebruikt cookies voor een optimale ervaring. VanHellenbergHubar.Org vraagt de gebruiker om hiermee akkoord te gaan door op 'Accept' te klikken.AcceptRead More
Privacy en cookies ingevolge de AVG
Privacy Overview
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may affect your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
