Leestijd circa 13 minuten

Erfgoedzorg in de States — Sociale media hebben de naam vluchtig te zijn. Hoewel dat niet helemaal ontkend kan worden, valt me op dat in de erfgoedsector toch heel wat nieuws passeert dat allerminst vluchtig is en af en toe best om reflectie vraagt. Van een van die berichten – over monumentenzorg in de States, dat zo’n zes jaar geleden gepost werd – verwondert het me nog steeds dat er zo weinig reactie op gekomen is. Voor mij is dat een prikkel om eens in de zoveel tijd te kijken of er nog nieuws is dat de actualiteit van het verhaal ten goede komt. 

Missing link(s) — Er was ditmaal nog een andere aanleiding en die is aanmerkelijk prozaïscher: juist dit item kampte een groot verloop van URL’s, waardoor snelkoppelingen niet meer werkten en dus geactualiseerd moesten worden. Dit is een algemeen probleem waar geen enkele webmaster blij mee is, ook omdat het niet nodig is. Het zou zich niet voordoen als men bij het wijzigen van de site zogenaamde redirects (permanente omleidingen) of permalinks gebruikt bij de betreffende URL’s. De paradox wil dat het in dit geval wel heeft geleid tot de ontdekking van interessante aanvullende informatie. Ga je met me mee naar 2015, toen het verhaal begon?

#erfgoedbehoud in the USA: LA Googie Landmark Saved from Demolition, for Now http://t.co/CPrqjIzcTB pic.twitter.com/UQd3dl6rKg

— Van Hellenberg Hubar (@Bern4dette) 18 januari 2015

 

Erfgoedzorg in de States is bepaald geen alledaags onderwerp, dus dat zou op enige nieuwsgierigheid mogen rekenen.1 Mij raakte het onderwerp vooral, omdat Amerikanen zelf beweren nauwelijks gestolde geschiedenis te hebben. Het idee om gebouwen, stedenbouwkundige structuren of landschappelijke ensembles als getuigen van het verleden te behouden zou daar veel minder diep geworteld zijn dan hier. Of dat beeld natiebreed van toepassing is, weet ik niet, maar wie een kijkje neemt op de site van Los Angelos Cityplanning en zoekt op ‘Cultural Heritage Commission’, zal aangenaam verrast worden. Men is al ruim een halve eeuw actief en beschikte al in 1962 – het jaar van onze eerste monumentenwet! – over een ‘Cultural Heritage Ordinance’. Zoals ze zelf trots vertellen: ‘Los Angeles’ ordinance was one of the earliest pieces of historic preservation legislation in a major urban center, predating by three years the 1965 passage of New York City’s renowned Landmarks Preservation Law’.2

Postwar | Wederopbouw

Dat is echter niet het enige dat me aan deze post op Hyperallergic intrigeerde: bij de ‘Googie style’, waarin dit ‘landmark’ is ontworpen, gaat het ook nog eens om een categorie die in Nederland als wederopbouwarchitectuur wordt betiteld. Misschien is het naïef van me, maar dat ze aan de andere kant van de oceaan belangstelling zouden hebben voor dit jonge erfgoed, of liever, dit type architectuur uit deze periode al als erfgoed zouden beschouwen, had ik niet verwacht. Wij zijn er al trots op dat we enkele – vooroorlogse – pompstations beschermen, maar de categorie cafetaria … O zeker, je kunt ze vinden in het monumentenregister, maar het gaat dan om latere (her)bestemmingen of, zoals bij de Diergaarde Blijdorp in Rotterdam, om een onderdeel van het tentoonstellingsgebouw ‘Rivièrahal’ dat in 1939-1941 werd gebouwd naar ontwerp van Sybold van Ravesteyn 1938).3 Dus niet, zoals met de benzinestations, om ‘een autonoom bouwtype, met een eigen verschijningsvorm’.4 Een type gebouw dat kennelijk zo uitdagend was, dat toonaangevende architecten als Van Ravesteyn en Willem Dudok ze op hun tekentafel hadden liggen.  

Vandaar dat bij die vroege tankstations enkele pareltjes zitten. De een sterker dan de ander, dragen ze vrijwel allemaal een zakelijke, minimalistische signatuur. Met hun grote luifels en ruim beglaasde kiosken maken ze een knipoog naar het Nieuwe Bouwen uit het interbellum. Met name Van Ravesteyn wist hieraan als geen ander een speelse draai te geven, zoals in Enschede en Arnhem is te zien. Zetten we Norms daarnaast, dan vallen binnen ons Nederlandse referentiekader niet alleen de zaagtand, maar vooral de Rietveldachtige elementen en kleuren op. Het meest dominant is wel het grote ruitvormige rode vlak in het vogelbekvormige paneel (zie de Twitterfoto hierboven) dat spontaan de vraag oproept in hoeverre de vooroorlogse exercities van Theo van Doesburg in Amerika bekend waren. Vanuit Amerikaans perspectief wordt het ontwerp als volgt omschreven:

The 24-hour coffee shop was designed in 1956 by Louis Armet and Eldon Davis and is emblematic of the space-age Googie style that took hold in Southern California in the postwar years. The origin of the style’s name comes from a coffee shop designed by John Lautner in 1949. Characterized by bold geometric forms, upswept roofs, glass, steel, and neon, Googie buildings represented the optimistic futurism of the Atomic age with a dose of SoCal (= South Calfornia) car culture mixed in.6

Het aparte is dat de associatie met tankstations en voertuigen sowieso al in het ontwerp lag besloten. Naar verluidt streefden Armet & Davis ernaar om door middel van speciale stoelen en de stoffering van het interieur het sfeerbeeld op te roepen van een autoshowroom. Een van de eerste van deze serie restaurants, die zich specifiek richtte op de Amerikaanse middenklasse, was het bedreigde Norms aan La Cienega (1956). De eigenaars bleken good sports te zijn: toen het besluit van Los Angeles om dit exemplaar te beschermen in 2019  onherroepelijk werd, kreeg het architectenbureau van het eerste uur opdracht om het gebouw zoveel mogelijk in de oorspronkelijk staat terug te brengen. Het gebouw was niet langer een afgetakeld relict van voorbije tijden, maar een gedenkteken van de de glorietijd van het naoorlogse Amerika. Dat was goed nieuws, want inmiddels was er alweer een Norms onder de slopershamer terecht gekomen.7 

Hoezeer Norm’s paste in het zelfbeeld van Amerika in de jaren ’50 en ’60, blijkt wel uit Norm’s, La Ciegena, on Fire (1964) van Ed Ruscha, een van de toonaangevende kunstenaars uit de Amerikaanse Pop artscene. Hij gaf de sterk futuristische lijnbeweging van het vogelbekachtige ornament een enorme vaart door de vlammenzee in dezelfde richting te stuwen. Saillant detail is dat het ruitvormige element in dit werk niet rood is. Hoewel er meer beeldmateriaal is waarin het hele element egaal beige is geschilderd, was dit rode accent blijkens oude foto’s wel de oorspronkelijke situatie. Nu die situatie is hersteld wordt opnieuw de sfeer opgeroepen van het naoorlogse Amerika.

Wie goed luistert, hoort op de achtergrond Roy Orbison zingen!

Over Roy Orbison gesproken, heeft iemand toevallig de film Carol (2015) gezien? Een van de scenes daarin is opgenomen bij een Googie style wegrestaurant.

;-) B.

---

Verwijzingen

Nota bene — Omdat ik de URL’s in dit stuk al verschillende keren heb moeten aanpassen, heb ik die in de noten vervangen door een routeplanner om van de website in kwestie naar het bedoelde item te komen. Het is verbazingwekkend dat juist overheidsorganisaties, zoals de RCE en Los Angeles City Planning (bien étonnés de se trouver ensemble) het belang niet inzien van zogenaamde redirects of permalinks. Zekerheidshalve zijn in noot 11 de links naar Evernote vermeld van de belangrijkste stukken. Enkele andere zijn opgenomen in een openbare map.

1. De informatie over de bedreigde ‘LA Googie Landmark’ is afkomstig van de site Hyperallergic. Al zoekende naar meer informatie over dit type gebouw kwam ik dit boek op Amazon.com tegen: Hess, Alan. Googie: fifties coffee shop architecture. San Francisco, CA: Chronicle Books, 1986.
2. Voor de informatie over het erfgoedbeleid van Los Angeles surf naar de website van Los Angeles City Planning, zoek op ‘Cultural Heritage Commission’, klik op ‘Local Designation Process’ en ga naar de paragraaf ‘Cultural Heritage Ordinance’.  Of het om feitelijke bescherming gaat of vrome intenties, die we in Nederland vooral kennen in verkeerd opgezette bestemmingsplannen, kan onder meer afgeleid worden uit het volgende stuk van de Cultural Heritage Commission: Top Ten Myths inzake erfgoedbehoud.
3. Voor beschermde pompstations, tankstations, benzinestations levert de zoekterm ‘benzine’ in het Rijksmonumentenregister van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) de volgende treffers: Nijmegen, Diemen, Breda, Den Bosch (tweemaal), Groningen en Enschede. Behalve de laatste gaat het om vooroorlogse artefacten. Met de zoekterm ‘tankstation’ kun je terecht op de beeldbank van de RCE, waar ook enkele naoorlogse, nog niet beschermde exemplaren te vinden zijn. Voor de rol van Sybold van Ravesteyn bij de Diergaarde Blijdorp volg deze link. Zie ook de beschrijving in het Rijksmonumentenregister van de RCE, onder monumentnummer 527986.
4. Een mooi overzicht van tankstations en relevante informatie is te vinden op: Johan Grootveld, ‘Volgooien maar, tanken vroeger en nu’, op: grootveld.net (2008). Aan deze site is ook de mooie formulering van ‘een autonoom bouwtype, met een eigen verschijningsvorm’ ontleend. Wat betreft authentieke voorbeelden, zie ook de collectie benzinestations op Flickr.
5. De foto van het tankstation van Van Ravesteyn te Enschede (rijksmonumentnummer 532199) is gevonden op de site van Transisalania, waar als herkomst de RCE staat vermeld. Deze foto was echter op de beeldbank niet te vinden. Over dit ontwerp verscheen een artikel van de hand van M.S. Verweij, ‘Glanerbrug, een benzinestation naar ontwerp van ir S. van Ravesteyn’, in: Jaarboek Monumentenzorg 1999, pp. 159-167, on line via DBNL.
6. Stromberg, Matt. ‘LA Googie Landmark Saved from Demolition, for Now’. Hyperallergic, 16 januari 2015. http://hyperallergic.com/175309/la-googie-landmark-saved-from-demolition-for-now/.
7. Nichols, Chris. ‘After 70 Years, the Norms Chain of Iconic Googie Diners Looks to the Future’. Los Angeles Magazine, 17 oktober 2019. https://www.lamag.com/digestblog/norms-70-breakfast/. Dit stuk kon opgespoord worden dankzij het goed geannoteerde lemma over Norms restaurants op de Engelstalige Wikipedia. Daar komt ook de verwijzing naar de autoshowroom vandaan: helaas bleek de link naar het betreffende artikel niet meer te werken.
8. Het screenshot van Ed Ruscha Norm’s, La Cienega, on Fire is ontleend aan de site van The Broad. Het is te vinden door de naam van de kunstenaar of de titel van het kunstwerk in het zoekscherm in te voeren. Omdat ook bij deze site permalink ontbreken, is een kopie opgeslagen op Evernote.  Voor meer informatie over de kunstenaar surf naar de engelstalige Wikipedia, waaraan ook het stukje is ontleend over de ‘New Painting of Common Objects’ (1962) in het Pasadena Art Museum, een van de eerste ‘Pop Art’-tentoonstellingen in Amerika. 
9. Voor Roy Orbison zie het gelijknamige lemma op Wikipedia. Een grote collectie van zijn songs is te vinden op Spotify en Youtube.
10. De film Carol van regisseur Todd Haynes is gemaakt met Cate Blanchett en Rooney Mara als hoofdrolspelers. Phyllis Nagy baseerde haar scenario op het deels autobiografische boek The Price of Salt van Patricia Highsmith uit 1952. Het is een fascinerende film over een destijds onacceptabele liefde, die een prachtig beeld geeft van het Amerika van de jaren ’50. Je kunt hem tegenwoordig huren via Youtube. Voor meer informatie volg deze link.
11. Mochten de URL’s verloren gaan, de belangrijkste stukken zijn opgenomen in de map Uitdelen2all op Bibliodoc 4all (submap Beleid en regelgeving/Erfgoedzorg in Amerika) en voorts op Evernote:
    1. Los Angeles City Planning, Local Designation Process op Evernote.
    2. LA Googie Landmark Saved from Demolition, for Now op Evernote.
    3. Googie: Fifties Coffee Shop Architecture: Alan Hess op Evernote.
    4. Norm’s, La Cienega, on Fire – Ed Ruscha | The Broad op Evernote.
    5. Nichols, Chris. ‘After 70 Years, the Norms Chain of Iconic Googie Diners Looks to the Future’ op Evernote.

Dit item kan geciteerd worden als: Hubar, Bernadette van Hellenberg. “Erfgoedzorg in de States”. VanHellenbergHubar.org (blog), 2015-2021. http://bit.ly/1klLJLU-VanHH2Org.

De verkorte link van dit item is http://wp.me/p4eh3s-1lD | http://bit.ly/1klLJLU-VanHH2Org