Resultaten binnen de tag: waardenstelling

Fragmenten uit het boek

De kruisweg van Jan Toorop
Pagina uit ‘De genade van de steiger’ (2013) met ornamenten van Piet Gerrits in de Cenakelkerk in de Heilig Landstichting. Screenshot bvhh.nu 2014.

 

Register op topografica

Het mozaïek van Anton Molkenboer in ‘De genade van de steiger’ (2013).

‘De genade van de steiger’ kan rechtstreeks besteld worden bij de Walburg Pers. ((De foto’s betreffen van links naar rechts: Anton Molkenboer in de Antonius Abtkerk te Scheveningen, Eugène Laudy in de Jozefkerk van Broekhem en Perey in de Lambertuskerk te Helmond. Ze kunnen gedownload worden via de beeldbank van de RCE en zijn gemaakt door Pixelpolder.

< Terug naar De genade van de steiger!))

A

  • Alkmaar, Stedelijk Museum Alkmaar, 138-140, 147-148, 512
  • Amerika, Amerikaan, 15, 62, 99, 254, 339, 364, 386, 468
  • Amersfoort, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed [RCE], 16, 19, 22-23, 87, 97, 118, 306, 512
  • Ammerzoden, 29
  • Amsterdam, Agneskerk, 244, 386, 407, 458-459; Algemene Nederlandsche Diamantbewerkers Bond, 48, 51, 98, 122, 217, 271-272, 372; Amstelstation, 62; Augustinuskerk [gesloopt], 385; Begijnhofkerk, 34, 36, 47, 105; Bernulphushuis, 385; Beurs van Berlage, 35-37, 49, 55-58, 70, 112, 278-279, 281, 284-287, 298, 300, 302, 363, 372, 411, 420, 467, 470, 476; Chemisch Laboratorium, 58-59; De Roos, 61; Dominicuskerk, 227-228-231, 263, 328; First Church of Christ Scientist, 61; Franciscushuis, 291-292; Gemeentelijken Geneeskundigen Dienst, 172; Geologisch Instituut, 58-59; Kamer van Koophandel, 35, 37, 42, 49; Instituut voor Kerkelijke Kunst Bonifacius, 385; Levensverzekeringsmaatschappij ‘De Algemeene’, 48; Mozes en Aaronkerk [verwoest bombardement], 30; Nederlandsche Handel-Maatschappij, 35, 404, 406; Nicolaaskerk, 9, 30, 179, 183-192, 198, 202-203, 206-208, 263; Obrechtkerk (Roze(n)kranskerk, 9, 12, 30, 114, 135, 139, 143, 166, 175-185, 191, 193-208, 220, 235, 237, 244, 258-261, 267, 278, 328, 356, 382, 386, 389, 406, 415-416-431, 434, 437, 440, 447, 464, 466, 475, 512; Openluchtschool Oosterpark, 89; Paleis op de Dam, 46, 89; Papegaai (zie Petrus en Pauluskerk), 89, 167, 357, 372; Petrus en Pauluskerk (zie Papegaai), 89, 375; Posthoornkerk, 100; Quellinusschool, 73, 360, 372; Rijksmuseum, 23, 35-36, 41, 45, 48, 59, 62, 73, 100, 102, 166, 179, 241, 279, 341, 360, 406, 466, 470; Rijksschool voor Kunstnijverheid, 73, 80, 372, 431; Scheepvaarthuis, 45-46; Stadhuis, Trouwkamer der Eerste Klasse, 63, 359, 370; Stedelijk Museum, 62-63, 113-114, 142-143, 150, 274, 291, 306; Teekenschool voor Kunstambachten, 73; Van Goghmuseum, 151; Vredeskerk, 374; Willibrorduspatronaat, 88
  • Annecy, Frankrijk, Basiliek, 357
  • Antiochië, 10, 210-211, 249
  • Antwerpen, 133, 179, 262; Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, 179 239, 470; Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, 179; Maagdenhuis, 403
  • Arnhem, Nederlandsche Heidemaatschappij, 51; Walburgiskerk, 162
  • Ascona, Italië, 389, 401
  • Assen, Drents Museum, 72
  • Assisi, Italië, 10, 90, 98, 199, 332, 396
  • Assyrië, 291
  • Athene, 284; Akropolis, 284; Parthenon, 45-46, 284

B

  • Bakhuizen, Odulphuskerk, 17, 458
  • Balk, Ludgeruskerk, 458-460
  • Beegden, Martinuskerk, 72, 437
  • Beek-Genhout, Hubertuskerk, 159, 450-451
  • Beltrum, O.L. Vrouwe ten Hemelopnemingkerk, 198, 223-224, 268
  • Bergen aan Zee, Petrus en Pauluskerk, 58, 61, 65, 315-317
  • Berkel-Enschot, Ceciliakerk, 69, 71, 158, 226
  • Beuron, Genadekapel, 118, 228, 245, 254-255; Mauruskapel, 181
  • Bilthoven, O.L. Vrouwe van Altijddurende Bijstand, 164, 457, 461, 464; Sanatorium, 328
  • Bir es-Zet, Transjordanië [?], 240
  • Bleyerheide, Antoniuskerk, 385
  • Bloemendaal, kapel, 358
  • Breda, 12, 406-407; Annakerk, 207; Stadhuis, 403, 405-406, 413
  • Broekhem-Valkenburg, Jozefkerk, 164, 174, 198, 382, 451, 455; kinderkapel, 382
  • Brugge, Stadhuis, 239; Stedelijk Museum, 293
  • Brunssum, Vincentius a Paolokerk (zie onder Rumpen), 155, 156, 254-260, 512
  • Brussel, 36, 87, 130, 262
  • Buffalo [New York], Albright–Knox Art Gallery, 128
  • Bunde, 19, 437
  • Bussum, Heilig Hartkerk, 385

C

  • Canada, 427
  • Chartres, Frankrijk, Kathedraal, 222
  • Compostella, 273, 278
  • Constantinopel, 208
  • Damascus, 240, 248, 250

D

  • Delft, Hippolytuskerk [gesloopt], 325, 459; Maria-van-Jessekerk, 196
  • Den Bosch, Catharinakerk, 10, 208-212; Jacobskerk,76, 90, 206, 211, 328, 467; Koninklijke School voor Beeldende Kunsten, 67; Sint Jan, 399; Stadhuis, 40, 50, 105, 179, 261-262
  • Den Haag, Academie van Beeldende Kunsten, 67, 312; Agneskerk, 317; Antonius en Lodewijkkerk, 30, 456; Dalton College, 357; Duinoordkerk [gesloopt],315-317; Emmaüskerk, 456; Firma Botermans & Co, 339; Gemeentemuseum, 142, 158, 307, 313, 465; Gerardus Majellakerk, 243; Hoge Raad, 100, 246; Joannes de Deokapel Westeinde Ziekenhuis, 11, 76-77, 329, 338, 367, 399; Koninklijke Schouwburg, 109, 111; Kunstzaal Kleykamp, 142, 287, 401; Lourdesgrotkapel O.L. Vrouwe van Lourdeskerk, 93, 319-322, 331; Marthakerk, 30-31, 312-314, 324, 326-328, 426; O.L. Vrouwe van Goede Raadkerk, 11, 118, 339-341, 345, 359-360, 384, 413, 475; Paschalis van Baylonkerk, 315-316; Sacramentskerk, 319; Vincentiuskapel, 317
  • Deurne, 130, 139, 145, 153, 424; Klein Kasteel, 130; Museum De Wieger, 144, 153, 162, 384, 512
  • Deventer, Stadhuis, 59, 358
  • Domburg, 288, 297, 304, 384, 424; Noordzeehuis, 284
  • Dongen, 93, 102, 238, 256, 267, 329, 331, 355, 456; Laurentiuskerk, 10, 22, 25-26, 127, 220, 226-227, 230-231, 234-237, 322-323, 330; Huize Overdonk, 68
  • Duitsland, 17, 60, 63, 93, 101, 117, 190, 357, 468, 476; Duits, 47, 49, 51, 53, 61, 64-65, 88, 90, 91-92, 115-116, 150, 163, 179-180, 191, 222, 257, 266, 317, 324, 369, 373, 379, 386, 413, 418, 458, 464, 471, 473
  • Düsseldorf, 325; Düsseldorfer Malerschule, 182; Staatliche Kunstakademie, 61

E

  • Edinburgh, Scottish National Gallery, 112
  • Efeze, 303
  • Egmond, Adelbertusabdij, 383
  • Egypte, 219, 237, 264, 285, 291, 304, 360, 425; Egyptisch, 55, 132, 183, 227, 251-252, 285-286, 334, 360, 368, 371, 383, 417, 468, 470
  • Eindhoven, Philips, 406; Van Abbemuseum, 150
  • El-Hosn, Transjordanië [?], 239
  • Engeland, 52, 93, 100, 103, 227; Engels, 103, 477
  • Enschede, Jacobskerk, 385; Jozefkerk, 199, 323; Mariakerk, 268, 459
  • Es-Rumenimes, Es-Salt, Transjordanië [?], 240
  • Essen, Duitsland, 380; Folkwang-Museum, 324, 379, 470; Kunstgewerbeschule, 61
  • Europa, 62, 69, 91, 222, 241, 348, 380 , 405, 425, 447, 463, 468, 474; Europees, 165

F

  • Fleury-en-Bière, Frankrijk, Kasteelkapel, 415-416
  • Florence, Italië, 90, 381, 403
  • Frankrijk, 12, 17, 100, 111, 201, 340, 357, 415-416, 421, 474; Frans, 426-427, 472, 473
  • Fribourg, Zwitserland, 389, 392, 395
  • Friesland, 16-17

G

  • Galaadgebergte [Gilead], Jordanië, 239
  • Galilea, Israël, 139, 251, 421
  • Gerach, 239
  • Goirle, Kerk, 68
  • Groenlo, Calixtuskerk, 203-204, 337, 381, 464
  • Groningen, 34, 59, 213; Groninger, 21, 213, 225; Groningse, 34
  • Groningen, Academie Minerva, 213
  • Grubbenvorst, 437

H

  • Haarlem, 16, 19, 25, 54, 80, 94, 208, 275; Bavo kathedrale basiliek, 10, 119, 206, 262-264, 266; Geneeskundige Dienst, 90; Kunstnijverheidsschool, 80, 94; Postkantoor, 367
  • Heerlen, Franciscus van Assisikerk, 98; Gerardus Majellakerk Heksenberg, 159, 163, 407, 446, 448-449; Pancratiuskerk, 104
  • Heilig Landstichting, 10, 116, 240-241, 243-244, 247-253, 267, 437, 475; Cenakelkerk, 10, 220, 240-254, 258, 303, 321, 437, 467, 474, 474, 475
  • Heiloo, 90; Bedevaartskapel, 110; Kruiswegpark, 190; O.L. Vrouwe ter Nood, 100, 264-265; Willibrordusstichting, 91
  • Helmond, 130, 450; Lambertuskerk, 34, 78
  • Herculaneum, Italië, 103
  • Hertogenbosch (zie Den Bosch)
  • Hilversum, 137, 159, 403, 426, 445; Ludgerus Kweekschool, 373-375, 394
  • Hoogeloon, Pancratiuskerk, 80
  • Houthem Sint-Gerlach, 29, 90, 451

I

  • Israël, 116, 190, 215, 237, 250, 365
  • Italië, 47, 88, 90, 182, 189, 348, 358, 456; Italiaan(s) 50, 88, 90, 264, 348, 364, 406, 461, 477

J

  • Jaffa, Israël, 240
  • Jeruzalem, Israël, 240, 244, 246, 248
  • Josaphat, Israël, 250, 289-290, 334, 365
  • Judea, Israël, Jordanië, 240
  • Jutphaas, 263, 266, 335-336, 427; Nicolaaskerk, 44, 119, 206, 337, 429, 466, 512

K

  • Kevelaar, 185, 198
  • Kleef, 93

L

  • Laren, 42, 331, 423, 443; Janskerk, 90
  • Leiden, 12, 16, 280, 313, 361, 369-372, 376, 391, 397; Franciscaner Kerk, 67; Oudkatholieke kerk, 11, 21, 273, 329, 344-345, 359-365, 367-369, 371, 376, 512; Rijksuniversiteit, 62
  • Limburg, 9, 16, 71, 74, 94, 114, 152, 155, 158-159, 409, 422, 435, 465
  • Lisse, 179, 199, 355, 382, 469; Agathakerk, 117-118, 177, 183-187, 190, 196, 198, 204, 206-208, 212, 219, 267, 327, 467
  • Luik, 87, 389

M

  • Maastricht, Dinghuis, 89; Heilig Hartkerk, 409; Juvenaatskapel, 34, 80, 177, 212-219, 222-223, 225, 228, 262, 330-331, 334, 437, 512; Koepelkerk, 12, 137, 158-159, 259, 320, 389, 409-415, 417-418; Lambertuskerk, 8, 20, 83-89, 92-97, 100-101, 114, 165, 402-403, 455, 460-462, 465, 512; Lidwinakapel, 94; Museum aan het Vrijthof , 19, 512; Servaaskerk, 23, 34, 168, 175, 185, 206, 402; SRAL [stichting Restauratieatelier Limburg], 22, 84, 86-87, 94, 98, 102-105; Stadsteekeninstituut, 87; Theresiakerk, 85, 87, 89
  • Madrid, Prado, 294
  • Manchester, 52
  • Marburg, Duitsland, 381
  • Medemblik, Martinuskerk, 182
  • Meyel, 237
  • Midden-Oosten, 239-240
  • Milaan, 331
  • Monte Cassino, Italië, 203; Benedictijner abdij, 181
  • München, 8, 52, 90-92, 102-103, 236, 402
  • Munstergeleen, 237

N

  • Nederland, 8, 12, 15-16, 19-21, 23, 29, 40-41, 51, 55, 59, 61-67, 74, 87-93, 101-102, 114-115, 130, 133-137, 142, 146, 159, 172, 178, 180-181, 184-185, 190, 208, 210, 238, 240, 254, 267, 275, 312, 314-315, 324, 326, 328-329, 359, 372, 377, 379-380, 383, 386, 400, 409, 415, 424-428, 431, 437, 439, 454, 469, 470, 473, 474
  • Neer, Martinuskerk, 94
  • Neerbeek, Callistuskerk, 437
  • Neuss, 317, 328, 342; Clemens-Sels-Museum, 285; Driekoningenkerk, 317, 409
  • New Mills, 52
  • New York, 357; Academie, 339; Albright–Knox Art Gallery 128
  • Nieuwenhagen-Landgraaf, O.L. Vrouwe Hulp der Christenenkerk, 104, 454
  • Nieuwkoop, Kapel van de Zusters van de Sociëteit van Jezus Maria Jozef, 68-69
  • Nijmegen, 17, 174, 236, 239, 358, 385; Bethlehem, klooster, 129; Jozefkerk, 275, 406-407; Museum Valkhof, 297; O.L. Vrouwekerk, 189
  • Noord-Holland, 16, 143, 152, 213
  • Noordwijkerhout, Jozefkerk, 182, 208
  • Nunhem, 13, 16, 389, 439, , 444, 464-465; Servatiushuis, 435, 437, 440, 445; Servatiuskerk, 435, 438, 441-443

O

  • Oekraïne, Vrije Zone van, 364
  • Otterlo, Kröller-Müller Museum, 286, 298, 302
  • Oud-Zevenaar, Martinuskerk, 406-407

P

  • Palestina, 116, 239-240, 243, 250, 467
  • Paray-le-Monial, 239
  • Parijs, 17, 57, 61, 88, 127, 130, 132, 137, 139, 142-143, 254, 312, 348, 393, 402-403, 424; Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes [1925], 307; Jeu de Paume, dependance Louvre, 348; Kunstzaal Blanche Guillot, 254; Louvre, 348; Mauméjean Frères mozaïekatelier, 348-349; Musée des Monumens Français, 241; Parc Monceau, 241
  • Patmos, Griekenland, 50, 402
  • Pompeï, Italië, 103
  • Pont-Aven, Frankrijk, 127, 421
  • Praag, 228; Emaus abdij, 191-192, 263

R

  • Ravenna, 10, 59, 208, 251, 254-255, 348, 354, 358, 456, 468; Sant Apollinare Nuovo Classe, 244-245
  • Ravenstein, Luciakerk, 434
  • Reijmerstok, 237
  • Rijswijk, Bonifatiuskerk, 339
  • Roermond, 385, 390-391; Museum Cuypershuis, 390; Teeken- en Ambachtsschool, 74-75, 307
  • Roggel, Petruskerk, 44, 463
  • Rome, 29, 69, 115, 133, 141, 144, 179, 189, 198, 203, 215, 220, 268-269, 278, 280, 348-349, 360, 386, 403, 409, 468, 470, 472; Romeins, 50, 103, 188, 191, 246, 290, 302, 373, 447, 472-473; Cornarokapel van Santa Maria della Vittoria, 149; Nederlands Historisch Instituut, 348; Sint Pieter, 175, 198, 203, 258; Sixtijnse Kapel, 46, 100, 189
  • Rotterdam, 16, 59, 75, 108, 150 204, 320; Erasmiaans Gymnasium, 328; kathedraal [Elisabethkerk], 184, 190, 202, 244; Laurentiuskerk, 72; Museum Boijmans van Beuningen, 295; Stadhuis, 59, 306; Willibrorduskerk 441
  • Rüdesheim, Abdijkerk, 202
  • Rumpen, 21, 103, 155, 266-267, 304, 327, 379, 404, 415, 427, 429, 445, 447, 451, 466; Vincentius a Paolokerk Brunssum, 156, 254-260, 512
  • Rusland, 244-245

S

  • Scheveningen, Antonius Abtkerk, 11, 329, 339, 341, 344-345, 348-350, 354, 356-357, 439, 475
  • Schiedam, Lidwinakerk, 121, 187
  • Schijndel, Kapel van de Congregatie van de Zusters van Liefde van Jezus en Maria, Moeder van Goede Bijstand, 385
  • Schoten, Lidwinakerk, 93
  • Siena, Italië, Dom, 381
  • Sint-Michielsgestel, Toenmalige doveninstituut, 94-95, 103, 165, 460-461, 463
  • Sion [of Zion], berg bij Jeruzalem, Israël, 195
  • Sittard, 409; Jezuitenkerk, 76, 328
  • Spaubeek, 44; Laurentiuskerk, 176, 456
  • Steenwijksmoer, Franciscuskerk, 71
  • Stuttgart, Mariakerk, 190-191, 222, 263, 469
  • Stuttgart: 190-191, 222, 263, 339, 469
  • Suriname, 434
  • Syrië, 240

T

  • Tabor, Israël, 422
  • Tarsus, Turkije, 246
  • Terwinselen, 103, 155, 237, 254, 259, 320
  • Thorn, 400
  • Tiberias, Israël, 203, 246
  • Tiel, [Walburgis?]kerk, 373
  • Tilburg, Antonius van Paduakerk [Korvel], 244; Dionysiuskerk of Goirkesekerk, 431, 434; Gerardus Majellakerk, 10, 241-245, 248, 366, 474, 475; kerk van Broekhoven, 70; Margaretha Maria Alacoquekerk, 245; Rooi Hartenkapel, 10, 34, 228-229, 259; Roomse Academie, 7, 19, 65, 67, 71, 137, 266
  • Transjordanië, 239-240, 248
  • Twente, 366, 431

U

  • Uden, 212, 215, 427; Petrus Stoel van Antiochiëkerk,10, 210-211
  • Utrecht, Academiegebouw, 42, 328, 406; Aloysiuskerk, 373; Catharijneconvent museum, 128, 273, 292, 299; Dom, 55, 160-161, 467; Kathedrale koorschool, kapel, 199; Kerkhof Barbara, kapel, 426, 445; Museum nieuwe religieuze kunst, 357; Nationale Schildersschool, 75-76; Voormalige hoofdpostkantoor op het Neude, 53

V

  • Vaticaan, 133, 358, 380, 403; Palazzo di Cancellaria, 348
  • Vlaanderen, 150, 153, 155; Vlaams, 133, 150, 153, 155, 206, 291, 403
  • Voorburg, Noord Brabant, kapel van de Congregatie van de Broeders van O.L.V. van Lourdes, 385
  • Vranck, Antoniuskerk, 437

W

  • Wahlwiller, Cunibertus en Dionysiuskerk, 337, 470
  • Wenen, Wiener Sezession, 217-218, 469
  • Wittem, Redemptoristenkerk, 450
  • Woudsend, 17 Michaelkerk, 458

Z

  • Zeeland, Zeeuw, Zeeuws 302
  • Zeist, Jozefkerk, 191; Jozefkweekschool, 157-158, 380, 426, 445, 447
  • Zoeterwoude, Kerk van de Kruisverheffing, 385
  • Zuid-Limburg, 16, 213
  • Zwolle, Dominicanerkerk, 309; Jozefkerk, 385

Register op namen

‘De genade van de steiger’ is uitverkocht en kan alleen nog antiquarisch of besteld worden.*

A

  • Abel [Oude Testament], 212, 221-222, 326, 327, 447-449
  • Abraham [Oude Testament], 223, 447-448
  • Academie Minerva, Groningen 213
  • Academiegebouw Utrecht afb. 15, 42, 328, 406
  • Adam [Oude Testament], 10, 118, 138, 212, 218, 221-223, 285, 320, 362, 399, 434, 450, 451, 454, 455, 458, 512
  • Adams, Jean afb. 373, afb. 374, afb. 375, afb. 376, afb. 377, afb. 378, 12, 16, 21, 66, 71-72, 93, 152, 171, 388-389, 409, 413, 422, 430, 435-445, 451, 454-456, 463-466
  • Adelbertusabdij Egmond afb. 315, 383
  • Agatha, heilige, 183, 186, 207
  • Agathakerk Lisse afb. 79, afb. 124, afb. 130, afb. 132, afb. 134, afb. 139b, afb. 146, afb. 147, afb. 155, afb. 157f-g, afb. 158, afb. 159, afb. 163, afb. 397a, 117-118, 177, 183-187, 190, 196, 198, 204, 206-208, 212, 219, 267, 327, 467
  • Agnes van Montepulciano, heilige, 330-331
  • Agnes, heilige, 331, 408, 414, 435, 440-442
  • Agneskerk, Amsterdam afb. 319, afb. 390a, 244, 386, 407, 458-459; Den Haag, 317
  • Ahasverus, 295-296
  • Alberdingk Thijm, Joseph A. afb. 169b-c, 9, 36-37, 40-42, 44, 46-47, 50, 55, 58, 70, 73, 81, 110-111, 119, 121-122, 125, 128, 131, 144, 167, 174-176, 179-180, 182, 187-189, 201, 204, 206-207, 212-216, 221, 238, 255-256, 261, 267, 279, 284-285, 294, 301-304, 331, 372, 376, 384, 406, 436, 439, 444, 454-455, 466-467, 469, 472
  • Alberti, L.B., 50-51, 180, 470, 471
  • Albright–Knox Art Gallery te Buffalo, New York afb. 90, 128
  • Algemeen Handelsblad, 142, 155, 181, 254-255, 258, 260, 290, 294, 374, 401, 429
  • Algemene Katholieke Kunstenaarsvereniging, 324
  • Algemene Nederlandsche Diamantbewerkers Bond [ANDB] Amsterdam afb. 83, afb. 219, 48, 51, 98, 122, 217, 271-272, 372
  • Allebé, August, 36
  • Alma, Peter, 62, 147
  • Aloysius van Gonzaga, heilige, 204, 275, 355
  • Aloysiuskerk Utrecht afb. 307b, 373
  • Ananias van Damascus [Nieuwe Testament], 246, 249
  • Andreas, apostel, 274, 278; -kruis, 439
  • Andriessen, Mari, 16, 337, 379
  • Antonieten, kloosterorde, 356
  • Antonius Abt, heremiet en heilige, 260, 330, 349-350, 355-356, 395, 398
  • Antonius Abtkerk Scheveningen afb. 280, afb. 281, afb. 282, afb. 283, afb. 284, afb. 285a-b, afb. 286a-b, 11, 329, 339, 341, 344-345, 348-350, 354, 356-357, 439, 475
  • Antonius en Lodewijkkerk Den Haag afb. 7, 30, 456
  • Antonius van Padua, heilige, 194, 204, 207, 236, 260, 310, 330, 404
  • Antoniuskerk van Paduakerk [Korvel] Tilburg afb. 4, afb. 189, afb. 267, afb. 268a-b, 244
  • Apollinaire, Guillaume, 424
  • Apollinare in Classe, Ravenna afb. 192, 244-245
  • Appel, Karel afb. 31b, 63
  • Aquino, Thomas van, 11, 131, 213-214, 307, 309, 332, 412
  • Arianen, 356
  • Ariens, priester Alphons, 302, 366
  • Arondéus, Willem, 35-36, 108
  • Arp, Hans, 424
  • Ars sacra afb. 40, afb. 257a-b, afb. 276a-b, afb. 300, afb. 308a-b, afb. 341, afb. 347b-c, 2, 29, 317-319, 323-324, 339, 366, 373, 377, 404, 406
  • Arti Amsterdam, kunstenaarsvereniging, 287
  • Asperslagh, Alex afb. 85, afb. 251, afb. 253a, afb. 254, 11, 124-125, 137-138, 311-314, 318, 321, 323-324, 327, 475
  • Asperslagh, Lou afb. 255a-d, afb. 263, 11, 19, 21, 124, 137, 273, 276, 311, 314-318, 323-324, 328-329, 338, 355, 409
  • Astarte, Fenicische moedergodin, 356, 395
  • Atlas, 278
  • Audsley, George Ahsdown, 7, 45, 49, 51-52, 54-55
  • Audsley, William, 7, 45, 49, 51-52, 54-55
  • Aurier, Albert, 8-9, 20, 58, 110-114, 117-118, 120-122, 125-127, 129, 135-136, 141, 210, 225, 237-238, 267, 269, 272, 284, 298, 305, 314, 338, 416, 422, 469

B

  • Baams, Anton, 212, 225-226
  • Bach, Franciscus H. afb. 164, afb. 165a-e, afb. 166, afb. 167, afb. 168, afb. 170, afb. 172, afb. 173a-c, afb. 174a-b, afb. 217, 10, 21, 34, 80, 93, 99, 177-178, 212-225, 228, 234-235, 238, 243, 251, 255, 262, 267-269, 273, 294, 326, 329-330, 332, 334, 343, 355, 372, 376, 391, 408, 426, 437, 449, 471
  • Barlach, Ernst, 380
  • Bartels, P.H., 75, 81
  • Bartholomeus, apostel, 278
  • Baudelaire, Charles, 108, 131, 145
  • Baudouin, Paul, 88
  • Bavo kathedrale basiliek Haarlem afb. 81, 10, 119, 206, 262-264, 266
  • Bazel, Karel de, 35, 37, 147, 280, 360, 372, 404, 470
  • Beerends, Jan, 386
  • Begijnhofkerk Amsterdam afb. 10, afb. 11, afb. 18, afb. 70, 34, 36, 47, 105
  • Bègue, Jehan Le, 50
  • Beiaard, De [Tijdschrift], 295
  • Bekkers, Jos., 374
  • Bellefroid, Edmond, 435
  • Bellini, 46
  • Bellot o.s.b., Dom, 358
  • Benedictus van Nursia, heilige, 212-214
  • Benoit Labre, heilige, 260
  • Berchmans, Johannes, 414
  • Bergen, pater, Raymond van, 29, 317-318
  • Berger, Ernst, 45, 49-51, 91-92, 102
  • Berlage, H.P., 36-37, 41, 48-49, 51, 57-58, 70, 72-73, 111, 147, 264, 271, 285, 313, 363
  • Bernadette Soubirous, heilige, 284, 286
  • Bernardus van Clairvaux, heilige, 212-214, 219, 330, 414
  • Bernini, Gian Lorenzo afb. 105, afb. 313c, 124, 149, 197, 381, 473
  • Bernulphusgilde, 29, 67, 115, 118, 121, 168-169, 206, 307
  • Bernulphushuis, Amsterdam, 385
  • Bernulphuskerk Oosterbeek afb. 20, afb.184a, afb. 233a-n, afb. 236a, afb. 238b, 49, 98, 101, 236, 289, 293
  • Bethlehem, klooster Nijmegen afb. 89, 129
  • Beukering, F.C., pastoor, 357
  • Beuroner kunstschool (Kunstschule), 28, 67, 259
  • Beurs van Berlage Amsterdam afb. 23, afb. 24, afb. 226, afb. 228, afb. 232, 35-37, 49, 55-58, 70, 112, 278-279, 281, 284-287, 298, 300, 302, 363, 372, 411, 420, 467, 470, 476
  • Beyart, zie broeders
  • Biënnale Venetië, 16, 63, 140, 436
  • Bijvoet, Han afb. 215, afb. 216a-b, 10, 263-267, 376, 379, 386, 388
  • Bingen, Hildegard van, 311
  • Blaauw, Sible de, 458
  • Blaue Reiter, 61, 113, 150, 401
  • Blavatsky, H.P., 360, 371-372
  • Bleijs, A.C., 30
  • Blom, Th., 68
  • Bloy, Léon, 130
  • Boendermaker, Piet afb. 353, 143, 415-416
  • Boers, Willy, 63
  • Bogtman, Willem [glas-in-lood atelier], 19, 54
  • Boijmans van Beuningen, museum Rotterdam afb. 239, 295
  • Boissevain, Barthold Hubert afb. 288, 358, 388
  • Bond van Nederlandsche Schilderpatroons, 76
  • Bonifatius, heilige Bonifacius, 343
  • Bons, Jan, 62
  • Bonsel, H.C., 67
  • Boom, A. van der, 58
  • Boonekamp, G., 68
  • Boosten, Alphons, 13, 159, 164, 174, 259, 409-411, 413-414, 446-451, 455-456
  • Bosboom, Johannes, 29, 42
  • Bosch, Hiëronymus, 179
  • Bosch, Jac. van den afb. 41, 72-73, 77, 147
  • Bosch, Jeroen, 393
  • Botticelli, Sandro afb. 313b, 381
  • Bourlier, E.G.S., 367
  • Boutens, P.C., 394, 396
  • Bouvy, D.P.R.A., 159, 161-162, 426
  • Brandt, Paul, 162-163, 381-384, 406, 412, 415, 417-418, 425
  • Braque, Georges, 130, 132, 424, 428
  • Breitner, G.H., 43, 46, 151-152, 313
  • Bremer, Rob, 183
  • Bremmer, H.P., 9, 109, 145-146, 148-149
  • Bressers, Leon, 44
  • Bröcker, Hermann, 30-31
  • Broeders, van de Beyart, – van Maastricht, – van de congregatie, 34, 94, 212-218, 221, 225
  • Brom, Gebroeders, edelsmeden, 349, 385, Leo -, 385 Jan Eloy -, Joanna -, 385
  • Brom, Gerard, 36, 167-168, 174-176, 181, 183, 206, 291-292, 385
  • Brueg(h)el, 114, 131, 401
  • Bruno van Keulen, 176
  • Buning, J.W.F. Werumeus, 389
  • Bus, Dirk afb. 248, 307
  • Buurman, R., 359-365, 367-368

C

  • Calixtuskerk Groenlo afb. 154, afb. 275, afb. 312, afb. 396, 203-204, 337, 381, 464
  • Callier, A.J., bisschop, 206-207, 263
  • Campendonk, Heinrich afb. 28, afb. 32, 7, 30, 35, 53, 60-65, 81, 108, 111, 113, 150, 162, 315, 338, 359, 372, 388, 401, 474, 475
  • Campendonkianen, 61-62
  • Canticum canticorum Salomonis (zie Hooglied), 414
  • Cantré, Jozef afb. 108a-b, 64, 137, 150, 152-153, 155, 337, 413
  • Capiau, Paul, 25
  • Caravaggio, M.M. da, 461
  • Carmontelle, Louis de, 241
  • Carolus Borromeus, heilige, 330-331
  • Catharijneconvent museum Utrecht afb. 77, afb. 235, afb. 241, afb. 243, 128, 273, 292, 299
  • Catharina, heilige, – van Alexandrië, 36, 209, 402, 411 – van Siena, 332, 334
  • Catharinakerk Den Bosch afb. 160, 10, 208-212
  • Cecilia, heilige, 285
  • Ceciliakerk Berkel-Enschot afb. 37a-b, 69, 71, 158, 226
  • Cenakelkerk Heilig Landstichting afb. 186, afb. 190, afb. 193, afb. 194, afb. 195, afb.196, afb. 197, afb. 198, afb. 199, afb. 200a-b, afb. 201a-b, afb. 202a-e, afb. 203a-c, afb. 397b, 10, 220, 240-254, 258, 303, 321, 437, 467, 474, 475
  • Cendrars, Blaise, 424
  • Cennini, Cennino, 49-51, 87, 477
  • Cézanne, Paul; Cezannisme afb. 99, 21, 64, 65, 107, 131, 140-141, 149-152, 165, 174, 179, 249, 380-381, 401, 421-422, 436, 461
  • Chabot, Henk, 153
  • Chagall, Marc afb. 338a-b, 389, 402, 403, 424
  • Chamael, engel, 214-215, 219-220, 450
  • Chavannes, Puvis de, 42, 107, 131, 155
  • Christoffel, heilige, 11, 95, 300, 304
  • Christus Koning, 10, 182, 194-199, 207, 220, 261, 264
  • Cillekens-Dreesens, Roermond, 385
  • Citroen, Paul, 63
  • Clara, heilige, 10, 184, 194, 199, 207, 310, 349
  • Cleevers, Pierre, 437
  • Clemens XII, paus, 180, 472
  • Clemens-Sels-Museum Neuss afb. 230, 285
  • Cobra, 62
  • Cocteau, Jean, 130, 132, 137, 140, 383, 392, 424, 426, 473
  • Collette, Joan afb. 5, afb. 148b, afb. 154, afb. 176, afb. 182, afb. 183, afb. 184a-b, afb. 250, afb. 261, afb. 262b, afb. 275, afb. 396a, 2, 10-11, 21-22, 25-26, 28-30, 42, 48, 53, 71, 93, 98-99, 102, 108, 113, 124, 127, 171, 178, 183, 199, 203-204, 226-227, 234-238, 251, 256, 258, 267, 269, 293, 298, 306-307, 310-312, 317-318, 321-324, 327-331, 337-338, 344, 355, 384, 386, 388, 391, 399, 431, 437, 456, 464, 471, 474, 475
  • Colnot, Arnout, 142
  • Concilie van Trente [1545-1563], 220, 331, 447, 472
  • Congregatie van O.L. Vrouwe Onbevlekt Ontvangen [Fratres immaculatae conceptionis], 214
  • Coppens, Piet, 434
  • Cornarokapel van Santa Maria della Vittoria Rome afb. 105, 149
  • Cornelius, heilige, 236, 246
  • Cramer, Rie, 44
  • Crane, Walter, 44, 263, 367
  • Cremer, Frans Gerhard, 50
  • Crispinus, heilige, 236, 331
  • Crouwel, Joop, 59
  • Cunibertus en Dionysiuskerk Wahlwiller, 337, 470
  • Cuypers & Co Kunstwerkplaatsen afb. 118, afb. 176, afb. 180, afb. 181a-c, afb. 182, afb. 183, afb.185a-b, 10, 22, 25-26, 28, 76, 93, 167, 226-231, 234-235, 237-238, 328, 385, 431
  • Cuypers, Eduard, 244, 329-331
  • Cuypers, Joseph Th.J. afb. 176, afb. 177, afb. 178, afb. 180, 10, 21, 25-26, 28, 30, 35-37, 42, 67, 69, 76-77, 113, 118-119, 127, 167, 178, 180-181, 183, 193, 201, 204, 206, 208, 220-221, 226-231, 234, 236-239, 241-243, 251, 256, 262-263, 267, 285, 310, 328-331, 337, 345, 348-350, 355-356, 381, 385, 416-420, 423, 427, 464, 469, 474, 475
  • Cuypers, Pierre J.H. [senior] afb. 178, 9, 21, 23, 25, 28-30, 34-37, 41-42, 48, 54-55, 57, 64, 69, 73-77, 79, 100, 117, 166-167-169, 175, 178-185, 188, 196, 201, 204, 210-211, 227-231, 236, 239, 241, 251, 269, 307, 325, 328, 331, 338-339, 342, 345, 348-350, 354, 356, 360, 363, 370, 372, 385, 390, 461, 469, 470
  • Cuypers, Pierre J.J.M. [junior], 28

D

  • Dalsum, Albert van, 435
  • Damen, Alphons afb. 179, 34, 166, 228-229, 238, 259, 267, 396
  • David [Oude Testament], 11, 100-101, 193, 212, 214-215, 223, 229, 256, 285, 300-304, 365, 367-368, 409-410, 414-415, 423
  • David, Gerard, 293
  • Dehio, Georg, 47
  • Delftse school, 15
  • Denis, Maurice, 131, 141, 147, 154, 161, 173, 272, 311, 329, 348
  • Derkinderen, Antoon, afb. 10, afb. 11, afb. 12, afb. 13, afb. 14, afb. 15, afb. 16, afb. 17, afb. 18, afb. 19, afb. 21, afb. 69a-b, afb. 70, afb. 111, afb. 212, afb. 213, afb. 340, afb. 367, 2, 7-8, 10, 12, 19-21, 25, 28-29, 31, 34-57, 62, 64, 66-73, 81-83, 87-94, 98-126, 138-139, , 153-157, 167, 173-188, 208, 217, 223, 238, 255-272, 279, 284, 305-307, 335-341, 358, 367, 372-273, 377, 381, 388, 391-393, 399, 403-411, 420, 427-430, 435-437, 443-445, 449, 456-461, 469-476, 512
  • Deumens, Guillaume, 34
  • Dickhaut, Monique, 19
  • Didron, A. N., 50, 83, 201, 377
  • Diederen, Hubert, 254
  • Diepenbrock, Alphons, 11, 36, 40, 130, 305, 328
  • Dietsche Warande, 44, 55
  • Dionysius de Areopagiet, 144, 163, 473
  • Dionysiuskerk Asselt afb. 1, afb. 25, afb. 27, afb. 322, afb. 324, afb. 326a-b, afb. 327, afb. 328, afb. 329, afb. 330, afb. 331, afb. 332, afb. 333, afb. 334, afb. 335, afb. 336, afb. 337, afb. 339, afb. 345, 16, 44, 58-60, 92, 390, 402, 512
  • Dionysiuskerk of Goirkese kerk Tilburg afb. 370, afb. 371, afb. 372, 431, 434
  • Divina Comedia, 260
  • Doerner, Max, -Instituut, 91
  • Doesburg, Theo van, 21, 65, 111, 154, 162, 332, 382, 384, 416, 421-422, 425-426, 430-431, 456, 464, 472-473
  • Dom Utrecht afb. 113a-b, 55, 160-161, 467
  • Dom, Siena afb. 313c, 381
  • Dominicanerkerk Zwolle, 309
  • Dominicuskerk Amsterdam afb. 177, afb. 178, 227-228-231, 263, 328
  • Dongen, Kees van, 424
  • Donner, O., 50
  • Doré, Gustave, 352
  • Douwes, W.F., 271-272
  • Doveninstituut Sint-Michielsgestel [toenmalig] afb. 58, afb. 67, afb. 392, afb. 393a-b, afb. 395, 94-95, 103, 165, 460-461, 463
  • Drents Museum Assen afb. 41, 72
  • Drie-eenheid, 10-11, 191-192, 195-196, 208, 216, 263, 276, 278, 285, 298, 310, 320-321, 329-330, 342-343, 356, 361, 367, 446
  • Driekoningenkerk te Neuss afb. 256, 317, 409
  • Duinkerken, Anton van, 386
  • Duinoordkerk Den Haag afb. 255b-c, 315-317
  • Dunselman, Jan afb. 79, afb. 124, afb. 129, afb. 130, afb. 131, afb. 133, afb. 134, afb. 135, afb. 136, afb. 137, afb. 138, afb. 139b, afb. 140a-b, afb. 141, afb. 146, afb. 147, afb. 152, afb. 155, afb. 158, afb. 159, afb. 397a, 9, 20-21, 29-30, 49, 72, 100, 117-118, 123, 166-169, 177-193, 196, 198, 202, 204, 207-210, 222, 228, 231, 236-239, 244, 259, 263, 266-267, 327, 355, 372, 382, 408, 415, 467, 469, 474, 475
  • Dunselman, Kees afb. 118, afb. 124, afb. 126, afb. 128, afb. 130,afb. 132, afb. 133, afb. 134, afb. 140c, afb. 143, afb. 144, afb. 147, afb. 151, afb. 153, afb. 155, afb. 156a-b, afb. 157a-g, afb. 158, afb. 163, afb. 352, afb. 397a, 9, 20-21, 29-30, 100, 117, 166, 171, 174, 177-187, 191, 193-212, 220, 222, 228, 231, 236, 239, 244, 267, 269, 294, 327, 329, 356, 372, 382, 386, 408, 415-417, 428, 467, 469, 474, 475, 512
  • Dürer, Albrecht afb. 325, 23, 42-43, 46, 179-180, 285, 296, 393-394, 470
  • Dusseldorfer Malerschule, 182
  • Dvořák, Max, 164, 297, 401
  • Dysney, 297

E

  • Eden, 455
  • Eerenbeemt, Herman van den, 131, 133
  • Egbertus, heilige, 212-214
  • Eibner, Alexander, 91
  • Elia [Oude Testament], 422, 461
  • Elias, 223
  • Elisabeth [zuster van Maria], heilige, 46, 138, 278, 442
  • Elisabeth van Hongarije (zie Elisabeth van Thüringen)
  • Elisabeth van Thüringen, heilige, 76-77, 236, 440-441
  • Elout-Drabbe, Mies, 288, 296, 384
  • Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift, 51, 58, 88, 108, 162, 362, 391
  • Emaus, abdij Praag afb. 142, 191-192, 263
  • Emmanuel, Emmanuël [Christus], 10, 212, 216-217, 223, 244, 414
  • Engelman, Jan, 9, 11, 14-20, 28, 40, 47, 55, 57, 62-66, 108-116, 122-177, 197, 225, 254, 257-260, 267, 271-272, 280, 292, 295, 312, 314, 320, 324, 326, 328, 338, 352-357, 372, 375-386, 400-403, 408-417, 423-429, 434, 436, 443-444, 456, 461, 463, 465, 466, 468, 469, 471, 473
  • Ensor, James, 295, , 393, 401
  • Erens, Emile, 177
  • Erens, Frans, 10, 293-294
  • Erftemeijer, Anton, 263
  • Eschauzier, F.A., 162
  • Escher, Maurits, 249, 281, 371
  • Esther, koningin [Oude Testament], 301-304, 311
  • Eva [Oude Testament], 10, 118, 138, 207, 212, 218, 221-223, 320, 399, 414, 434, 450, 454-455, 458, 512
  • Evers, Henri, 59
  • Experimentelen, De, 62
  • Eyck, Charles afb. 3b, afb. 63a-b, afb. 68b, afb. 110, afb. 111, afb. 204, afb. 206, afb. 207, afb. 208, afb. 209, afb. 210b, d-e, afb. 311, afb. 379, afb. 380, afb. 381, afb. 382, afb. 383, 9-10, 13, 16-21, 29, 34, 42-44, 63, 65-66, 81, 93, 98, 101-104, 137, 155-164, 171, 173, 177-178, 198, 251, 254-260, 266-267, 273, 296, 304, 320-321, 326-328, 332, 359, 366, 371, 379-380, 388-389, 393, 396, 399, 404, 408, 415, 417-418, 424-430, 435-439, 445-459, 464, 466, 473-474, 512
  • Eyck, P.N. van, dichter, 392
  • Eyckeler, Jean, 250
  • Ezechiël [Oude Testament], 211, 229, 237, 414

F

  • Faassen, Egbert, 19
  • Faassen, Sjoerd, 19
  • Fauconnier, Henri Le, 21, 142, 147, 152, 384, 389, 400, 409
  • Faust, 392, 394
  • Federle, Anton, 93, 266, 369
  • Fernbach, Franz, 91
  • Feuerstein, Martin von, 386
  • Fierens, Paul, 151-152, 382
  • Filarete, 51
  • Filarski, 142
  • Fischer, Hildegard, 385
  • Flaton, Peter, 213, 215-216
  • Fourna, Dionysius van, 50-51
  • Fra Angelico, 131-132, 264, 287, 443
  • Franciscus van Assisi, heilige, 10, 194, 199, 201, 260, 310, 313-314, 317-318, 330, 332, 386, 396-397, 440-441, 443
  • Franciscus van Assisikerk Heerlen afb. 63, 98
  • Franciscus Xavierus, heilige, 212-214
  • Franciscuskerk Steenwijksmoer afb. 39, 71
  • Frederik Barbarossa, keizer, 262
  • Freundlich, Otto, 424
  • Friedhoff, Gijsbert, 59, 358
  • Fuchs, Johann von, 92

G

  • Gabriël, engel, 10, 97, 164, 212, 214-215, 218-220, 223, 256, 320, 414, 512
  • Gamaliël, 246, 250
  • Gambier Parry, Thomas, 7, 48, 51-52, 103
  • Gauguin, Paul afb. 75, afb. 90, 55, 110, 112, 114, 117, 127-128, 140-141, 173, 272, 353, 366, 376, 421, 425, 459, 464, 470-471, 474, 476
  • Gautier, Théophile, 393-394
  • Geelen, Hendrik, 25
  • Geetere, George de, 90, 206
  • Geffen, Gerrit van, 93
  • Geffen, H van, 68
  • Gelder, J.G. van, 47, 163-164, 405
  • Gemeenschap, De, afb. 3a-b, afb. 102a-b, afb. 108a-b, 9, 18, 40, 43-44, 61, 65, 108, 110, 127, 129-133, 136, 144-145, 147, 149, 152-153, 155, 157, 163-165, 168, 171, 256, 259, 291, 310, 319, 321, 325, 337, 353, 355, 371, 373, 376, 382, 386, 389, 409, 424, 436, 440, 451, 456, 458, 463, 468, 470, 471
  • Gemeentelijken Geneeskundigen Dienst Amsterdam afb. 120, 172
  • Gemeentemuseum Den Haagafb. 248, afb. 253b, 142, 158, 307, 313, 465
  • Genadekapel Beuron afb. 80a-d, afb. 205, 118, 228, 245, 254-255
  • Geraedts, Wijnand afb. 78, 116-117, 123-124, 128, 133, 166, 169, 177, 229, 266, 373, 386, 388
  • Gerardus Majella, heilige, 193, 204
  • Gerardus Majellakerk Den Haag, 243
  • Gerardus Majellakerk Heksenberg Heerlen afb. 115, afb. 380, afb. 381, afb. 382, afb. 383, 159, 163, 407, 446, 448-449
  • Gerardus Majellakerk Tilburg afb. 187a-c, afb. 188, 10, 241-245, 248, 366, 474, 475
  • Gerbrands, Roelf afb. 71, 108
  • Géricault, Théodore, 46
  • Germaan, Germaans, Germaansch, 151, 159
  • Gerrits, Ger, 142
  • Gerrits, Piet afb. 186, afb. 187a-c, afb. 188, afb. 190, afb. 193, afb. 195, afb. 196, afb.197, afb. 199, afb. 200a-b, afb. 201a-b, afb 202a-e, afb. 203a-c, afb. 397b, 10, 21, 93, 116, 178, 220, 238-255, 258, 267, 269, 303, 321, 326, 329, 366, 383-384, 420, 437, 442, 458, 467, 474, 475
  • Gervasius, pater, 67, 70-71, 121, 124-125
  • Gestel, Leo, 63, 147, 151
  • Ghandi, M.K., 364-365
  • Gibhardt, E. van, 53
  • Gildeboek, 8, 18, 58, 67-68, 70, 80, 90, 108, 115-116, 121, 124-125-127, 129, 137, 147, 159, 165-166, 171, 177, 181, 190, 223, 236, 315, 318, 323, 328-329, 336, 340, 342, 386, 390, 439, 472
  • Giotto di Bondone, 42, 51, 88, 107, 131, 150, 157, 181-182, 287, 465
  • Goebbels, Matthias, 49, 102
  • Goethe, W.A. von, 131, 305
  • Gogh, Vincent van, afb. 107, 13, 108, 110, 127, 150-151, 273, 313, 381-382, 401, 443-445, 466, 470, 473
  • Goossens, Th., 67
  • Gourmont, Remy de, 305
  • Grand prix, 61
  • Granpré Molière, M.J., 118, 324
  • Greco, [Domenikos Theotokopoulos] El, 164, 322, 379, 425, 443, 445, 457, 460
  • Grégoire, Jan afb. 48, afb. 49a, afb. 50a-b, afb. 51, afb. 52, afb. 53, afb. 120, afb. 306, 8, 12, 20, 83-90, 93, 126, 137, 171-172, 312, 372, 386, 388, 393, 408-409, 413, 460
  • Gregorius de Grote, paus en heilige, 173
  • Gregorius de Wit, 126
  • Gris, Juan, 424, 428
  • Groenen, P.G., 290
  • Groenestein, Jan; 62
  • Groot, Giovanni de; 90
  • Grote, Karel de, 250
  • Gruyter, Jos. de; 109, 160, 356-357, 371, 418
  • Guichard, Edouard, 54

H

  • Haalen, Leo van, 355-356
  • Haas, Aad de; 114, 337, 436, 460, 470
  • Hadewych, 291
  • Hahn, Albert; 281
  • Hammacher, Bram, 35-37, 41, 44, 47-49, 52, 60, 102, 104, 109, 160, 429
  • Hamman [Oude Testament], 303
  • Haniël, engel, 450
  • Hanrath, J.W., 405, 413
  • Hardy, Joop, 62
  • Harzing, Wim, 337
  • Haterd, Lex van de, 18, 144
  • Hebreeuws, Oud–, 215-216, 343
  • Heemkerk, Jacoba van, 304
  • Heilig Hart, 10, 69, 183, 197-198, 206-207, 226-227, 228, 234, 239, 301-302, 305, 313-314, 343-344, 350, 352, 356, 372, 385, 409, 414, 423, 467
  • Heilig Landstichting, 10, 116, 240-241, 243-244, 247-253, 267, 437, 474, 475
  • Heilige familie, – gezin, 11, 228, 312-313, 319, 321, 334, 411
  • Heilige Land; 10, 187, 237, 239-241, 243-246, 262
  • Helman, Albert, 256
  • Helwegen, Piet, 48
  • Hemelse Jeruzalem; 11, 209, 211, 214, 221, 223, 276, 332, 335, 344, 363
  • Henckens, Frans; 72, 80
  • Hendricks, J.H, 159, 162
  • Hendrik, hertog van Brabant, 262
  • Hendriks, Berend, 62, 65
  • Henricus, 93, 294
  • Heraclius, 50-51
  • Herman Jozef, heilige, 330-331
  • Hermans, Augustijn afb. 45, afb. 266, afb. 267, afb. 268a-b, afb. 269, afb. 270, afb. 271, afb. 272, 8, 11, 21, 35, 48, 76-77, 171, 273, 312, 328-336, 338, 367, 371, 377, 382, 399, 409, 426, 475
  • Hermans, W.F., 63
  • Hermsen, Dorus, 20, 29, 168, 266,
  • Heukelum, G.W. van, 206, 466-467
  • Heyenbrock, Herman, 424
  • Hippolytuskerk Delft afb. 264, 325, 459
  • Hittorf, Jacques Ignace, 46
  • Hodler, 51
  • Hoek, Loek van afb. 4, 21-22
  • Homerus; 284-285
  • Honée, pastoor Giel, 447, 450
  • Honk, het [kunstenaarssociëteit], 389
  • Honnecourt, Villard de, 46
  • Hoofdpostkantoor op het Neude Utrecht afb. 22, 53
  • Hoogewerff, G.J., 348
  • Hoogveld, Carine, 19
  • Hoornaer, Joannes van, pater dominicaan [martelaar van Gorcum], 343
  • Hoosemans, pastoor, 201, 386, 389, 437
  • Hordijk, Gerard, 17
  • Horn, Jos ten afb. 370, afb. 371, afb. 372, 12, 29, 66, 162, 171, 320, 379, 388-389, 425, 431, 434-435, 456, 465, 475
  • Horn, Lex, 62
  • Hosea, voorheen Osee [Oude Testament], 237
  • Houthem Sint Gerlach afb. 54, 29, 90, 451
  • Hugo, Victor, 40, 392
  • Huizinga, Johan, 54, 292, 393, 396, 467
  • Huysmans, J.K., 305
  • Hynckes, Raoul, 16, 63, 142, 389, 400

I

  • Immanuel (zie Emmanuel)
  • Ingendael, pastoor, 84
  • Instituut Collectie Nederland [ICN], 19
  • Instituut voor Kerkelijke Kunst Bonifacius, Amsterdam, 385
  • Isidorus, heilige, 260
  • Israëls, Jozef, 43, 46

J

  • Jacob, Max, 424
  • Jacobs, Gerard, 80
  • Jacobskerk Den Bosch afb. 266, 76, 90, 206, 211, 328, 467
  • Jacobskerk Enschede, 385
  • Jacobus of Jakobus de meerdere, apostel; 245, 274, 278
  • Jacobus of Jakobus de mindere, apostel, 278
  • Jaffé, Hans, 61
  • Jan van Eyck Academie, 65, 71, 152, 176, 258, 434, 456, 462
  • Jansen, Gerhard afb. 273, afb. 274a-b, 11, 29, 44, 273, 328, 335-338, 475
  • Janssen, Miek, 275, 291-293, 296-297
  • Janssens, pastoor Bernhard, 451, 454-455
  • Jesaja of Isaias [Oude Testament], 219, 229, 244, 257, 293, 414
  • Jesse [Oude Testament], 219, 229, 257
  • Joannes de Deo, heilige, 334
  • Joannes de Deokapel, Westeinde Ziekenhuis, Den Haag afb. 45, afb. 269, afb. 270, afb. 271, afb. 272, afb. 273, afb. 274a-b, 11, 76-77, 329, 338, 367, 399
  • Job [Oude Testament], 300, 383
  • Johannes Baptiste la Salle, heilige, 212-214
  • Johannes de Doper, heilige, 198, 212, 214-215, 234, 236, 250-251, 278, 435, 440-442
  • Johannes, evangelist, 50, 188, 197, 203, 204, 209, 211-214, 217, 225, 235, 243-246, 276, 278-279, 288-289, 296-297, 307, 321, 323-324, 343, 363, 391, 396-398, 402-403, 414-415, 419-422, 427-428, 444, 448, 458, 463
  • Jonas [Oude Testament], 407-408
  • Jonas, Henri afb. 94, afb. 102a, afb. 116, afb. 210a, afb. 314, afb. 346, afb. 347a-c, afb. 348, afb. 349a-b, afb. 350, afb. 351a-b, afb. 384, 12, 18, 21, 28, 31, 34, 43-44, 81, 87, 137, 144-145, 147, 149-150, 152, 158-159, 161, 164-165, 171, 179, 259-260, 317, 320-321, 366, 371, 376-377, 379-380, 382-383, 388-389, 408-409-415, 417-419, 422, 424-425, 427, 430-431, 435-437, 439-440, 451, 454, 456, 464-466, 473
  • Jordaens ,Jacob, 155, 403
  • Jordens, J.G., 142
  • Josephus Calasanctius, heilige, 212-214
  • Jozef, heilige, 10, 174, 178, 194, 197-199, 204, 207, 212, 214-215, 228-230, 235, 253, 258, 268, 304, 312, 320-321, 334, 336-337, 349, 354-355, 396-398, 411, 425, 455
  • Jozef, onderkoning van Egypte [Oude Testament], 69, 189, 371
  • Jozefkerk Enschede afb 148b, 199, 323
  • Jozefkerk Nijmegen afb. 223a-e, afb. 344, 275, 406-407
  • Jozefkerk Noordwijkerhout afb. 129, 182, 208
  • Jozefkerk Zeist afb. 140b, 191
  • Jozefkerk Zwolle, 385
  • Jozefkerk, Broekhem-Valkenburg afb. 116, afb. 121, afb. 314, afb. 384, afb. 385a-b, 164, 174, 198, 382, 451, 455
  • Jozefkweekschool Zeist afb. 111, afb 311, 157-158, 380, 426, 445, 447
  • Judas Iscariot, apostel, 240, 243-244, 249, 278, 374, 384
  • Judas Thaddeus, apostel, 278, 458
  • Judith [Oude Testament], 411
  • Jung, Car, 324, 425l
  • Juvenaatskapel Maastricht afb. 164, afb. 165a-e, afb. 166, afb. 167, afb. 168, afb. 170, afb. 172, afb. 173a-c, afb. 175, 34, 80, 177, 212-219, 222-223, 225, 228, 262, 330-331, 334, 437, 512
  • JX; 10, 217

K

  • Kalf, Jan, 30, 181, 184, 188, 207
  • Kana, 12, 395, 419, 422, 461
  • Kandinsky, Wassily afb. 106, 64, 147, 150, 389, 401
  • Kapucijnen, 67, 70-71
  • Kasteel De Haar, kapel afb. 180, 10, 57, 228-231, 237
  • Kasteelkapel, Fleury-en-Bière, Frankrijk afb. 353, 415-416
  • Kathedrale koorschool, kapel Utrecht afb. 149, 199
  • Katholieke Leergangen, 7, 47, 65-67, 70, 121, 137, 145, 475
  • Keijzer, Matthijs de, 23, 87, 96-97
  • Keim, Adolph Willem, firma-, 52, 91-93, 101
  • Kepler, Johannes, 285
  • Kerkhof Barbara, kapel Utrecht afb. 379, 426, 445
  • Kerkhof, Joannes a Cruce, 298, 314
  • Keyser [of Keijser], Hendrik de (Architectura Moderna), 46
  • Keyzer, Nicaise de, 179, 239
  • Kikkert, Conrad, 424
  • Kinseher, Kathrin, 92
  • Klee, Paul, 389, 401
  • Kleykamp Den Haag, kunstzaal, 142, 287, 401
  • Klimt, Gustav, 402, 461, 463
  • Klinkenberg, René, 390, 394, 467
  • Knuttel, Daniel, 59
  • Koch, Matthias, 391
  • Koch, Pyke, 16, 63, 107
  • Kocken, Henricus [Hein] afb. 238a, 294-295, 334
  • Koepelkerk Maastricht afb. 94, afb. 346, afb. 347a-c, afb. 348, afb. 350, afb. 351a-b, 12, 137, 158-159, 259, 320, 389, 409-415, 417-418
  • Koldeweij, B.J., 337
  • Konijnenburg, Willem van afb. 76, afb. 246, afb. 248, afb. 249, 11, 19, 42, 108-109, 113, 115, 117, 145, 150-151, 273, 298, 306-307, 309-310, 317, 328, 353, 367, 474
  • Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen afb. 125, 179, 239
  • Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, 239, 470
  • Koninklijke Bibliotheek, 28-29, 59, 142
  • Koninklijke School voor Beeldende Kunsten, Den Bosch 67
  • Koninklijke Schouwburg Den Haag afb. 72, afb. 74a-b, 109, 111
  • Krebs, Paulus afb. 80c, afb. 205, 118, 202, 255
  • Kröller-Müller Museum Otterlo afb. 231a-b, afb. 242, afb. 244, 286, 298, 302
  • Kropholler, A.J., 37, 181, 313, 315, 319, 324, 337, 437
  • Kruiskapel benedictijner abdij Montecassino afb. 127a, 181
  • Kruiswegpark Heiloo afb. 139c, 190
  • Kruyder [of Kruider], Herman, 150-152, 154, 383
  • Kruysen, Jan afb. 64, 100
  • Kuijpers [of Kuypers], Johan; 29
  • Kuitenbrouwer, Louis (zie ook Albert Kuyle), 424
  • Kultuurkamer, Nederlandsche, 15-16, 63, 424, 437, 454, 458
  • Kuyle, Albert (zie ook Louis Kuitenbrouwer), 132, 337, 375, 386, 424

L

  • Laan, Dom Hans van der, 67
  • Laan, Jan van der, 66-67
  • Labergerie, Raphaël, 357
  • Laer, Jean van de, 48
  • Lambertuskerk Maastricht afb. 47, afb. 48, afb. 49b, afb. 50b, afb. 51, afb. 59, afb. 60a-b, afb. 61, afb. 62, afb. 65a-b, afb. 394, 8, 20, 83-89, 92-97, 100-101, 114, 165, 402-403, 455, 460-462, 465, 512
  • Lau, Thé afb. 55, afb. 312, 20, 66, 90-91, 99, 381, 463
  • Laudy, Eugène afb. 68a, afb. 384, afb. 385a-b, 13, 104, 389, 451, 454-456, 462, 465, 512
  • Laurentiuskerk Dongen afb. 5, afb. 176, afb. 181a-c, afb. 182, afb. 183, afb.184b, afb.185a-b, 10, 22, 25-26, 127, 220, 226-227, 230-231, 234-237, 322-323, 330
  • Lauweriks, Jean, 25
  • Lauweriks, Mathieu, 281, 285, 360, 372, 470
  • Lawrence, T.E. [Lawrence of Arabia], 239
  • Lazarus [Nieuwe Testament], 242-243
  • Lebeau, Chris afb. 278e, afb. 289, afb. 290, afb. 291, afb. 292a-c, afb. 293, afb. 294, afb. 295, afb. 296, afb. 297, afb. 298, afb. 299, afb. 301, afb. 302a-b, afb. 303a-c, afb. 304, afb. 305, 11, 19, 21, 139, 171, 179, 269, 273, 280, 312, 329, 338, 344-345, 359-372, 376-377, 391, 393, 395, 397, 399, 411, 424, 437, 470, 474, 512
  • Lebègue, Jehan, 51
  • Leck, Bart van der, 18, 111
  • Leerink, A.J., 63
  • Leerling, J.A., 64
  • Lenin, V.I., 364-365
  • Lenoir, Alexandre, 241
  • Lenz, Desiderius afb. 80a-d, afb. 127a-b, afb. 139a, afb. 142, afb. 205, afb. 214, afb. 278c, 21, 55, 67, 107, 117-118, 129, 174, 177, 181-182, 190-193, 204, 208, 210, 212, 219, 222, 227-228, 231, 236-238, 244, 251, 253, 255, 257-258, 261-264, 267-269, 271-276, 280, 284-286, 293-294, 298, 301, 325, 328, 330, 339-341, 344-345, 360, 364, 367, 372, 376-377, 411, 415, 417, 425-426, 449, 468-470
  • Leo XIII, paus, 234
  • Lessing, G.E., 180
  • Levensverzekeringsmaatschappij ‘De Algemeene’ Amsterdam afb. 19, 48
  • Levigne, Huub, 435
  • Leyden, Lucas van, 179
  • Leys, Henri afb. 125, 179, 186, 239
  • Lichtveld, Lou, 265
  • Lidwina van Schiedam, heilige [Luduina], 187, 207, 314, 327, 338, 344, 352, 397, 460
  • Lidwinakapel Maastricht afb. 57, 94
  • Lidwinakerk Schiedam, 121, 187
  • Liefland, W.B. van, 30
  • Limburger Koerier; 88, 142, 391
  • Limburgsch Dagblad, 84, 147
  • Limburgse school, 9, 19-20, 163, 465-466
  • Linse, Jan afb. 72, afb. 74a-b, 109, 111, 306
  • Lommen, Jos., 29
  • Loosjes-Terpstra, A.B., 19
  • Loots, Jan, 266
  • Looy, Jacobus van, 180
  • Looyenga, Arjen, 263
  • Lourijssen, Lambert, 266
  • Louwerse, Jan, 116, 118, 266
  • Lubbe, J.C.A van der, 460
  • Lucas, Lukas, evangelist, 211, 219, 258, 288, 289, 363
  • Lucifer, engel, 215
  • Lücker, Eugène, familie-, 48, 390
  • Ludgerus Kweekschool Hilversum afb. 308, afb. 309, 373-375, 394
  • Ludgeruskerk Balk afb. 389, afb. 391, 458-460
  • Lulofs, H.J., 393
  • Luns, Huib, 158, 168, 208, 266, 370, 399

M

  • Maas, Willem, 157, 159, 380, 426, 447, 459
  • Madonna, heilige, 12, 231, 274, 276, 280-281, 284, 286-287, 302, 328, 334, 344, 358, 411, 414, 419, 421, 435
  • Maleachi [Oude Testament], 229
  • Maloney, Jade, 52
  • Mammen, Jan afb. 390, 386, 458-459, 463
  • Mander, Karel van, 40, 43
  • Mandos, Kees afb. 189, 244
  • Marchant, Guyot afb. 323, 393
  • Marcus, evangelist, 211, 288-289, 362-363, 422
  • Margareta Maria Alacoque, heilige, 10, 197, 239-240, 245
  • Margry, Jos, 241
  • Maria Magdalena, heilige, 243, 297, 356-357, 373, 381, 398, 427-428, 448
  • Maria Middelares, heilige, 12, 200-201, 246, 257, 418-420, 422
  • Maria onbevlekt ontvangen, 10, 201, 221, 245, 284, 296, 430, 512
  • Maria Rosa Mystica,11, 281, 284, 356
  • Maria van Jessekerk te Delft, 196
  • Mariakerk Enschede afb. 218, afb. 390b, 268, 459
  • Mariakerk Stuttgart afb. 139a, afb. 214, 190-191, 222, 263, 469
  • Maris, Jacob, 43
  • Maris, Matthijs, 43
  • Maritain, Jacques, 9, 13, 20, 126, 130-144, 146-149, 152-155, 157, 161-168, 172-173, 179, 237-238, 253-254, 267, 272, 274, 280, 292, 309-311, 314, 318, 323-325, 340, 355, 357, 375-376, 379-380, 383, 392, 402-403, 408, 412, 416, 418, 421-423, 426, 428-429, 435-436, 439-440, 444, 451, 464, 466, 468-475,
  • Marius, Grada, 48, 52
  • Martelaren van Gorcum, 186, 191-193, 207, 331, 343-344
  • Marthakerk Den Haag afb. 8, afb. 251, afb. 254, afb. 263, afb. 265a-d, 30-31, 312-314, 324, 326-328, 426
  • Martin, J., 48
  • Martinus, heilige, 72, 94, 118
  • Martinuskerk Beegden afb. 40, 72, 437
  • Matisse, Henri, 150, 381, 457
  • Mattheus, evangelist, 203-204, 209, 211, 251, 278, 288-289, 321, 362-363, 367, 391
  • Maurus, heilige, 181
  • Mauruskapel Beuron afb. 127b, 181
  • Mauve, Anton, 43, 49
  • Meer de Walcheren, Christine van der; 311
  • Meer de Walcheren, Pieter van der, 9, 28, 108, 110, 116, 122, 125, 127, 130-131-146, 152, 155, 163-167, 171-173, 180-181, 205, 225, 254, 267, 272, 274, 280, 298, 311-315, 318, 323, 372-376, 382-383, 386, 400, 409, 415-417, 420-424, 426, 428-429, 435, 443, 468, 471-473, 475
  • Meer, Frits van der, priester, hoogleraar, 17, 176, 407-408, 458, 463, 466-467
  • Meere, J.A.P., 75-76, 81
  • Meily, Jan, 72, 75, 184, 204
  • Melle [Oldenboerrigetr], 63
  • Memling, Hans; 195
  • Mengelberg, Friedrich Wilhelm, 180, 190
  • Mengelberg, Hans afb. 216, 264
  • Mengelberg, Willem afb. 126, 317, 328
  • Merinck, Albert afb. 342, 405
  • Merlet, Herluf van, 375, 386, 412-413, 429-430
  • Mes, François, benedictijner naam voor Jaap Mes (zie aldaar)
  • Mes, Jaap Afb. 47, afb. 56, afb. 57, afb. 58, afb. 59, afb. 60a-b, afb. 61, afb. 67, afb. 117a-b, afb. 392, afb. 393a-b, afb. 394, afb. 395, 8, 13, 20-21, 29, 43, 50, 66, 80, 83, 92, 94-97, 101, 103, 132, 141, 152, 161, 164-165, 171, 173, 321, 384, 388, 455-456, 460-466, 512
  • Mestrom, glas-in-lood atelier, 19, 437
  • Meuleman, Clemens afb. 49a, afb. 50a, afb. 88, afb. 92, afb. 259a, afb. 288, afb. 317, afb. 319, afb. 349b, afb. 357a, afb. 368, 12, 21, 28, 36, 85, 128, 134, 144, 158-159, 167, 324, 327-328, 337, 355, 358, 375, 379-381, 385-386, 388-389, 409, 413, 424, 429-431, 451, 456-458, 463, 466
  • Mey, Jacques van der, 66, 132, 137, 388, 451
  • Meyer, Sal, 63
  • Meysing, 67
  • Michael, engel, 10, 95, 138, 212, 214-215, 219-220, 223, 256, 259, 320, 372, 409, 414, 417-418, 449
  • Michelangelo; 2, 46, 100
  • Middelburgse Courant, 85
  • Min, Jaap afb. 29, afb. 33, 58, 61, 64-66, 355, 463
  • Minerva, 284-285
  • Moerkerken, Pieter van, 49-50, 340, 344
  • Molenaar, Nicolaas sr., 30-31, 312, 314, 324, 340-342, 345, 390
  • Molenaar, pater; 391
  • Molin, Willem afb. 26, 58-59
  • Molkenboer, Anton afb. 276a-b, afb. 277a-b, afb. 278a-b en d, afb. 279, afb. 280, afb. 281, afb. 282, afb. 283, afb. 284, afl. 285a-b, afb. 286a-b, afb. 287, 2, 11, 21, 99-100, 115, 118, 126, 167-168, 171, 179, 181, 269, 273, 312, 315, 324, 329, 338-361, 372-373, 376-377, 379, 384, 386, 388, 391, 395, 399, 407, 409, 413, 431, 439, 374-375
  • Molkenboer, Bernard H. o.p, dominicaan, 8, 68, 115-125, 128, 133-134, 166-167, 169, 174, 177, 182-183, 191, 206, 210, 253, 266-267, 287, 290, 293-298, 307, 309, 339, 373, 461, 472
  • Molkenboer, Theo, 115
  • Molkenboer, W.B.G., 36, 73-74, 115, 339
  • Moller, H.W.E., 121, 137, 145
  • Möller, rector J.B.W.M., 8, 67, 115-130, 134, 140, 168, 267, 272, 279, 286, 292, 314, 323, 325, 416, 472
  • Mondriaan; 65, 113, 126, 293, 304, 384, 424, 425-426
  • Monfortanen, 250
  • Mont Sainte Victoire, Frankrijk, 141, 401, 436
  • Montessori, Maria, 441
  • Moor, Chris de, 42, 63, 100, 328, 355
  • Moor, Pieter Cornelis de, 90
  • Moorsel, C.M. van, 319, 337
  • Mordechai [Oude Testament]; 303
  • Mottez, Victor; 88
  • Mozes [Oude Testament]; 212, 214-215, 217, 223, 415, 422, 458
  • Mozes en Aaronkerk Amsterdam, 30
  • Muche, Georg; 150
  • Muis, Ab afb. 30a, 62
  • Munch, Edvard; 150
  • Münchner Kunstausstellung 18, 93, 90
  • Museum aan het Vrijthof Maastricht afb. 9, 19, 512
  • Museum Cuypershuis Roermond 321, 390
  • Museum De Wieger Deurne afb. 101, afb. 109, afb. 114, afb. 316, afb. 362, 144, 153, 162, 384, 424, 512
  • Museum Valkhof Nijmegen afb. 240a, 297
  • Mussini, 50

N

  • Nabi(s), 55, 112, 117, 127-128, 131, 421, 425, 469, 476
  • Nazareners, 49, 182, 264
  • Nederlandsch Israëlitische Gemeente, 306
  • Nederlandsche Handel-Maatschappij Amsterdam, 35, 404, 406
  • Nederlandsche Vereeniging voor Ambachts- en Nijverheidskunst [kortweg de V.A.N.K.], 359, 361
  • Nicolaaskerk Amsterdam afb. 131, afb. 133, afb. 135, afb. 136, afb. 137, afb. 138, afb. 140a, afb. 141, afb. 152, afb. 157d-e, 9, 30, 179, 183-192, 198, 202-203, 206-208, 263
  • Nicolaaskerk Jutphaas afb. 17, afb. 367, 44, 119, 206, 337, 429, 466, 512
  • Nicolas en Zonen, glas-in-lood atelier, 19
  • Nicolas White, Claire, 19, 60, 385, 391, 393, 404-406
  • Nicolas, Edmond, 403, 450
  • Nicolas, Joep afb. 1, afb. 27, afb. 77, afb. 115, afb. 319, afb. 320, afb. 321, afb. 322, afb. 324, afb. 326a-b, afb. 327, afb. 328, afb. 329, afb. 330, afb. 331, afb. 332, afb. 333, afb. 334, afb. 335, afb. 336, afb. 337, afb. 339, afb. 340, afb. 341, afb. 343, afb. 344, afb. 345, 12, 16, 19-21, 28, 35, 42-44, 47, 52, 55, 57, 60-62, 81, 92-93, 108, 113-115, 129-130, 137, 142, 147, 149, 151, 153, 159-168, 171, 173, 179-180, 244, 258, 267, 273, 280, 312-315, 318, 321, 326, 328, 331, 336-337, 357, 379-425, 430, 435-437, 450-451, 456-457, 464, 466-467, 469, 512
  • Niehaus, Kasper, 51
  • Nieuw Amsterdam, stoomschip Holland Amerika Lijn, 328
  • Nieuwbarn, M.C. afb. 122, afb. 123a-f, afb. 145a-b, afb. 148a, afb. 169a, afb. 224, afb. 225, 9, 174-176, 181, 187-222, 255-256, 264, 267, 274-281, 285, 321, 330, 336, 343, 353, 365, 386, 399, 408, 442, 449, 458, 467, 472
  • Nieuwe Eeuw, De, 64, 130-131, 145, 155
  • Nieuwe Maas- en Roerbode, 93
  • Nieuwe Rotterdamsche Courant, 90, 93, 290, 293, 349, 359, 393
  • Nieuwe Tilburgsche Courant, 69, 243
  • Nijland, Dirk, 384
  • Nijs, Wim, 162, 388
  • Ninaber van Eyben, Toon afb. 257a-b, afb. 258, afb. 259b, afb. 260a-d, 11, 124, 137, 162, 312, 318-321, 326, 328, 332, 337-338, 355, 388, 409, 425-426, 430
  • Nolde, Emil, 380, 473
  • Nolet, Anthonij, 290, 297
  • Norden, Hans van, 61
  • Nys, Suzanne, 397, 398, 408

O

  • O.L. Vrouwe Hulp der Christenenkerk Nieuwenhagen-Landgraaf afb. 68a, 104, 454
  • O.L. Vrouwe ten Hemelopnemingkerk Beltrum afb. 174a-b, afb. 217, 198, 223-224, 268
  • O.L. Vrouwe ter Nood Heiloo afb. 64, afb. 215, afb. 216a-b, 100, 264-265
  • O.L. Vrouwe van Altijddurende Bijstand, Mariakapel Bilthoven afb. 117a-b, afb. 210c, afb. 357b, afb. 386, afb. 387, afb. 396b, 164, 457, 461, 464
  • O.L. Vrouwe van Goede Raadkerk Den Haag afb. 276a-b, afb. 277a-b, afb. 278a-b en d, afb. 279, 11, 118, 339-341, 345, 359-360, 384, 413, 475
  • O.L. Vrouwe van Lourdeskerk, Lourdesgrotkapel Den Haag afb. 258, afb. 259b, afb. 260a-d, afb. 261, 93, 319-322, 331
  • Obrechtkerk Amsterdam (zie Rozekranskerk, Rozenkranskerk of O.L. Vrouwe Rozekranskerk) afb. 93, afb. 100, afb. 118, afb. 128, afb. 140c, afb. 143, afb. 144, afb. 150, afb. 151, afb. 153, afb. 156a-b, afb. 157a-c, afb. 320, afb. 352, afb. 354, afb. 355, afb. 356, afb. 358, afb. 359, afb. 360a-b, afb. 361, afb. 364, afb. 365, afb. 366a-d, afb. 368, afb. 369, 9, 12, 30, 114, 135, 139, 143, 166, 175-185, 191, 193-208, 220, 235, 237, 244, 258-261, 267, 278, 328, 356, 382, 386, 389, 406, 415-416-431, 434, 437, 440, 447, 464, 466, 475, 512
  • Odo van Clugny (Cluny)
  • Odulphuskerk Bakhuizen afb. 2, afb. 388, 17, 458
  • Oever, Karel van den, 11, 291-294, 296-297, 329, 332
  • Ommegangen, tijdschrift, 40
  • Onze Eeuw, 393
  • Oosterman, Jan 139c, afb. 160, afb. 161, afb. 162, 8, 10, 29-30, 80, 99, 117-118, 121, 171, 178, 190-191, 208-212, 215, 238, 251, 263, 267, 343, 362, 427
  • Op Steiger, tijdschrift, 65
  • Openbaring, boek der (zie Apocalyps), 216, 276, 397
  • Opgang afb. 250, afb. 253a, 108-109, 121, 126-127, 130-131, 133, 136, 138, 143-144, 168, 171, 236, 271, 274, 298, 300, 307, 310, 313-315, 318, 323, 327, 342, 372-373, 379, 386, 391, 404, 406, 409, 424, 429, 436, 456, 458, 463, 472
  • Osee, tegenwoordig Hosea [Oude Testament], 237
  • Ossian, 285
  • Ostwald, Wilhelm, 75
  • Otto, Rudolf; 324
  • Oudkatholieke kerk Leiden 278e, afb. 290, afb. 291, afb. 292a-c, afb. 293, afb. 294, afb. 295, afb. 296, afb. 297, afb. 298, afb. 299, afb. 301, afb. 302a-b, afb. 303a-c, 11, 21, 273, 329, 344-345, 359-365, 367-369, 371, 376, 512
  • Overdonk, Huize, Dongen afb. 35, 68

P

  • Paaslam, 10, 194
  • Palestrina, 328
  • Pancratiuskerk Heerlen afb. 68b, 104
  • Papegaai Amsterdam (zie Petrus en Pauluskerk) afb. afb. 119, afb. 287, afb. 306, 89, 167, 357, 372
  • Parthenon, 45-46, 284
  • Paschalis van Baylonkerk Den Haag afb. 255a, 315-316
  • Paulus, heilige; 11, 13, 212-214, 246-247, 249-250, 255, 260, 276, 278, 285, 296, 303, 313-314, 364, 371, 437-440, 443, 467
  • Peeters, Jan, 62
  • Peeters, Kees; 127, 240
  • Pereira, Alfons von, 48, 102
  • Perey, Arnoldus, Emmanuel-, Firma-, Johannes-, Lambertus-, 8, 34, 77-80, 166-167
  • Permeke, Constant, 151, 153, 155, 383, 409
  • Peters, C.H., 59
  • Petrus Cassianus, heilige, 212-214, 343
  • Petrus Donders, redemptorist, heilige, 343-344
  • Petrus en Pauluskerk Amsterdam (zie Papegaai) afb. 119, afb. 287, afb. 306, 89, 375
  • Petrus en Pauluskerk Bergen aan Zee afb. 29, afb. 33, afb. 53, afb. 255d, 58, 61, 65, 315-317
  • Petrus Stoel van Antiochiëkerk Uden afb. 161, afb. 162, 10, 210-211
  • Petrus, apostel en eerste paus, 10, 174, 175, 186-187, 194, 198-199, 203-204, 220, 245-246, 248-249, 256, 260, 278, 321, 323, 336, 398, 439, 512
  • Pettenkofer, Max von, 50-51, 91
  • Phaedrus; 304
  • Philippus, apostel, 278
  • Picasso, Pablo,, 64, 130, 132, 140, 150, 384, 408, 418, 424, 426, 428, 444, 473
  • Pieck, Nicolaas, pater franciscaan [martelaar van Gorcum], 343
  • Pinckers, Jean, rector Dyonisiuskerk Asselt, 390-391, 397
  • Pino, Paolo, 51
  • Pius X, paus, 66, 176, 441
  • Pius XI, paus, 380
  • Placidus, heilige; 181
  • Plasschaert, Albert, kunstcriticus, 8, 35-36, 42, 58, 60, 107-121, 127, 138-140, 143, 145, 148, 154, 163-164, 166, 210, 225, 237, 267, 274-276, 284, 287, 306-307, 314-315, 318, 335, 338, 353, 371-372, 382, 391, 396, 400-402, 416-418, 420, 431, 469, 474, 475
  • Plinius, 51
  • Ploeg, De, 231
  • Poels, priester H.A., 366, 422-423
  • Polak, Bettina, 19, 108, 273, 367, 372
  • Pollones, J.A., 162
  • Polman, Mariël, 19-20, 23, 41, 45, 75, 79
  • Pop, meesterschilder, 34, 75
  • Porceleynen Fles, Delft, 264
  • Pouls, Jos, 19, 431
  • Poussin, Nicolas afb. 98, 138, 140-141, 146, 172-174, 179-180, 253, 268, 298, 340, 408, 422, 469, 473
  • Prado Madrid afb. 237, 294
  • Prisma der Kunsten, vakblad, 62
  • Prix de Rome, 9, 30, 69, 178-180, 255
  • Prometheus, 284, 302
  • Puyvelde, Leo van, 291

Q

  • Quellinusschool, Amsterdam, 73, 360, 372

R

  • R.K. Kunstenaarsvereeniging, Den Haag, 67, 307
  • R.K. Militaire Vereenigingkapel Tilburg afb. 38a-b, 70
  • Raaijmakers, pater Ch., 296-297
  • Randag, Humbert afb. 34, 66-67, 71
  • Ravesteyn, Sybold van afb. 3a, afb. 101, 18, 144, 162
  • Realist, De, tijdschrift, 65
  • Realisten, De, 62-63
  • Reclair, Frans; 48
  • Redon, Odilon; 147, 323
  • Rees, Otto van afb. 114, afb. 259a, afb. 357a, afb. 362, afb. 363a-b, afb. 364, afb. 365, afb. 366a-d, afb. 368, afb. 369, afb. 396b, 12, 16-17, 19, 21, 44, 65, 113, 130-132, 137, 139-140, 145, 147, 149, 153, 159, 162, 171, 273, 312, 320-321, 326, 328, 332, 337, 355, 379-380, 382, 384, 388-389, 403, 415, 418-420, 423-431, 434-435, 437, 443-445, 456-458, 463-466, 473-475
  • Regout, Petrus [Aardewerkfabrieken Sphinx] Maastricht, 73
  • Religiöse Kunst der Gegenwart Folkwang-Museum, Essen, 324, 379, 470
  • Remmen, Herman van afb. 263, 124, 324, 326, 338
  • Residentiebode [krant], 331
  • Riegl, Alois, 10, 21, 154, 222, 235, 238, 244, 246, 269, 297, 314, 317, 322, 326, 329-330, 338, 353, 361, 371, 377, 425-426, 471, 473
  • Rietveld, Gerrit afb. 102b, 18, 144-145, 458
  • Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed [RCE] Amersfoort afb. 247, 16, 19, 22-23, 87, 97, 118, 306, 512
  • Rijksmuseum Amsterdam afb. 66a-c, 23, 35-36, 41, 45, 48, 59, 62, 73, 100, 102, 166, 179, 241, 279, 341, 360, 406, 466, 470
  • Rijksschool voor Kunstnijverheid, Amsterdam, -Haarlem, 73, 80, 372, 431
  • Rijnders, Mieke, 19, 145, 307
  • Ripa, Cesare, 406
  • Rodin, Auguste, 147
  • Roelofsz, Charles afb. 30a, 62-63
  • Roemi, 392
  • Roeping, tijdschrift, 137, 145, 391
  • Roermondsche School voor Nuttige en Beeldende Kunsten, 76
  • Roermondsche Typographen-Vereeniging, 76
  • Roland Holst, A., 389
  • Roland Holst, Henriette, 58, 130, 279
  • Roland Holst, R.N.; R. Holstiaansch afb. 22, afb. 23, afb. 24, afb. 83, afb. 113, afb. 219, 7, 12, 18, 28, 30, 35-36, 40-72, 81, 98, 101, 108, 110-117, 122-123, 126, 130, 137, 153, 158-162, 168, 173, 181-182, 217, 223, 226, 263-264, 271-273, 284-285, 325-326, 358, 367, 370, 373-376, 391, 402, 435, 437, 443, 467, 469-471, 474, 476
  • Rolduc, 49, 72, 102, 152, 409, 422, 435-437, 443, 451, 455, 463, 465
  • Rooi Hartenkapel Tilburg afb. 179, 10, 34, 228-229, 259
  • Rooijen, Henri van, 327, 379-380, 386, 403, 466
  • Roomsche Academie, 7, 65, 67
  • Roomse Haagse School, 11, 21, 61, 121, 124, 138-139, 158, 165, 168-169, 171, 174, 225, 236, 273, 298, 311-312, 318, 325, 329, 335-337, 375-377, 388, 409, 471, 473
  • Roon, Marike van, 363
  • Roos, De, 61
  • Roos, S.H. de, 340
  • Rooy, van, pastoor, 343
  • Rotterdamse Courant, 88
  • Rotterdamse Kunstkring, 62
  • Rouault, Georges, 130, 141
  • Rovers, Anton, 17, 62
  • Rubens, P.P., 196, 461
  • Ruskin, John, 465
  • Ruth [Oude Testament], 411
  • Rutten, Gerard afb. 262a, 124, 318, 323
  • Ruusbroec, Jan van, 70, 286, 305

S

  • Sacco, Nicola, 364
  • Sacramentskerk Den Haag afb. 257a-b, 319
  • Saenredam, Pieter, 29
  • Salem van Hosn, sjeik, 239-240
  • Salomon, 237, 392, 414-415
  • Samaritaan, 242-343
  • Sandberg, Willem, 62-65, , 445
  • Saphira, 246
  • Saraceen, 199, 207
  • Sarneel, Ko, 258, 436, 445
  • Saul, Saulus; 246-247, 250-251, 285, 303, 365, 367, 393, 467
  • Scheffer, Karl, 47
  • Schelfhout, Lodewijk afb. 220, afb. 253b, afb. 308, afb. 309, afb. 310, 12, 71, 108, 126, 137, 147, 271-272, 312-314, 318, 338, 361, 367, 373-375, 377, 384, 386, 388, 394, 424
  • Schendel, Annie van, 297
  • Schendel, Arthur van; 297
  • Schermer, Willem afb. 390a, 458-459, 463
  • Schilder, Klaas, 292
  • Schlotthauer, Joseph, 92
  • Schmincke, Hermann, 50
  • Schmitt, Pierre, 76
  • Schoonbrood, Henri [Harry, Harrie], 63, 162, 320, 388, 435, 451, 463
  • Schöpf, Johann Adam afb. 54, 90
  • Schreurs priester, Jacques, 390, 435
  • Schrieck, M. van der; 386
  • Schrimpf, Georg afb. 313d, 381, 417
  • Schumacher, Wim, 142
  • Schwitters, Kurt, 389
  • Scottish National Gallery Edinburgh afb. 75, 112
  • Semiet, 249
  • Sengers, Lode afb. 263, afb. 264, afb. 265a-d, 11, 312, 314, 320, 324-328, 337-338, 355, 357, 365, 373, 376, 388, 425-426, 430, 458-459
  • Serbrock, J.C., bouwpastoor, 193, 201
  • Servaas, Servatius, heilige, 168, 212-214, 343, 411, 439
  • Servaaskerk, Maastricht, 23, 34, 168, 175, 185, 206, 402
  • Servaes, Albert afb. 88, afb. 91, afb. 93, 9, 71, 110, 114, 128, 133-135, 144, 150, 153, 173, 269, 280, 292, 313, 317, 325, 329, 353, 357, 375, 384, 400, 416, 430, 470, 472-473
  • Servatiushuis, Nunhem, 435, 437, 440, 445
  • Servatiuskerk Nunhem afb. 373, afb. 374, afb. 375, afb. 376, afb. 377, afb. 378, 435, 438, 441-443
  • Sicking, Henri afb. 35, afb, 36, 7, 67-69, 71, 118, 266
  • Signaal, Het, 22, 147, 151-152, 400, 409
  • Sijben de Maroije, Edmond von, 80
  • Sijben de Maroije, Marcel von, 80
  • Simon [tovenaar] [Nieuwe Testament], 246
  • Simon de IJveraar, apostel, 278
  • Simon Petrus, 203
  • Simon van Cyrene [Nieuwe Testament], 191, 288, 290, 297, 302, 375, 459
  • Simon, Lambert afb. 112, afb. 149, afb. 317, afb. 386, afb. 387, 13, 17-18, 21, 29, 158-159, 161-162, 171, 199, 320-321, 379, 385, 388, 425, 456-458, 465
  • Sisyfus, 310
  • Six, Jan, 36, 44, 47
  • Sixtijnse kapel, 46, 100, 189
  • Sjollema, Joop, 62
  • Sluyters, Jan afb. 92, 16, 63, 65, 134, 135, 137, 142, 151-152, 173, 375, 389
  • Smeets, René afb. 40, afb. 121, 29, 44, 72, 81, 93, 162, 174, 259, 260, 320, 388, 435, 437, 451, 463
  • Smet, Gustave de, 147, 151, 155
  • Smets, pastoor, 239
  • Smit priester, Gabriel, 440, 442
  • Smit, G.A. pastoor Oudkatholieke kerk Leiden, 360, 362-363
  • Smits, Xavier, priester, 206, 467
  • Spectator, De, 63
  • Spengel, Oswald, 47
  • Speybrouck, Jos, 325-326
  • Sphinx, Maastricht, 258, 385
  • Spirito Sancto [Heilige Geest], 260
  • Sprenkels, Vic, 25
  • Staatscourant, 42
  • Stadhuis Amsterdam afb. 31b, 63, 359, 370
  • Stadhuis Breda afb. 343, 403, 405-407, 413
  • Stadhuis Brugge, 239
  • Stadhuis Den Bosch afb. 12, afb. 13, afb. 14, afb. 21, afb. 69a-b, afb. 111, afb. 212, 40, 50, 105, 179, 261-262
  • Stadhuis Deventer, 59, 358
  • Stadhuis Hilversum, 403
  • Stadhuis Rotterdam, 59, 306
  • Stauthamer, Cephas afb. 175, 212, 225-226
  • Stedelijk Museum Alkmaar afb. 95, afb. 96, afb. 97, afb. 103, afb. 104, 138-140, 147-148, 512
  • Stedelijk Museum Amsterdamafb. 30a-b, afb. 222, afb. 234, afb. 246, 62-63, 113-114, 142-143, 150, 274, 291, 306
  • Stedelijk Museum, Brugge afb. 236b, 293
  • Steffens, Lucie, 58
  • Steiner, Rudolf, 304
  • Stephanus [of Stefanus] heilige, 204, 230, 246
  • Stichting Restauratie Atelier Limburg [SRAL], 22, 84, 86-87, 94, 98, 102-105
  • Stijl, De, 15, 64, 113, 142, 154, 293, 382, 384, 416, 421, 426, 431, 456, 472
  • Stok, Henri van der; 60, 109
  • Stokvis, Willemijn, 19
  • Straet, van der, 46
  • Strawinsky, Igor, 130
  • Stuers, Victor de, 25, 29, 36-37, 41, 59, 69, 73-74, 115-116, 119, 179-180, 241, 339, 466, 469
  • Stummel, Friedrich, 185
  • Sturm, Der afb. 313d, 61, 150, 381
  • Sturm, Georg afb. 66a-c, 48, 100, 102, 179, 236, 339, 341
  • Stuyt, Jan afb. 194, afb. 198, 30, 37, 66, 80, 116, 167, 180-181, 193, 206, 208-209, 211, 227, 239-244, 247-252, 263, 265, 328, 386, 416-420, 423, 427, 467, 470
  • Sulpice, 133, 155, 168
  • Suys, priester Arnold, 116, 239, 240
  • Suys, T.F., 30, 239

T

  • T(h)eresia van Avila, heilige; 10, 124, 149, 194, 197, 236, 286, 325-326, 328, 332, 365, 473
  • T(h)eresia van Lisieux, –a.j.i. [ab Jesu Infante = van het kindje Jezus], kleine–, heilige, 319, 414
  • Te deum, 194, 205
  • Teeken en Ambachtschool, Roermond, 74-75, 307
  • Teekenschool voor Kunstambachten, Amsterdam, 73
  • Termote, Albert [Termooten], 337, 379
  • Thaddeus (zie Judas Thaddeus), apostel, 278, 458
  • Theophilus, 37, 50-51
  • Theresiakerk Maastricht afb. 52, 85, 87, 89
  • Thissen, Christof, 435
  • Thomas van Aquino, heilige, 11, 131, 213-214, 307, 309, 332, 412
  • Thomas van Kempen [a Kempis], 286, 292, 305
  • Thomas van Villenova, heilige, 339-340, 353
  • Thomas, apostel, 212, 278
  • Thomson, James, 393
  • Thorn Prikker, Johan afb. 256, 11, 21, 61, 77, 108-109, 113, 115, 117, 126, 151, 273, 312, 314-319, 328-329, 331-332, 334-336, 338-339, 341-342, 344, 353, 359, 372, 376-377, 388, 402, 409-411, 413, 418, 426, 437, 474
  • Tibbe, Lieske, 18
  • Tielens, George, 44, 176, 456
  • Tielraden, P. van, 30
  • Tiepolo, G., 196
  • Tijd, De, 29-30, 68, 95, 240, 287, 293, 298, 300, 303, 311, 349, 352, 354, 412, 429, 451
  • Tilburgse Leergangen, 7, 47, 65-67, 70, 121, 137, 145, 475
  • Timmers, J.J.M. [Zef], 9, 176, 196, 198, 206, 434, 451, 455-456, 462-463, 466-467
  • Tombergen, Daniel afb.342, 405
  • Tonnaer, J.H., 196
  • Toorop, Charley, 63, 142, 147, 151, 153, 389
  • Toorop, Jan afb. 20, afb. 81, afb. 82, afb. 84, afb. 86, afb. 89, afb. 184a, afb. 221, afb. 222, afb. 223a-e, afb. 224, afb. 225, afb. 226, afb. 227, afb. 228, afb. 229, afb. 230, afb. 231a-b, afb. 232, afb. 233a-n, afb. 234, afb. 235, afb. 236a, afb. 238b, afb. 239. Afb. 240a-c, afb. 241, afb. 242, afb. 243, afb. 244, afb. 245, afb. 252, afb. 300, 8, 11, 21-22, 25, 28, 36, 44, 49, 58, 71, 77, 98-99, 101, 107-130, 137-138, 147, 151, 169, 171, 173-177, 181, 195, 208, 217, 225, 236, 238, 244, 257, 264, 266, 269, 272-323, 326, 329, 331-338, 342-344, 352, 355, 360-367, 370-373, 376-377, 383-388, 391-393, 396, 402, 408, 411, 424, 426, 428, 456, 460, 469-474, 476, 512
  • Topografische namen staan in de rubriek topografica. Die namen ondergebracht die sterk gerelateerd zijn aan de iconografie, de kunsttheorie en de techniek staan in de begrippenlijst.
  • Tours, Gregorius van, 173, 469
  • Trautwein, A.H.,polychromeur, 30
  • Troost, Albert, 62
  • Trouwkamer der Eerste Klasse vroegere gemeentehuis, Amsterdam afb. 289, afb. 304, afb. 305, 359, 367, 369-371
  • Tweede Vaticaans Concilie [1962-1965] (Vaticanum II), 176, 197, 243-244, 253, 472

U

  • Una sancta [R.K. Kerk], 65-66, 71, 119-121, 133-134, 136, 144, 173, 176, 198, 203, 243, 268, 273, 280, 291, 298, 300, 311, 320, 324, 344, 357, 359, 361, 357, 377, 379, 380, 384, 396, 401, 460, 466, 470, 472, 474
  • Universiteitsgebouw Utrecht zie Academiegebouw afb. 15, 42, 328, 406
  • Urbanus, paus; 261

V

  • Vahânaschool, 360, 470
  • Van Abbemuseum Eindhoven afb. 106, 64, 150
  • Van Goghmuseum Amsterdam afb. 107, 151
  • Van Onzen Tijd, tijdschrift, 37, 168, 184, 266
  • Vanzetti, Bartolomeo, 364
  • Vasari, G., 50, 116, 117
  • Vaticaan [R.K. Kerk], 133, 348-358, 380, 403
  • Veghel, Leonardus van, pastoor [martelaar van Gorcum], 236, 327, 330, 331, 343
  • Verf en Kleur, vakblad, 76, 77
  • Verheyen, Jacgues, 29
  • Verhulst, Rombout, 46
  • Verkade, Eduard, 435
  • Verkade, Jan [Willibrord] afb. 80d, afb. 87, afb. 171, afb. 205, 9, 13, 36, 49, 53, 55, 57, 67, 69, 88, 98, 101-102, 112, 116-118, 127-129, 181, 217-218, 228, 240, 255, 262, 302, 373, 469, 470, 476
  • Verkuylen, Albert
  • Verschure, pastoor, 241
  • Verschuuren, Albert afb. 37a-b, afb. 38a-b, afb. 39, 7, 67, 69-71, 121, 124-125, 137, 158, 220, 226, 266, 272, 290, 373, 376
  • Verschuuren, Charles, 70
  • Versuchsanstalt für Maltechnik, 91
  • Verwey, Albert, 35, 47, 57, 147, 150, 291, 381
  • Verwilst, J., liturgist dominicaan, 269, 324-327, 357, 373, 472
  • Veth, Cornelis, 386
  • Veth, Jan, 36, 42-43, 57, 470
  • Via dolorosa, 240
  • Vigeliusprijs, 28, 390-391
  • Vincentius a Paolokerk Rumpen Brunssum afb. 110, afb. 204, afb. 206, afb. 207, afb. 208, afb. 209, afb. 210b en d, 156, 254-260, 512
  • Vincentiuskapel, Den Haag, 317
  • Violier De, kunstkring, 9, 28, 37, 167-169, 171, 174, 176, 180-183, 188, 191, 193, 201, 208, 227, 239, 255, 275, 329, 339, 468-469
  • Viollet-le-Duc, E.E., 7, 55-57, 64, 74-75, 115, 168, 182, 202, 204, 212, 230, 251, 256, 262, 269, 335, 344, 354, 370, 384, 461, 466, 469, 473
  • Visser, Leo; 60
  • Vitruvius, 50-51
  • Vlaamse Primitieven, 281, 284, 291-294, 296-298, 320, 461
  • Vliet, Nico van der, 239-240, 243
  • Vogel, C., 49, 51
  • Volk en Vaderland, NSB-blad, 65
  • Vondel, Joost van den, 13, 49, 443
  • Voragine, Jacob a, 198
  • Vos en van Straaten, firma de, 76
  • Vos, Charles, 379, 409, 451
  • Voskuil, Han, 15, 63
  • Voskuyl [Voskuil], Jeroen, 62-63
  • Vossenaar, pastoor A.C.H, 287, 294
  • Vredeman de Vries, Hans, 404, 406
  • Vriendt, Albrecht de, 239
  • Vrijman, J.A.W., 59
  • Vulcanus, 284

W

  • Wagner, Richard, 184, 471
  • Walburgis(?)kerk Tiel afb. 307a, 373
  • Walburgiskerk, Arnhem, 162
  • Walstra, Herman afb. 307a, 12, 373
  • Waterkamp, J.M.J., 175, 324-325, 377
  • Weber, Carl; 210-211
  • Weglau, J. afb. 126, 180
  • Weiss, Max afb. 319, 386
  • Weissenbruch, 43
  • Wenzel, Karl; 198
  • Werkhoven, Wil, 83
  • Westerwoudt, L.A.A.M., 263
  • Weyden, Rogier van der afb. 237, 220, 291, 293-294
  • Wichman, Erik, 115
  • Wichman, Johanna, 379
  • Wiegers, Jan, 142
  • Wiegersma, Hendrik afb. 109, afb. 316, 16, 18, 63, 130, 137, 145, 149, 151, 153-155, 158, 321, 337, 353, 379-380, 383-384, 388, 409, 413, 424-425, 430, 435, 464
  • Wiegman, Matthieu afb. 95, afb. 96, afb. 97, afb. 100, afb. 118, afb. 150, afb. 210c, afb. 315, afb. 352, afb. 353, afb. 354, afb. 355, afb. 356, afb. 357b, afb. 358, afb. 359, afb. 360a-b, afb. 361, 12-13, 16-17, 19, 21-22, 28, 34, 44, 51, 65, 81, 93, 109, 114-115, 126, 137-140-144, 147, 149, 151-152, 154, 157, 159, 166, 171-173, 179, 196-197, 200-201, 259-260, 267, 273, 311, 326, 332, 371, 380, 382-384, 388-389, 409, 413, 415-430, 434-437, 440, 443, 445, 454, 456, 458, 463-466, 473
  • Wiegman, Piet; 142, 153, 400
  • Wiegman, Tia, 19
  • Wiegmans, Willem afb. 307b, 12, 93, 373-374
  • Wielders, Jos., 409
  • Wiener Sezession, Wenen afb. 171, 217-218, 469
  • Wijnberg, Nico afb. 30b, afb. 31a, 62-64
  • Wijngaerdt, Piet van afb. 103, afb. 104, 129, 142, 147-150, 383, 400, 409
  • Wilde, Oscar, 145, 146
  • Wildschut, Daan, 81, 260
  • Wilfried, heilige, 343
  • Willebeek le Mair, Henriëtte afb. 25, 44, 48, 58-59, 98, 118, 390, 440-442
  • Willibrordus, heilige, 207, 213, 343, 422, 441
  • Willibrordusstichting, kapel Heiloo afb. 55, 91
  • Willink, Carel, 16, 63, 107, 389
  • Winckelmann, J.J., 140, 472
  • Windhausen, Fons afb. 390b, 459
  • Windhausen, Paul, 190, 435
  • Witsen, Willem, 46
  • Witteman, Nico afb. 312, 379, 381, 388
  • Woerdensch Weekblad, 89
  • Wölfflin, Heinrich, 154
  • Worm, Piet, 19, 21, 44, 162, 199, 418, 440, 442, 463
  • Worringer, Wilhelm, 47, 150, 154, 381, 406, 415, 425, 458
  • Wouters, Rik, 389

Y

  • Ydema, Jacob afb. 2, afb. 388, afb. 389, afb. 391, 13, 16-17, 21, 171, 381, 388, 456, 458-460, 463, 465

Z

  • Zacharia, heilige, 11, 306-307, 310
  • Zadkiël, engel, 450
  • Zadkine, Ossip, 130, 424
  • Zusters van de Sociëteit van Jezus Maria Jozef, kapel Nieuwkoop afb. 36, 68-69
  • Zusters van Liefde, -Nevers, -Tilburg, 330
De genade van de steiger, afb. 46 'Firma Emmanuel Perey, Het offer van Melchizedek maakt deel uit van de cyclus van grisailles in de kooromgang in de Lambertuskerk van Helmond (1924-1925)'. Foto Beeldbank RCE-Sjaan van der Jagt/Pixelpolder 2012.

De genade van de steiger, afb. 46 ‘Firma Emmanuel Perey, Het offer van Melchizedek maakt deel uit van de cyclus van grisailles in de kooromgang in de Lambertuskerk van Helmond (1924-1925). De aanwezigheid van dit genre toont de veelzijdigheid van dit bedrijf, ook al is dit soort schilderingen op dat moment sterk gedateerd. Bijzonder is verder dat we hier het resultaat zien van de rationalisatie van figuristen, specifiek ornamentele decorateurs en kalligrafen’. Foto Beeldbank RCE-Sjaan van der Jagt/Pixelpolder 2012.

Verwijzingen &

De foto’s in de kop betreffen van links naar rechts: Jos ten Horn in de Goirkese kerk te Tilburg, Jan Toorop in de Beurs van Berlage en Antoon Derkinderen in het stadhuis van Den Bosch. Ze kunnen gedownload worden via de beeldbank van de RCE en zijn gemaakt door Sjaan van der Jagt/Pixelpolder.

Verkorte link van item: http://bit.ly/1QPbhQd

← Terug naar De genade van de steiger!

 

Register van begrippen

Register begrippen — ‘De genade van de steiger’ is sinds 2018 uitverkocht en kan alleen nog antiquarisch besteld worden.

Op zoek naar een passende afbeelding voor het item over Hemelvaart voor de sociale media in 2019 kwamen we erachter dat het in de monumentale kunst geen populair thema is, zoals ook uit onderstaand register blijkt. 

A

  • aarde, 124, 138, 139, 143, 144, 155, 198, 199, 203, 205, 207, 209, 211, 214, 215, 219, 223, 234, 256, 278, 300, 320, 321, 330, 343, 361, 363, 383, 395-397, 401, 423, 428, 434, 439, 400, 447, 454, 455 groene -, 87, 476-477
  • Aartsengel (zie ook hiërarchie der engelen), 95, 214, 223, 256, 259, 414, 418, 419, 449, 450
  • abstract expressionisme, 62
  • abstract, 15-17, 62-64, 111-113, 117, 132, 140, 143-144, 150, 154, 173, 206, 293, 334, 371, 379, 383, 408, 416, 419, 445, 469, 471, 473, 474; abstracten, 63, 64, 112, 113 abstrahering (geabstraheerd, abstraherend), 15, 61, 236, 267, 331, 333, 461, 463, 471 abstractie, 17, 64, 112, 138, 146, 159, 174, 402, 425, 471
  • academie (academisch), 7, 9, 17, 19, 21, 25, 28-30, 34, 40-47, 49-50, 54, 57, 59, 60, 65, 67, 70, 72, 79-81, 87, 88, 111, 117, 118, 121, 135, 138, 140, 152, 178-183, 193, 205, 208, 227, 231, 238, 263, 290, 339, 398, 409, 418, 424, 455, 467, 470, 471, 473 Zie Antwerpen, Den Haag, Maastricht, Groningen en Tilburg
  • acht zaligsprekingen, 208, 209, 210, 317, 362
  • achtergrond [schilderkundig], 26, 34, 46, 59, 112, 157, 178, 189-191, 193, 194, 202, 203, 226-228, 230, 243-245, 250, 253, 256-257, 262, 275, 279, 281, 284, 286, 295, 302, 304, 307, 332, 335, 352, 374, 393, 397, 401, 403, 405, 407, 411, 414, 421, 423, 427, 434, 435, 439, 449, 454-455, 468, 469
  • adagium, 44, 131, 162, 147, 193, 28, 285, 436
  • adoratie (zie verering), 197, 312
  • afbladderen, afgebladderd 51, 98
  • affiche, afficheren, 15, 29, 57, 70, 217, 281
  • aflaat, 280, 472
  • aflegging, 12, 399, 402-403
  • afschilferen, 92, 103
  • agrariër (zie boer), 279
  • albe, 220
  • alfa (alpha) en omega, 159, 174, 212, 216-217, 246, 256, 355, 451, 454
  • alkali’bestendig, 87 –vast; 93 alkalisch, 99, 102
  • allegorie, 124, 250, 258, 291, 295, 300, 310, 311, 339, 364, 406, 411 allegorisch, 173, 207-208, 260, 284, 286, 291, 298, 311, 352, 355, 365, 406
  • allerheiligste, 68, 326, 465
  • altaar, 11, 93, 129, 134, 135, 162, 191, 192, 194, 196, 201, 207, 220, 223, 226-228, 234, 237, 238, 254, 259, 260, 268, 284, 291, 292, 313, 321, 324, 332, 334-337, 349, 353, 356, 360, 361, 363, 366, 369, 374, 404, 407, 422, 423, 431, 441, 448
  • ambacht, 8, 28, 37, 40, 41, 72, 73, 75, 167, 186, 336, 363; ambachtelijkheid, 73, 76, 148, 413, 436, 437, 439, 445, 466, 468, 471; ambachtsman, 7, 34, 40, 42, 73, 75, 131, 179, 260, 315, 370; –onderwijs, 7, 41-42; –school, 75, 76, 473
  • anachronisme, anachronistisch, 18, 107, 157, 172, 173, 182, 408, 471
  • analogie, 44, 114, 122, 153, 154, 188, 239, 302, 321, 439
  • analyse, 20, 21, 23, 36, 42, 44, 57, 64, 83, 95, 104, 105, 107, 109, 114, 141, 154, 158, 159, 166, 173, 174, 177, 178, 255, 273, 286, 287, 291, 292, 305, 313, 323, 329, 376, 384, 392, 400, 409, 415, 442, 450, 454, 460, 465, 471; analytisch, 64, 148, 426
  • anamorfose, 449
  • anarchisme, anarchist, anarchistisch, 291, 364, 365, 389, 423
  • anarcho–communist, 359, 364, 366
  • anekdote, anekdotisch, 157, 198, 250, 257, 406, 449
  • ankh, 360
  • annunciatie, 10, 94, 164, 198, 201, 214, 218, 219, 221, 250, 256, 257, 319, 320, 411, 442, 445, 461
  • antichrist, 359, 444
  • anticipatie (anticiperen), 48, 74, 154, 253
  • antifoon, 216, 305
  • antimodern, 17, 18, 37, 41, 66, 107, 144, 198, 269, 273, 284, 298, 357, 363, 377, 475
  • antitype, 157, 189, 207, 418, 422, 447, 454
  • antropomorfisch (anthropomorphisch), 177, 196, 250
  • antroposofie, 303, 304
  • Apocalyps, 26, 195, 196, 211, 215-219, 225, 235, 360, 414, 418, 422, 454
  • apocrief, 258, 336, 472
  • apollinisch endionysisch, 423, 425
  • apologie, 133, 403
  • apostel, 71, 83, 163, 178 188, 196, 199, 203-204, 213, 219-220, 223, 235-236, 243-250, 252-254, 258, 274-276, 278, 284-285, 291, 294, 302, 313, 315-316, 321, 323, 334, 342-344, 363, 370, 374, 394, 398, 402, 421, 434, 437-439, 464, 472; apostolaat, 213, 343
  • apotheose, 12, 94, 352, 368, 397, 401, 417, 423, 449, 462
  • après la lettre, 9, 54, 166, 179
  • apsis, 10, 30, 68, 155, 180, 193, 194, 197-203, 212-217, 221-237, 241, 245-247, 254-259, 329-330, 348-349, 354, 369, 407, 416, 431, 434, 442, 446-454, 469; –boog, 228; –mozaïek, 352, 355–muur, 217, 228, 330, 348; –raam, 195; –schildering, 157, 197, 434; –gewelf, 26, 149, 201, 218, 428
  • aquarel, 44, 295, 445, 466; aquarelleren, 53, 415, 417, 435, 476, 477; aquarelachtig, 255, 256
  • arbeider (werkman), 57, 198, 271, 279, 300, 302, 362-363, 411-412
  • arbeidersbeweging, 198, 279
  • arboraal, 341, 352-355
  • arcade, 202, 243, 246, 247, 249, 256, 257, 447, 457
  • archaïsch, archaïsme, archaïstische, 15, 55, 238, 253, 285, 286, 312, 322, 326
  • archangeli [aartsengelen] 214, 419
  • archeologisch (archaeologisch), 138, 177, 189, 472; archeoloog, 83, 158
  • archetypisch, 111, 287, 318, 367, 391, 396, 401, 408, 411
  • architectuurpolychromie, 95, 178, 181, 183, 269
  • ark des verbonds, 70, 196, 198, 215-217, 220, 330
  • arma Christi (lijdenswerktuigen, passiewerktuigen), 61
  • armenbijbel (zie ook biblia pauperum), 340,469
  • art deco, 68, 223, 225, 228, 230, 237, 268, 329, 339, 341, 373
  • art devant lequel on prie [de kunst waar men voor bidt], 164, 173, 314, 375, 384, 416, 440
  • art nouveau, 217, 225, 228, 339, 341, 444
  • arte blasfema [godslasterlijke kunst], 324, 357, 379, 409, 473
  • artiest, 18, 57, 145, 147, 292, 311, 314, 400, 473
  • artistiek, 8, 12, 15, 17-20, 25, 28, 34-36, 41, 43, 44, 54, 60-62, 70, 71, 80, 86, 100, 117, 124-127, 129, 130, 132, 136-139, 143-145, 147, 150, 154, 158, 164, 168, 169, 174, 178, 183, 190, 193, 201, 205, 217, 223, 238, 239, 241, 260, 272, 273, 287, 290, 292, 293, 298, 302, 307, 310, 338, 348, 357, 358, 373, 383, 385, 389, 405, 409, 424, 429, 431, 436, 440, 444, 445, 460, 461, 470, 472
  • ascese, 153, 291; ascetisch, 168, 177, 231, 236, 291, 312, 327, 362, 397
  • assemblage, 17, 367
  • assimilatie, 17, 21, 52, 121, 153, 178, 208, 227, 238, 263, 266-267, 317, 354, 377, 409; assimileren, 262, 338
  • astrologisch, 371
  • atavistisch, 402, 408
  • atelier, 10, 19, 28-30, 42-43, 48-49, 54, 59, 76, 88, 93, 100, 144, 168, 171, 183, 185, 190, 227-228, 238, 287, 311, 330-331, 339, 345, 348-349, 358, 385-386, 406, 427, 431, 437, 458, 474, 475
  • attribuut, 59, 76, 173, 178, 194, 196, 198, 207, 213-214, 217, 219-221, 278-281, 286, 301. 311, 321, 349, 352, 355, 393, 395, 398, 411, 439, 450, 471, 474
  • auctor intellectualis, 193
  • aureool, 217, 235, 286, 322, 349, 362, 375, 398, 417, 423, 435
  • autodidact, 17, 62, 153, 154
  • avant-garde, 15, 63, 130, 142, 389
  • Ave Maria [weesgegroet], 219

B

  • Babylon, hoer van, 418
  • Babylonische spraakverwarring, 150, 152, 450
  • baksteen, 51, 93, 99-100, 166, 211-212, 227, 230, 231, 334, 335, 238, 321, 434; –mozaïek, 62; –kleuren, 227
  • baldakijn, 47, 227-228, 264-265
  • balustrade, 227-228, 462
  • banderol, 159, 161, 229, 258, 320, 447, 450-451
  • barmhartigheid, 71, 221, 264, 266, 365, 442
  • barok, nieuwe, 12, 18, 158, 160, 162, 171, 311, 320, 327, 379, 380-381, 386, 389, 402-403, 406, 434, 445, 463-466, 468, 470-474
  • bederf, 52, 325, 337
  • bedevaart, 221, 240, 391
  • bedoeïenen, 239, 243, 249
  • beeld’denker, 413, 415, 431; –formule, 256, 461; –houwer, 28, 30, 43, 67, 69, 74, 137, 226, 324-325, 379, 396, 409, 425-426, 428, 468; –spraak, 12, 221, 226, 414, 422-423; –taal, 17, 113, 177, 193, 207, 225, 254, 266, 329, 376, 400, 406, 408; –verhaal, 175, 187, 251, 253
  • beeldende kunsten, 7, 34, 37, 44
  • beeldentaal, 340
  • begeerte, 132, 195, 278, 301, 355
  • beits, 71, 375
  • bekering, 21, 55, 62, 119, 127, 138, 179, 182, 238, 246-247, 249-250, 274, 286-287, 305, 389, 467; bekeerling, 9, 125, 130, 137, 250, 273, 373, 424, 449
  • belijder, 331, 398
  • Benedicite, 205-206, 237
  • benedictijnen (benedictijner), 20, 29, 49, 55, 66, 94, 118, 126-127, 132, 168, 176-177, 181, 191, 214, 240, 260, 263, 266, 269, 368, 462, 468, 476
  • beoordelingscriteria (zie criteria), 10, 267, 269
  • Bergensche school (zie Bergense school), 9, 142, 163
  • Bergense school, 20, 94, 143, 147, 163, 271, 393, 409, 416
  • Bergrede, 76, 208-209, 362
  • beschadiging, 87, 104
  • beschermheer, 182, 189
  • beschermheilige, 396
  • bescherming (beschermer), 16, 23, 52, 67, 73, 182, 198, 205, 207, 214-215, 220, 258, 293, 304, 367, 411, 450
  • beschermvorst, 198, 336
  • betonplastiek, 355, 357, 359
  • Beuroner beurtzang, 7, 9, 19, 21, 177, 197, 208, 377, 474; – idioom, 10, 209, 254, 257; – Malerschule, 8, 476; – school, 10, 21, 47, 117-118, 174, 181, 190-191, 203, 208-210, 222, 227, 229, 231, 236, 259-263, 266-267, 269, 273, 294, 313, 328, 373, 417, 468-470, 467; – stijlindicator, 10, 228, 268; – typologie, 10, 258, 274
  • beweeg, beweging [schilderkundig], 11, 56, 61, 112, 155, 161, 210, 212, 251, 253, 290, 294, 300-301, 317, 323, 343, 371, 407, 421-422, 426, 444, 468
  • Bewening (zie Pieta), 12, 85, 91, 100, 426-427, 475
  • bezield (bezieling), 11, 64, 66, 108, 111, 129, 148-149, 167, 196, 260, 285, 293, 301-302, 307, 312-313, 318, 343-344, 360-361, 367, 376, 383
  • biblia [biblium] pauperum, 7, 44, 46, 68, 71, 81, 94, 135, 157-158, 179, 189, 207, 255, 267, 301, 422, 447, 454, 458, 464-465, 469; – virginum, 68
  • bidimensionaal (bidimensionaliteit), 9, 57, 61-62, 161, 182, 321, 420, 469
  • bien étonnés de se trouver ensemble, 64, 118, 360, 435
  • bies, 227-228, 251, 329, 360, 370, 474
  • bijenwas, 8, 52, 92, 103-104
  • bindmiddel, 8, 51, 84, 87, 89, 92, 93, 97, 99, 101-104; –analyse, 8, 87, 97, 103; – ei, 51,89, 101, 103; – melk [caseïne], 51, 102; – azuur, 51 en; – gom, 43, 51, 348
  • bisdom, 206, 343, 451; episcopaat, 67, 121; bisschop, 198, 206, 215, 263, 278, 310, 330, 331, 339, 360, 380, 389, 407, 436, 462
  • bloem, 68, 121, 124, 174, 198, 204, 211, 256-257, 278, 281, 339-342, 355-356, 359, 367-368, 371, 394-396, 423, 428, 440, 442-443; – van Nazareth, 442; – der bloemen, 442; passie– 251, 252, 256, 313
  • Blut-und-Boden, 15, 62-63, 465
  • boek der leken, 21, 44, 71, 135, 157, 173, 207-208, 267, 276, 450, 469
  • boer, 260, 297, 300, 302, 385, 392
  • boogveld, 188-189, 222, 25, 227, 469
  • boom, 13, 64, 219, 237, 257, 339-341, 349, 353, 393, 399, 421, 423, 425, 448; – van goed en kwaad, 200, 399, 414, 448; – des levens, 237, 353
  • boot, 34, 281, 286
  • borst (boezem), 71, 87, 124, 195, 197, 217, 219, 220, 245, 284, 286-287, 293, 296, 343, 365
  • bouw’heer, 204, 281, 467; –iconografie, 213
  • bouw’pastoor, 174, 193, 206, 358, 447, 451; –symboliek, 174, 285, 472; –vak, 41, 73
  • bruid, 198, 263, 291, 298, 339, 341, 420; bruidegom, 197, 215, 229, 258, 420; Drie bruiden, 291, 298
  • Bruiloft van Kana, 12, 395, 419, 422, 461
  • Byzantijns, 18, 22, 107, 118, 177, 193, 208, 237, 238, 244, 245, 254, 256, 258, 260, 269, 275, 337, 357, 360, 431, 434, 456, 474; – Beuroner, 245, 249, 251, 258, 357, 358

C

  • calcium, 86, 87, 96; –hydroxide, 84, 86, 87, 92
  • calvariekruis, 343
  • canongebed, 447-450
  • carbonaat, 84; calcium–, 84, 86, 87, 92; carbonatatie, 89, 92
  • carton, 19, 76, 326, 342, 348, 410
  • cartouches, 404-406
  • caseïne, 8, 43, 51, 83, 89, 93, 101-103, 227, 475, 477
  • cassette, 10, 228, 231, 255, 256; –plafond, 182, 205, 255, 429
  • catechese, 13, 71, 440-443, 450
  • cederhout, 287
  • cenakel, 244, 245
  • cerebraal, 21, 130, 138, 165, 173, 291, 371, 471, 473; cerebralen, 307
  • ceremonie, 176, 472
  • charitas, 302, 340, 344, 365, 366, 441
  • chef d’oeuvre, 339
  • cherubijnen (zie ook hiërarchie der engelen), 68, 196, 215-217, 220, 223, 227, 268, 320, 419, 449
  • choreografie, 171, 176, 340, 417, 472
  • Christus’ Koning, 10, 182, 194-199, 207, 220, 261, 264; –monogram, 194, 195, 212, 218, 237, 251, 252, 334, 355; – Overwinnaar, 334, 335; –pantocrator, 11, 360, 361, 366
  • chromatisch, 97, 455
  • chroom’groen, 97, 476; –oxide, 87; –oxidegroen, 87
  • ciborie (zie miskelk), 199, 355
  • ciboriumaltaar, 180
  • cijfer (zie getal), 276, 285, 424, 430
  • cisterciënzer orde, 330
  • Civitas dei, 343
  • classicisme, 140, 416, 473; classicistisch, 17, 107, 111, 128, 174, 209, 231, 256, 406, 413, 469, 472
  • clerus, 21, 68, 70, 71, 116, 120, 134, 165, 174, 269, 272, 298, 310, 311, 317, 337, 359, 366; clerici, 115, 134, 340, 436
  • codificatie, 193
  • co-existentie, 18
  • collage, 17, 18, 430
  • coloriet (zie kleur), 63, 114, 149, 152, 157, 187, 253, 382
  • combinerende verbeelding, 208, 225, 267, 298, 450
  • communie, 69, 195, 220, 310, 441, 443
  • communisme, 424; communist, 389; anarcho –, 359, 364, 366
  • compartimenteren, 202, 341, 352, 420
  • compositie, 25, 46, 54, 55, 57, 61, 66, 69, 98, 113, 125, 138-140, 143, 144, 158, 159, 161, 164, 173, 174, 177, 182, 186, 191, 243, 256, 258, 273, 290, 300, 307, 311, 312, 314, 317, 318, 321, 325, 326, 329, 332-334, 342, 348, 349, 353, 372, 377, 380, 382, 391, 400, 403, 413, 417, 421, 423, 435, 449, 451, 457, 461, 468, 473; –schema, 177, 181, 190, 191, 221, 229, 293, 312, 320, 399, 406, 445, 466; compositorisch, 112, 143, 326, 341, 343, 344, 359, 363
  • concaaf,423, 434, 447, 450
  • concentrisch, 209, 251, 342, 361
  • concordans, 447
  • condensatie, 98
  • confessie (confessioneel), 115, 135, 149, 240
  • congregatie, 214, 226, 240
  • connotatie, 18, 126, 140, 153, 155, 161, 162, 165, 258, 380, 429, 473
  • consecratie, 202, 220, 244, 447
  • console, 221, 222, 255
  • constructie, 62, 73, 93, 227, 230, 248, 255, 324, 344, 345, 425, 469
  • consumptie (mystieke huwelijk), 197
  • contaminatie, 195, 234, 285
  • contemplatie, 40, 70, 159, 177, 253, 383, 428, 450; contemplatief, 214, 220, 331
  • contemporain (eigentijds, hedendaags), 20, 36, 88, 91, 105, 108, 111, 130, 151, 174, 254, 261, 311, 315, 359, 382, 401, 404, 416, 457, 467
  • contour, 26, 30, 83, 87, 89, 107, 114, 134, 190, 193, 210, 240, 248, 256, 276, 360, 361, 370, 375, 403, 412, 417, 419, 425, 427, 435, 451, 454, 458; –lijn, 57, 134, 341, 357, 427
  • contrapost, 381, 413, 418-421, 425-427, 435, 445, 457, 469
  • contrareformatie, contrareformatorisch, 155, 196, 197, 380, 415, 474
  • contrast, 59, 77, 190, 193, 235, 246, 329, 330, 336, 344, 358, 365, 374, 397, 399, 436, 468; contrasterend, 95, 212, 461
  • conventie, 71, 165, 403
  • copal (kopaal), 52
  • Cor jesu (zie heilig Hart), 234
  • craquelé, 104
  • creatie, 97, 129, 144, 272; creatief, 37, 43, 101, 126, 135, 139, 143, 149, 153, 173, 178, 180, 260, 294, 306, 393, 405, 408, 470; creativiteit, 76, 113, 159, 165, 281, 399, 408, 428
  • criteria, 23, 120, 171, 172, 210, 238, 254, 340, 385, 468; subcriteria, 172, 468
  • Cubisme (zie kubisme), 150-152, 159, 291, 292, 424, 456, 475
  • cultureel, 16, 18, 19, 22, 23, 87, 97, 118, 155, 306, 435, 437, 455
  • cultuur, 41, 46, 60, 110, 180, 206, 241, 285, 291, 292, 301, 305, 451, 468, 471, 472
  • cultuurhistorie, 10, 12, 13, 22, 23, 172, 208, 238, 260, 269, 311, 338, 377, 388, 466, 468
  • curriculum, 19, 25, 28, 34, 43, 57, 61, 75, 215, 358
  • curve, 342, 381, 468

 D

  • Dada, 113, 424; dadaïsten, 389
  • daimonisch (zie demonisch), 113
  • dampdoorlatend, 103; –heid, 92, 93
  • Daniel (oudtestamentische boek), 196, 205, 405
  • danse macabre (zie dodendans), 393
  • datering (dateren, gedateerd), 34, 49, 61, 69, 89, 92, 174, 193, 195, 263, 312, 329, 337, 344, 356, 391, 399, 404-406, 411, 413, 438
  • decadent, 126, 151, 305, 313; decadentie, 474
  • decoratie, 29, 30, 64, 65, 68, 76, 80, 93, 95, 112, 119, 127, 161, 167, 180, 183, 184, 194, 208, 212, 227, 229, 230, 237, 243, 246, 251, 262, 324, 330, 331, 361, 406, 409, 469; –schilder, 73, 75; decoratief, 8, 15, 25, 31, 34, 36, 48, 54, 56, 64-67, 69, 72, 75-77, 80, 93, 95, 110-115, 117, 119, 139, 147, 165, 184-186, 204, 210, 223, 225, 227, 231, 236, 237, 251, 252, 267, 284, 295, 314, 318, 323, 332, 338, 342, 344, 354, 370-372, 376, 402, 404, 416, 418, 421, 429, 461, 463, 469; decorateur, 67, 78, 80, 81, 178, 205
  • decorum, 8, 9, 17, 61, 71, 111, 115, 134-136, 144, 173, 176, 180, 187, 191, 207, 208, 238, 240, 267, 273, 314, 325, 326, 333, 334, 375, 384, 406, 407, 409, 416, 430, 440, 460, 465, 469-471, 473, 474
  • deformatie (zie gedefigureerd, gedeformeerd, gedenatureerd), 64
  • delamineert (loslaten)= 86
  • demiurg, 204
  • demon, demonisch, 113, 295, 297, 394, 395
  • desiderata, 267, 325, 331, 405
  • desintegratie, 51
  • destilleren, gedestilleerd, destillaat,, 91, 92, 110, 149, 172, 271, 474
  • detail, 36, 44, 47, 50, 84, 85, 89, 90, 94, 95, 98, 100, 102-104, 113, 123, 201, 211, 220, 227, 231, 237, 250, 258, 259, 261, 262, 275, 278, 294, 295, 300, 316, 322, 323, 327, 340-342, 356, 360, 368, 380, 395, 401, 403, 406, 409, 411, 415, 421, 429, 434, 445, 448, 449, 451, 455, 458, 461; detaillering, 13, 95, 190, 230, 256, 268, 314, 405, 449, 458; gedetailleerd, 68, 84, 85, 105, 178, 179, 189, 191, 227, 236, 295, 330, 352, 353, 370, 374, 401, 451, 454, 461, 468
  • deugd, 9, 47, 71, 132, 136, 142, 165, 196, 209, 229, 305, 310, 325, 343-356, 361, 363, 364, 371, 373, 384, 405, 406, 413, 439, 440, 442, 443, 450; –zaam, 179, 187, 209, 243; on–, 18, 91, 126; kardinale en theologische; –, 196, 229, 344, 361, 363, 440
  • deus absconditus [de verborgen god], 199; – artifex [kunstvaardige god], 204
  • deuterocanoniek, 204, 205
  • devotie, 9, 68, 133, 138, 162, 173, 193, 197, 198, 206, 211, 239, 243, 280, 287, 331, 333, 349, 362, 374, 375, 379, 384, 414, 423, 430, 436, 475; –park, 241
  • diagonaal, diagonaalsgewijs, 86, 111, 140, 159, 187, 220, 250, 281, 293, 294, 335, 468, 473
  • diaken, 215, 220
  • dialectiek, dialectisch, 8, 25, 40, 117, 120, 154, 159, 197, 199, 259, 278, 292, 357, 391, 397, 425, 428, 430, 454, 464, 472
  • dichotomie [van Riegl], 10, 154, 222, 235, 244, 246, 269, 297, 314, 317, 326, 330, 338, 353, 361, 371, 377
  • diepte, 95, 97, 101, 102, 111, 123, 146, 157, 178, 222, 228, 230, 235, 244, 257, 264, 275, 286, 334, 341, 344, 354, 361, 415, 421, 473; –werking, 182, 190, 222, 354, 384, 402, 459
  • dierenriem, 166, 205
  • differentiatie, 34, 148, 153, 236, 253, 344, 400, 468, 474
  • dilectare (zie genieting), 408, 473
  • dionysisch, 171, 396, 423, 425
  • diorama, 250
  • directeur, 7, 30, 34, 36, 49, 54, 60, 64, 67, 75, 76, 159, 258, 366, 385, 411, 462
  • discipline, 21, 25, 178, 182, 471
  • dispositie, 174, 188, 212, 384, 469
  • dochters van Israël, 365
  • doctrine, 63, 121,125, 126, 134, 180, 181, 208, 250, 297
  • dodendans, 297, 302, 393-395
  • doek [betreft alleen hoofdstuk 2 en 3], 36, 43, 48-51, 60, 69, 85, 90, 93, 100, 100, 102, 102, 104
  • dogma, dogmatisch, 18, 37, 48, 55, 63, 115, 123, 141, 176, 182, 201, 291, 386, 414, 430, 472
  • dominicaan, dominicaner, 68, 115, 116, 117, 120, 174, 177, 201, 214, 269, 309, 318, 324, 326, 332, 343, 472
  • doop, 49, 108, 197, 215, 234, 236, 250, 251, 290, 293, 296, 336, 337, 362, 419, 441, 442; –kapel, 44, 176, 250, 251, 429, 441, 464
  • doornenkroon, 301, 329, 332, 349, 353, 355, 399, 448
  • doorzichtkunde (zie perspectief), 67
  • drager, 7, 8, 20, 47, 50, 51, 83, 85, 94, 100, 104, 111, 139, 145, 185, 198, 231, 238, 290, 382, 399, 421, 422, 465, 470, 473, 474; losse –, 8, 85, 100
  • drama, dramatisch, dramatiek, 15, 22, 51, 60, 71, 114, 119, 133, 139, 140, 157, 158, 178, 179, 181, 182, 191, 208, 210, 212-214, 228, 250, 290, 323, 340, 349, 352, 367, 380, 384, 400, 445, 447, 449, 450, 458, 460, 469
  • dramatis personae, 191, 222, 248, 249, 301, 338, 439, 450
  • draperie (zie tapisserie), 219
  • drie’hoek, 55, 129, 215, 216, 219, 244, 285, 294, 298, 300, 307, 310, 322, 330, 334, 342, 352, 399, 415, 417, 419, 421, 449, 470; –kruis, 198; –luik, 61, 248, 249, 278, 298, 303, 319-321, 338, 352, 354, 366, 419; driehoekscompositie, 13, 417, 448
  • driedimensionaal, 56, 151, 179, 195, 212, 222, 241, 245, 258, 373; driedimensionaliteit, 86
  • Drie-eenheid, 10, 11, 191, 192, 195, 196, 208, 216, 263, 276, 278, 285, 298, 310, 320, 321, 329, 330, 335, 342, 343, 356, 361, 367, 446; Drievuldigheid, 135, 195, 196, 206, 216, 219, 229, 250, 276, 321, 329, 366, 372
  • droge naald (etstechniek), 272, 374, 375, 377
  • droom, 20, 53, 110, 144, 155, 179, 268, 336, 394, 467; –beelden, 474
  • druiven, 222, 226, 256, 264, 349, 353, 355, 434; –rank, 167, 223, 244, 353, 386
  • dualiteit, 11, 305, 339, 340, 353, 411, 412
  • duif, 87, 194-196, 251, 256, 323, 343, 354, 356, 383, 386, 415, 441, 448,
  • duivel, duivels, 133, 291, 355
  • duurzaam, 23, 34, 47, 52, 72, 83, 91, 92, 97, 101-104, 135, 149, 172, 177, 317, 413; –heid, 36, 48, 50-52, 58, 88, 91, 92, 94, 98-100, 103, 185
  • dynamiek, 23, 59, 114, 155, 159, 253, 316, 317, 332, 343, 400, 419, 420, 421, 454, 466; dynamisch, 59, 129, 142, 148, 157, 158, 172, 187, 190, 231, 271, 326, 342, 383, 468, 469

E

  • Ecce homo, 280, 296, 430; – homines, 306
  • Ecclesia militans (zie strijdende kerk), 175
  • Ecclesia triumphans (zie ook overwinnende kerk en triomferende kerk), 175, 203, 475
  • eclecticisme, 17, 108, 113, 129, 403, 408; eclecticus, 400, 408; eclectisch, 7-9, 16, 17, 19, 20, 107, 108, 110, 112-114, 116, 118, 120, 122, 124, 126, 128, 130, 132, 134, 136, 138, 140, 142, 144, 146, 148, 150, 152, 154, 156, 158, 160, 162, 164-166, 168, 266, 317, 335, 377, 436, 461, 474
  • educatie, educatief, 41, 172, 180, 253, 267, 450, 471
  • Egyptische driehoek, 285, 470; gelijkzijdige –, 216, 244, 285, 298, 330, 334, 342, 449, 470
  • ei, 43, 51, 89, 101, 103, 359, 367, 368, 370, 371
  • eigenheid (zie individualiteit), 118, 151, 471
  • eigentijds (zie contemporain), 15, 20, 25, 28, 44, 47, 50-52, 61, 62, 69, 77, 80, 81, 110, 116, 136, 149, 153, 167, 169, 171, 183, 238, 258, 263, 266, 298, 305, 313, 324, 326, 355, 357, 361, 365, 386, 406, 408, 409, 420, 422, 456, 469, 471
  • einzelgänger, 10, 21, 44, 171, 172, 178, 263, 338, 359, 379, 386, 431, 458, 463
  • elasticiteit, 99, 113, 201, 455
  • Elemiharz, 52
  • email’kunstenares, 385; –mozaïek (zie mozaïek), 348
  • embleem, 68, 193, 256, 313, 321, 366
  • Emmanuel, 10, 34, 78-80, 166, 212, 216, 217, 223, 244
  • Emmaüsgangers, 246, 416, 417
  • empathie, 36, 134, 189, 287, 430, 472
  • emulsie, 102
  • en face, 213, 296; – profil, 222, 320, 338, 344; – trois quarts, 222
  • engelen’cyclus, 12, 259, 382, 417; doods–, 391, 392, 396, 397; –koren, 10, 68, 114, 191, 192, 211, 214, 231, 247, 259, 395, 417-419, 449; priester- –, 10, 219, 220; worg–, 392-394, 400
  • Entartete Kunst, 15, 16, 60, 63, 144
  • entourage, 180, 187, 191, 227, 262, 397, 420, 434, 471
  • epiek, episch (zie ook mise-en-scène), 7, 9, 10, 19, 21, 60, 114, 117, 118, 142, 177, 178, 190, 191, 210, 237, 239, 250, 253, 263, 264, 269, 273, 298, 315-317, 372, 377, 382, 383, 391, 407, 458, 469, 473, 474
  • episcopaat, 67, 121
  • epitaaf, 193, 256
  • epos, 10, 239
  • erfgoed, 15, 16, 19, 22, 23, 87, 97, 118, 306, 377, 467, 468
  • erfzonde, 189, 200, 221, 320, 362
  • eros, 144, 145, 151, 155, 292; erotiek, 124; erotisch, 149, 286, 292
  • Esperanto, 9, 147, 152, 153, 379, 475
  • esthetica, 9, 10, 20, 21, 47, 121, 125, 126, 131, 162, 163, 172, 178, 181, 208, 237-239, 253, 262, 267, 269, 274, 281, 298, 309, 408, 416, 439, 440, 464, 466, 468, 475, 476; esthetisch, 23, 91, 117, 122, 123, 135, 138, 172, 253, 267, 273, 338, 377, 386, 430, 431, 468; –-filosofisch, 470
  • eterniet, 20, 30, 48, 51, 88, 100, 474
  • ether, 365; etherisch, 222, 225, 235, 244, 297, 330, 352, 371
  • etsvloeistof, 93, 94
  • eucharistie, 12, 70, 121, 125, 126, 194, 195, 197, 199, 202, 204, 222, 236, 244, 256, 278, 330, 349, 353, 361, 386, 419, 420, 422, 443; –viering, 175, 220, 474
  • euritmisch, 344, 384, 473
  • evangelie, 195, 197, 199, 203, 209, 219, 239, 240, 243, 244, 251, 256, 307, 321, 367, 419, 420, 421, 422, 444, 463; evangelisatie, 12, 420, 422
  • evangelisten, 11, 94, 160, 178, 182, 189, 193, 195, 211-214, 257-259, 289, 321, 356, 360-364, 371, 386, 402, 403, 414, 428, 451, 454, 455; –symbolen, 31, 196, 229, 235, 278
  • evenwicht, evenwichtig, 59, 60, 138, 140, 146, 159, 161, 227, 230, 279, 318, 344, 353, 361, 384, 401, 424, 429, 461, 468, 469, 472, 473
  • evocatie, evocatief, 62, 236, 250, 251, 253, 365, 381
  • excerpt, 50-52, 55
  • exegese, 124, 213
  • exemplum virtutis, 179, 187, 197, 344, 471; exempla virtutis, 213, 222, 234, 334, 365
  • exercitie, 9, 17, 55, 64, 125, 177, 193
  • experiment, 13, 17, 20, 21, 42, 44, 50, 59, 62, 91, 111, 139, 140, 144, 178, 180, 186, 263, 293, 311, 373, 374, 406, 413, 427, 431, 444, 445, 457, 466, 474
  • exponent, 12, 17, 21, 109, 171, 361, 379, 389, 403, 409, 422, 436, 456, 464, 465, 475
  • expositietroon, 356
  • expressie (zie uitdrukking), 55, 68, 86, 111, 114, 134, 140, 149, 159, 174, 254, 258, 260, 276, 325, 326, 358, 383, 400, 428, 469; expressief, 55, 59, 133, 370, 401, 412
  • expressionisme, Duitse, 61, 64, 317, 379; Vlaamse –, 391, 393
  • extase, 148, 149, 163, 197, 257, 312, 466; extatisch, 71, 149, 167, 285, 292, 315, 326, 332
  • ezelschilderkunst, 62, 143

F

  • factuur (zie handschrift), 12, 21, 109, 139, 143, 145, 159, 225, 266, 267, 365, 382, 384, 399-402, 408, 415, 417, 418, 420-423, 427, 445, 450, 451, 454, 464, 466, 470-472
  • fantasie (zie verbeelding), 153, 154, 274, 384, 408, 474
  • farizeeën, 188, 243; farizeeër, 246; Pharizeeër, 295
  • Fauves, 389, 461
  • feniks, 352, 449; Phoenix, 63
  • ferula (zie pausstaf), 198, 199, 220
  • figuranten, 187, 191, 208, 213, 248, 295, 296, 396, 399; figurist, 7, 48, 72, 78, 80, 166, 171, 178, 184, 186, 205, 431, 461, 473
  • figuratie, 64, 129, 174, 185, 211, 212, 228, 230, 259, 269, 284, 326, 338, 341, 344, 403, 461; figuratief (ook versus abstract, non-figuratief), 15, 17, 31, 34, 48, 64, 68, 80, 95, 97, 99, 100, 107, 112, 113, 132, 144, 177, 178, 181, 184-186, 211, 212, 225, 231, 251, 357, 402, 419, 461, 469, 474
  • film, 99, 297, 357, 426; teken–, 297
  • filosofisch, 131, 143, 148
  • fin de siècle, 305, 474
  • firmament, 187, 204, 205, 342
  • fixatief, 93, 94; fixeerlagen, 93
  • flora, florale, 251, 256, 339, 341, 342, 343, 344, 352, 353, 354
  • Formwille, 381, 406, 417, 418, 425, 473
  • fotografie, 43, 65, 87, 412; fotografisch, 189, 295, 297, 323, 451
  • fragment, 36, 51, 65, 324, 348, 355, 467
  • franciscanen, 199, 201, 343
  • frescant, 90, 91
  • fresco, 7, 8, 12, 20, 29, 34, 36, 43, 46, 48-53, 62, 69, 81, 83, 84-92, 99, 100, 103-105, 185, 236, 243, 326, 369, 372, 390, 413, 417, 429, 457, 475; –techniek, 8, 20, 52, 84-91, 101, 372, 399
  • frontispies, 174, 276
  • furor divinus [goddelijke razernij], 285
  • futurisme, futuristen, 150, 151, 152, 379, 389, 409

G

  • geabstraheerd (zie abstractie), 15, 236, 257, 333, 471
  • geboorte, 9, 38, 97, 149, 368, 405, 441; –raam, 331-334, 399
  • gedachtegoed, 19, 20, 131, 141, 148, 181, 208, 238, 301, 371, 425, 435, 442, 470
  • gedateerd, 15, 45, 78, 80, 88, 164, 228, 229, 254, 263, 268, 295, 382, 445, 465, 474
  • gede’figureerd, 64, 470; –formeerde (deformatie), 107, 107, 391, 391; –natureerd (vertekening, vertekend),21, 153, 154, 163, 470
  • geel, 57, 77, 95, 97, 168, 220, 248, 312, 335, 354, 370, 373, 392, 397, 427, 476, 477; cadmium–, 87, 97; loodtin-–, 87; oker–, 262, 370
  • geheimschrift, 138, 141, 147, 173, 383, 474
  • gehersend (zie cerebraal), 383, 415
  • geheugen, 36, 174, 400; collectieve –, 36, 174
  • geijkt (zie ijkmaat), 71, 153, 171, 180, 194, 207, 227, 266, 272, 280, 312, 334, 376, 384, 408, 469, 474
  • Geloof, Hoop en Liefde, 196, 361, 364, 371, 439, 440
  • geloofsbelijdenis, 125, 208, 365, 368, 474; geloofsleer, 135, 360, 471
  • gemeenschapskunst, 9, 19, 36, 38, 72, 121, 123, 155, 178, 325, 470, 471, 474
  • genademiddelen (zie sacrament)= 195, 278, 291, 325
  • Genadestoel, 30, 195, 196
  • genieting, 138, 172, 473
  • genre, 9, 22, 29, 63-65, 70, 72, 78, 111, 113, 114, 135, 139, 164, 166, 171, 172, 178-180, 183, 184, 186, 191, 205, 208, 210, 222, 237, 251, 254, 280, 298, 306, 338, 341, 354-356, 358, 359, 372, 376, 403, 407, 431, 460, 470, 471
  • geometrie, 11, 129, 138, 181, 273, 301, 307, 339, 344, 360, 364, 377, 468, 470; (a)esthetische, bezielde –, 11, 129, 181, 301, 364, 470; kosmische –, 377; geometrisch, 55, 64, 77, 112, 113, 223, 287, 292, 298, 307, 314, 315, 318, 322, 331, 335, 338, 353, 360, 361, 374, 447, 469, 470; – module, 470
  • geoxideerd, 51
  • gerectificeerd terpentijn, 52
  • gereedschapskist, 22, 138, 143, 379, 406
  • Gerhardtischen Caseïnfarben, 53
  • gesamtkunstwerk, 241, 331, 359, 363, 385
  • Geschmack, 222, 471
  • gestileerd, 28, 50, 64, 68, 76, 77, 131, 165, 198, 211, 225, 230, 237, 251-253, 256, 262, 278, 293, 297, 322, 324, 332, 334, 335, 352, 359, 361, 371, 417
  • gesublimeerd, 71, 128, 210, 236, 276, 294, 314, 323, 333, 409, 423, 430, 473, 474
  • getal, getale, 65, 101, 176, 204, 208, 209, 235, 281, 285, 325, 330, 426, 470; getallen, 174, 285; –symboliek, 168, 213, 276, 330
  • getijden, 215, 220, 455
  • getordeerd, 159, 458, 468
  • gevoel, 17, 45, 61, 64, 68, 70, 71, 97, 107, 111, 114, 127, 132, 133, 137, 138, 140, 143, 145, 148, 150-152, 159, 162, 172, 181, 182, 187, 208, 248-250, 274, 287, 294, 295, 300-302, 314, 315, 326, 332-334, 340, 362, 364, 367, 379, 384, 386, 388, 394, 408, 411, 418, 421, 423, 424, 447, 460, 461, 463, 466, 471, 473; gevoelsuitdrukking (zie ook expressie), 136, 430, 470, 473, 474
  • gewelf, 17, 22, 68, 70, 80, 83, 94, 95, 97, 100, 210-212, 217, 228, 230, 231, 236, 278, 325, 458, 461; koor–, 96; schelp–, 231, 234, 236; –ribben, 95, 211, 469; ton–, 252-257, 427
  • gewijd, 20, 44, 65, 69, 71, 93, 107, 115, 145, 147, 174, 176, 177, 179, 184, 186, 187, 220, 223, 227, 241, 246, 248, 261, 275, 284, 286, 296, 311, 334, 352, 353, 355, 357, 361, 364, 365, 389, 406, 412, 418, 434, 438, 440, 441, 472
  • gezel, 37, 72, 73, 75
  • gilde, 179; –systeem, 83, 91; –wezen, 37
  • giornate, 84, 86
  • glacis, 51
  • glas, 12, 41-43, 47, 76, 114, 163, 201, 216, 241, 275, 290, 315, 317, 318, 334, 335, 341, 344, 359, 367, 373, 377, 384, 394, 399, 401-407, 409, 412, 413, 415, 419, 420, 422, 437, 438, 451, 454, 457, 464, 469, 475; –mozaïek, 62, 77, 316-319, 328, 334, 418, 437, 474; –schildering, 42, 54, 164, 332, 334, 381, 382;
  • glazenier, 21, 28, 42, 54, 60, 108, 294, 312, 315, 321, 355, 379, 384, 389, 401, 402, 404, 405, 410; –kunst, 314, 405
  • glas-in-lood, 11, 19, 29, 36, 45, 48, 49, 59, 62, 65, 76, 77, 124, 137, 174, 175, 222, 230, 273, 310, 311, 312, 314-319, 323, 324, 327, 328, 331, 332, 334-336, 339, 344, 345, 355, 373, 374, 377, 389, 399, 402, 403, 405, 409, 418, 434, 437, 451, 456, 469
  • gobelin, 62
  • goddelijk hart (zie heilig Hart), 197
  • godsvrucht [pietas], 15, 70, 125, 215, 286, 287, 472
  • Goede herder, 137, 242, 353, 366, 367, 383, 389, 428, 442; – vrijdag, 280
  • Golgotha [schedelberg]= 221, 399
  • gotiek, 12, 47, 150, 154, 155, 158, 159, 161-163, 167, 171, 220, 227, 264, 380, 381, 460, 466, 473; gotisch, 47, 153, 167, 183, 229-231, 239, 307, 322, 352, 361, 377, 381, 382, 399, 406, 415, 417, 418, 425, 434
  • gotiek-barok-expressionistisch, 12, 21, 380, 458, 466, 464, 473; gotisch-barok-expressionisme, 382, 386, 403, 415, 469, 471
  • gouache, 427, 445, 457, 466
  • Goudse glazen, 12, 47, 403-406, 475
  • graan, 222, 434
  • gradatie, 77, 205, 407
  • grafiek, 11, 18, 64, 124, 292, 318, 373, 375, 406; grafisch, 7, 43, 44, 57, 81, 95, 116, 137, 150, 266, 287, 311, 313, 336, 337, 339, 406; graficus, 64, 95, 137, 153, 321, 326
  • graveerkunst, 43; graveur, 43
  • Gregoriaans, 171, 328; Gregoriusmis, 61
  • Grieks(ch), 45, 46, 181, 182, 190, 191, 208, 212, 216, 217, 220, 227, 231, 262, 267, 330, 334, 368, 425, 426, 439, 455, 469, 471; – Christelijk, 83; – cultuur, 468, 472; – katholieke, 240
  • grisaille, 77, 336, 405, 407
  • groene aarde, 87, 476, 477
  • grond, –kleur,287; –laag, 34, 72, 321, 425, 473; –stof, 91; –toon, 20, 83, 227, 230, 290, 444
  • gronden [techniek], 52, 102, 173
  • gulden snede, 470

H

  • habitus, 9, 148
  • hamer, 12, 221, 279, 436
  • Handelingen van de Apostelen, 246, 253, 472
  • handschrift (zie factuur), 12, 37, 133, 139, 231, 256, 273, 276, 339, 352, 353, 370, 377, 382, 384, 399, 407, 418, 421, 437, 443, 451, 464, 466, 470, 471, 473
  • haptisch, 10, 222, 236, 269, 297, 314, 317, 326, 338, 353, 361, 423, 471; – modus, 326, 471, 473; –-tactiele, 21, 222, 471
  • hardboard, 100, 101, 185, 474
  • harmonie, 54, 56, 117, 122, 124, 144, 161, 181, 208, 237, 239, 240, 248, 285, 286, 287, 301, 344, 365, 367, 368, 371, 384, 470, 473
  • harmonieën tussen het Oude en het Nieuwe Testament, 189
  • harp, 11, 100, 215, 274, 284-286, 301, 359, 365, 367, 368, 376, 411, 414
  • hars, 51, 52, 99, 103
  • hedendaags (contemporain), 15, 16, 21, 64, 85, 107, 108, 119, 136, 142, 154, 172, 199, 280, 357, 471
  • Heerschappijen (zie ook hiërarchie der engelen), 215, 419, 377, 449
  • Heiland, 195, 201, 217, 226, 262, 278, 290
  • heilig gezin (zie heilige familie), 320
  • heilig Hart, 10, 69, 197, 198, 206, 207, 227, 228, 234, 301, 302, 305, 314, 343, 344, 350, 352, 356, 414
  • heilig land, 250
  • heilige familie (heilig gezin), 11, 312, 313, 321, 334
  • heilige Geest (Spiritus sanctus), 194-196, 201, 207, 212, 215, 219, 229, 235, 244, 247, 250, 251, 257, 258, 291, 302, 310, 316, 322, 323, 330, 343, 356, 361, 362, 366-368, 383, 417, 448, 449
  • heilsgeschiedenis, 173, 175, 198, 207, 214, 219, 250, 253, 256, 301, 320, 325, 353, 362, 368, 403, 447, 454, 458
  • hemelgeest, 210, 212, 215, 223, 320, 355, 365
  • hemelingen, 212, 222, 246, 326, 329, 333, 434
  • Hemelvaart, 196, 246, 247, 397
  • herbestemming, 16, 66, 67
  • heremiet, 398
  • herinterpretatie, 61
  • hert, 195, 278, 279, 286, 389
  • herwaardering, 15, 23, 47, 73, 163, 164, 388, 405, 445
  • heterogeen, 98
  • hiërarchie, 8, 65, 68, 72, 80, 81, 111, 174, 198, 207, 208, 214, 220, 225, 234, 236, 259, 267, 273, 297, 334, 354, 436, 454, 461, 465, 471; – der engelen, 214, 259; – der genres, 208
  • hiëratisch, 30, 61, 118, 177, 178, 182, 191, 210, 211, 243, 245, 251, 256, 275, 278, 295, 311, 329, 352, 417, 468
  • historia (zie historieschilder), 9, 180, 187, 189, 471; –grafie, 7, 25, 117, 261
  • historie, 190, 257, 339, 454; –schilder, 9, 119, 179, 180, 187, 189, 193, 213, 222, 225, 243, 250, 253, 254, 261; –schilderkunst, 9, 21, 35, 111, 114, 117, 133, 178-183, 186, 191, 197, 207, 208, 213, 239, 241, 250, 253, 254, 260, 262, 266, 267, 268, 340, 344, 391, 411, 449, 461, 469-471, 473; –stuk, 179, 180, 205, 399, 471
  • historisch presens, 69, 112, 128, 129, 157, 158, 173, 226, 257, 258, 266, 272, 297, 331, 360, 365, 366, 371, 376, 379, 380, 411, 420, 439, 445, 459, 463, 464, 471, 474
  • historiserend, 70, 108, 112, 122, 166, 168, 273, 336
  • Hoge Raad, 100
  • hokjesgeest, 15, 423
  • honing, 7, 51
  • hoofdcriteria, 13, 22, 172, 208, 261, 269, 377, 466, 468
  • Hooglied, 237, 286, 414
  • hoogsel (zie ophoogsel), 370
  • hoop, 91, 107, 116, 162, 196, 220, 302, 320, 335, 339, 352, 358, 359, 361, 364-366, 368, 371, 373, 392, 438, 439, 440, 455
  • horizontaal, 64, 114, 140, 172, 175, 187, 229, 234, 248, 261, 278, 292, 293, 315, 328, 369, 399, 411, 416, 417, 420, 421, 447, 450, 451, 472, 473
  • hostie, heilig, 187, 199, 204, 207, 216, 217, 220, 244, 349, 352, 355, 361, 362
  • houtgravure, 43; houtsnede, 43, 152, 318, 321, 381, 393
  • houtskool, 49, 313, 411, 466; –schets, 412
  • hygroscopisch [waterminnend], 98, 99
  • hymne, 194, 201, 229, 261
  • hyperindividualisering (zie individu), 471

I

  • IC [Jezus Christus], 220, 334
  • iconograaf, 203, 219, 281, 406, 462; iconografie, 9, 11, 35, 46, 61, 171-174, 176, 177, 187, 189, 195, 198, 200, 201, 207, 212, 219, 231, 238, 244, 245, 251, 253, 256, 266, 268, 272, 274, 275, 280, 281, 285, 298, 325, 338, 340, 349, 353, 368, 372, 376, 384, 394, 408, 411, 416, 418, 422, 435, 437, 440, 442, 445, 461, 463, 465-469, 472, 473, 475; iconografisch, 9, 13, 21, 34, 61, 68, 70, 136,156, 157, 164, 165, 173-178, 186, 188, 193-196, 201, 203, 206-208, 210, 214, 217, 219, 220, 222, 225, 229, 238, 243, 244, 253, 256, 257, 260, 263, 264, 276, 280, 281, 307, 313, 314, 317, 320, 322, 327, 330, 334, 338, 352, 353, 356, 359, 365, 372, 376, 391, 392, 408, 411, 417, 422, 428, 434, 445, 448, 450, 455, 455, 461, 462, 465-472, 475
  • identificatie, identificeren, geïdentificeerd, 69, 187, 214, 228-331, 395, 414, 431, 450, 471, 474
  • idioom, 9, 10, 21, 68, 136, 137, 143, 145, 149, 163, 193, 209, 253, 254, 257, 258, 314-316, 326-328, 333, 339, 342, 353, 359, 377, 380, 402, 406, 408-410, 413, 419, 421, 434, 437, 445, 456, 458, 461, 464, 466, 469, 474, 475
  • ijk, –maat, 28, 127; –punt (geijkt), 36, 138, 171, 267
  • ijzeroxide, 96;–rood, 87, 96
  • illustratie, 34, 43, 46, 63, 64, 131, 189, 235, 250, 251, 253, 256, 284, 301, 315, 320, 336, 352, 357, 380, 381, 408, 421, 450, 455, 459, 460, 469; illustratief, 70, 142, 144, 146, 182, 221, 237, 267; illustrator, 44, 67, 187, 250, 253, 259, 390; illustreren, 20, 40, 51, 58, 59, 63, 64, 68, 72, 88, 108, 116, 117, 162, 172, 207, 208, 211, 278, 328, 362, 364, 367, 384, 391, 393, 402, 413, 425, 428, 436, 442, 454, 461, 469
  • Immaculata conceptione, 201; onbevlekte ontvangenis, 201, 302, 411; Maria onbevlekt ontvangen, 10, 201, 245, 284, 296, 430
  • Immanuel (zie Emmanuel), 216
  • impregneren, 92, 103
  • impressionistisch, 34, 36, 57, 92, 103, 119, 127, 213, 295
  • indigo, 87
  • individu, 112, 121, 126, 260, 292; individueel, 25, 41, 55, 129, 134, 168, 181, 227, 236, 249, 262, 267, 275, 292, 304, 334, 335, 361, 364, 367, 374, 382, 383, 429, 450, 474; individualiteit (eigenheid), 77, 121, 125, 136, 291, 292, 304, 471
  • ingetogen, 149, 191, 210, 311, 340, 428; –heid, 70, 193, 399, 472
  • initiatiesacramenten, 13, 441
  • initiator, 62, 112, 154, 474
  • inkt, 55, 71, 273, 375, 384
  • innovatie, innovatief, innovativiteit, 25, 73, 173, 225, 275, 290, 315, 377, 444, 459
  • inspiratie, 12, 117, 127, 136, 173, 201, 208, 254, 269, 273, 274, 293, 294, 302, 312, 322, 324, 338, 363, 377, 383, 401, 403, 421, 435, 436, 474, 475; –bron, 47, 63, 182, 212, 229, 231, 245, 264, 296, 426; geïnspireerd, 66, 104, 108, 118, 126, 128, 151, 155, 163, 180, 181, 229, 231, 237, 238, 244, 247, 262, 275, 310, 313, 328, 329, 337, 358, 372, 386, 395, 401, 404, 424, 437, 454, 460, 463, 472
  • instrumentarium, 9, 171, 172, 377
  • intellectief, 313, 314, 474
  • intellectus, 215
  • intermediair, 21, 63, 125, 385, 388, 390, 466
  • internuntius, 324, 357, 379, 428
  • intrados, 194, 251, 255, 354, 386
  • intuïtie, 136, 148, 412, 444, 465, 474; intuïtief, 112, 138, 141, 147, 148, 153, 154, 158, 161, 163, 173, 254, 383, 384, 399, 408, 412, 444, 470, 474
  • inzicht [intellectus],18, 20, 28, 37, 45, 51, 71, 108, 120, 136, 139, 166-178, 181, 215, 216, 223, 254, 256, 261, 269, 281, 314, 331, 376, 377, 388, 413, 428, 431, 449, 464

J

  • Januskop, 15, 199
  • jargon, 11, 18, 22, 108, 111, 114, 121, 138, 139, 163, 271, 322, 379, 400, 415, 475
  • Jezus Christus, 217, 220, 240
  • JHWH, 216, 343
  • joie de vivre, 9, 162, 257, 310, 401, 475
  • joods, 191, 221, 243, 244, 294, 296, 297
  • jugendstil (zie art nouveau), 225, 228
  • juvenaat, 213

K

  • kabinetskunst, 7, 41
  • kakochromie, 118, 177, 461
  • kalisilicaat (waterglas), 92-94, 97, 98
  • kalium, 97
  • kalk, 46, 51, 53, 83, 84, 86, 96, 99, 457, 477; –bepleistering, 100; gebluste natte –, 86; –laag, 84, 102; –mortel, 86, 89; –muur, 52
  • kalligrafie, 72, 76, 77, 81, 112, 184, 199, 204, 244, 414, 469, 473; gekalligrafeerd, 205, 209, 234, 237, 257, 447, 450
  • kalot, 94, 194, 201, 203, 207, 214, 217, 235, 245, 246, 262, 427, 428, 430, 434, 451, 454, 455, 462, 465
  • kameel, 76, 240, 248, 302
  • karakteristiek, 22, 54, 79, 97, 101, 111, 113, 203, 225-228, 257, 259, 260, 268, 275, 311-314, 316, 321, 325, 328, 344, 364, 373, 414, 430, 472, 474
  • karton, 42, 76, 84, 158, 236, 256, 345, 348
  • katholicisme, 18, 55, 119, 125, 127, 132, 149, 272, 273, 284, 287, 291, 292, 305, 368, 401
  • Katholieke Kunstenaarsdagen, 324, 325, 332, 338, 357, 386, 456, 472
  • katholieken van begeerte, 301
  • Keim Dekorfarben of B-Techniek, 8, 93; Künstlerfarben of A-Techniek, 8, 93; –verf, 8, 12, 20, 51, 52, 60, 81, 83, 92-95, 98, 101, 103, 186, 243, 260, 266, 267, 326, 355, 369, 373, 399, 413, 415, 417, 457; –verftechniek, 20; Keims(ch)e mineraalverf, 72
  • keizerskroon [zie tiara], 196
  • kennis [scientia], 16, 37, 42, 47, 49, 50, 52, 53, 61, 67, 69, 76, 83, 89-92, 99, 101, 115, 154, 158, 172, 176, 177, 188, 215, 239-244, 260, 265, 276, 301, 336, 360, 372, 392, 394, 400, 408, 412, 430, 448, 462
  • kenniswinst, 10, 12, 13, 20, 22, 172, 261, 266, 267, 376, 377, 463-466, 475
  • kerk, lijdende – (zie ook aldaar), 10, 11, 175, 225, 226, 245, 250, 256, 262, 280, 472; overwinnende (zie ook aldaar) –, 21, 69, 175, 178, 191, 193, 194, 202, 203, 206-208, 213, 214, 221-223, 225, 229, 230, 234, 241, 243, 253, 255, 256, 261, 262, 269, 278, 280, 297, 310, 332, 343, 349, 355, 361, 386, 418, 439, 440, 454, 458, 465, 469, 472; –schilder (zie ook aldaar), 29, 30, 31, 34, 68, 72, 173, 178, 180, 185, 208, 228, 229, 240, 431, 471
  • kerkelijke hiërarchie, 65, 174; – kunst, 17, 21, 29, 67, 74, 132, 135, 136, 140, 158, 164, 165, 167, 168, 173, 177, 179, 195, 206, 225, 243, 254, 258, 268, 269, 307, 310, 314, 324, 325, 331, 376, 379, 385, 386, 388, 409, 431, 456, 466, 468, 470-473
  • kerkschilder, 29, 30, 31, 34, 68, 72, 173, 178, 180, 185, 208, 228, 229, 240, 431, 471
  • keurslijf, 65, 159, 173, 471
  • kinderkapel, 13, 44, 59, 98, 103, 164, 199, 382, 390, 440-442, 450, 464; –Jozefkerk Broekhem-Valkenburg, 164, 382; – Servatiuskerk Nunhem, 440-442, 450, 464; – Dionysiuskapel Asselt, 44, 59, 98, 390, 441
  • klankbord, 196
  • klasse, 125, 284, 302, 359, 362, 370, 411
  • klassiek, 7, 12, 17-19, 46, 47, 107, 108, 117, 127, 130, 140-142, 144, 159, 173, 179, 180, 201, 246, 259, 268, 273, 284-286, 301-304, 307, 324, 325, 332, 367, 372, 383, 386, 394, 399, 402, 406, 413, 415-430, 445, 450, 455, 456, 463, 464, 466, 468, 469, 472-475
  • klassiek-barok-modern, 21, 154, 162, 332, 416, 422, 426, 464, 466
  • klassieke oudheid, 7, 46, 179, 386, 472
  • kledij, 69, 191, 321, 334, 406, 425, 471
  • kleur[en], coloriet, 63, 114, 149, 152, 157, 187, 253, 382; –gamma, 57, 77, 217, 227, 231, 254, 313, 341, 344, 356, 373, 405; –gebruik, 61, 143, 222, 269, 273, 298, 313, 335, 373, 403; –leer, 75, 77, 81, 182, 335, 370; –pigmenten, 52; –rijk, 22, 28, 83, 98, 171, 181, 194, 208, 225, 229, 237, 238, 244, 246, 359; –symboliek, 354; –toepassing, 111, 401; –transposities, 401, 466, 470; –transpositoren, 142, 401; –waaier, 248, 249
  • kleurendruktechniek, 461
  • klompen, 279
  • kolom, 255, 469
  • koning (zie ook Christus Koning), 10, 100, 101, 182, 194-199, 207, 214, 216, 220, 261, 264, 285, 300, 301, 303, 304, 364, 367, 392, 409-411; Drie Koningen, 240, 317, 461; koningin, 200, 215, 219, 300, 301, 334, 354, 389, 418, 440; koningspaar, 301, 303
  • kooldioxide, 84, 86
  • koolstofzwart, 87
  • koor, 21, 83, 193, 202, 220, 324, 368, 421, 440, 441, 462; –gewelf (zie gewelf), 96, 96; –travee, 10, 69, 184, 202, 204, 205, 212, 224, 228, 243, 244, 251, 252, 255-257, 336, 417, 441-443; priester–, 13, 17, 25, 26, 30, 68, 69, 72, 157, 158, 175, 193-196, 199, 203, 207, 219, 222, 223, 227, 255, 256, 264, 278, 321, 326, 330, 332, 367, 390, 413, 438, 440, 441, 443, 451, 458, 469, 472; –zang, 215
  • kopergravure, 393
  • korbeel, 243, 248
  • kosmos, 128, 144, 166, 330, 334, 423, 454; kosmisch, 11, 219, 246, 273, 274, 281, 285, 301, 311, 329, 330, 334, 336, 338, 339, 342, 343, 356, 359-361, 368, 371, 376, 377, 411, 449, 470, 475
  • kostumering, 179, 187, 190, 241, 243
  • Krachten (zie ook hiërarchie der engelen), 41, 47, 54, 58, 59, 149, 164, 181, 352, 373, 375, 419, 450
  • krimpscheur, 99
  • kristallisatie, 84, 98
  • Kroning van Maria, 191, 192, 196, 207, 220, 231, 319, 389, 417, 418
  • Kronos, 455
  • kroon, 186, 198, 200, 215, 297, 334, 335, 354, 355, 399, 401, 443, 449; –lijst, 96, 97
  • kruis, Griekse –, 439; Latijnse – 439; Petrus – 439; Andreas – 439; Antonius – 439; Tau – 439
  • kruis’offer, 195, 201, 326, 356, 362; –staf, 198, 332; –tocht, 214, 261, 262, 330, 337; –vaart, 261, 262
  • kruisnimbus, 310, 360; kruisnimbe (zie nimbus), 334
  • kubisme, 12, 18, 63, 64, 107, 113, 140, 141, 143, 159, 163, 165, 226, 311, 379, 384, 409, 424, 456, 475; cubisme, 150-152, 159, 291, 292, 424, 456, 475; kubisten, 63, 249, 380, 389, 418, 428; kubistisch, 61, 132, 140, 142, 150, 293, 297, 312, 342, 348, 424-426, 430, 443, 473
  • Kunradersteen, 86, 95, 96
  • kunst’ambacht= 42, 73; –criticus, 16, 35, 58, 64, 107-110, 113, 114, 116, 127, 130-132, 136-140, 145, 151, 153, 162, 206, 257, 271, 293, 338, 339, 416, 436; –debat, 53, 64, 473; –leer, 176, 181, 376; –politiek, 403; –systeem, 301; –theoreticus, 126, 180, 339
  • kunstenaars’groep, 213, 476; –kring, 55, 304; –strijd= 64
  • kunstenaarsgenootschap, 120, 121, 129, 311, 314, 315, 322-324, 336, 474; Haags –, 120, 121, 129; R.K. – Den Haag, 314, 315, 322-324, 336
  • kunstgeschiedenis (zie kunsthistorie, –historicus), 15, 21, 34, 36, 46, 47, 53, 60, 67, 72, 115, 131, 178, 385, 389, 471
  • kunstgeschiedschrijving, 61, 430
  • kunsthistorisch, 16, 20, 401; kunsthistoricus, 47, 83, 127, 154, 163, 164, 168, 174, 176, 181, 206, 348, 381, 425, 467
  • kunstnijverheid, 41, 73, 74, 81, 372, 431; kunstnijveraar, 239, 362, 363
  • Kunstwollen, 222, 425, 471
  • kwalificatie, 9, 19, 67, 107, 114, 126, 138, 139, 142, 153, 162, 163, 276, 379, 384, 418, 465, 468, 471, 473
  • kwaliteit, ,7, 23,45, 51, 52, 54, 55, 61, 73, 74, 80, 81, 99, 100, 107, 110, 122, 124, 135, 136, 138, 143, 166, 172, 176, 179, 185, 186, 210, 222, 236, 238, 266, 267, 272, 294, 298, 310, 323, 338, 359, 371, 377, 384-386, 402, 408, 419, 436, 440, 445, 451, 454, 463, 465, 466, 471
  • kwarts [zand], 86
  • kwast, 34, 86, 332, 447; droge –, 86
  • kwekeling, 212, 213, 215, 220, 226

L

  • laatste avondmaal, 94, 139, 202, 203, 243, 244, 245, 249, 291, 292, 296, 315, 323, 374, 375, 419, 420, 422, 448, 449
  • laatste oordeel, 76, 209, 214, 215, 217, 235, 237, 256, 303, 320, 449
  • labyrint, 352; labyrintisch, 279, 286
  • Lam Gods, 26, 194, 195, 197, 203, 206, 210-212, 234, 235, 251, 252, 296, 332, 422, 439, 442
  • land, 52, 60, 90, 153, 239, 240, 249, 254, 256, 285, 300, 303, 349, 357, 392, 408, 429, 448, 455, 460, 465
  • landman (zie boer), 300, 302
  • landschap [in de kunst], 76, 127, 163, 178, 235, 237, 246, 249, 258, 264, 284, 393, 395, 398, 401, 414, 421, 439, 440, 444, 461
  • lavendelolie, 52
  • leek, 62, 86, 126, 152, 174, 280, 300, 327, 344, 388, 408
  • leerling, 8, 22, 28, 30, 35, 37, 40-42, 44, 45, 49, 50, 55, 58-62, 64-66, 69, 73, 74, 76, 81, 83, 88, 91, 139, 157, 161, 166, 168, 183, 203, 208, 221, 236, 238, 243, 245, 250, 255-256, 296, 298, 340, 343, 358, 363, 376, 411, 417, 420, 421, 430, 437, 441, 467
  • Leerplichtwet 1901, 441
  • leesbaar, 134, 138, 158, 254, 314, 379, 383, 428; –heid, 134, 135, 136, 138, 157, 225, 278, 471, 475; leesrichting, 11, 278, 281
  • Legenda aurea, 198
  • legitimatie, 63, 149, 204, 470
  • leidmotief, 45, 81, 158, 197, 201, 203, 231, 261, 290, 383, 425, 465
  • lelie, 194, 197, 198, 214, 219, 223, 230, 256, 257, 336, 354, 368, 411, 442; –tak, 198, 204, 214, 215, 312
  • levensmysterie, 370, 371
  • lijdende kerk, 10, 11, 175, 225, 226, 245, 250, 256, 262, 280, 472
  • lijdenswerktuigen, 61, 157, 230, 256, 355, 380, 434, 450
  • lijm, 43, 51, 89, 99, 101, 103, 477; –verf, 99, 101
  • lijnbeweeg, 11, 273, 290, 291, 326
  • lijnolie, 8, 89, 94, 101, 102, 103; –verf, 102
  • lila, 95
  • lineair, 115, 130, 139, 151, 164, 264, 332, 334, 410, 471, 474
  • liniaal, 468
  • linoleum, 51, 100, 104, 105, 185, 474; –snede, 95
  • Litanie van Loreto, 174, 193, 200, 201, 226, 414
  • liturgie, 9, 11, 12, 19, 67, 70, 173-176, 194, 195, 273, 281, 324, 325, 377, 379, 384, 389, 436, 441, 443, 447, 450, 460, 465, 470-472, 474, 475; lithurgisch, 273, 274, 280, 284, 285, 286, 290, 344
  • liturgisch, 11, 21, 37, 40, 133, 171, 173, 176, 177, 193, 194, 201, 222, 240, 253, 275, 280, 281, 311, 312, 324, 325, 327, 328, 331, 333, 338, 357, 359, 362, 373, 377, 379, 407, 415, 419, 428, 430, 435-438, 456, 464-466, 472; – beweging, 176; – stijlstrijd, 21, 171, 327, 331, 333, 338, 359, 373, 379, 407, 437, 464, 466
  • locus classicus, 8, 49, 108, 401
  • locus sanctus, 175, 349
  • loodmenie, 102
  • loodwit, 102
  • loslaten, 128, 148, 365, 400
  • lucht, 84, 86, 151, 291, 294, 357, 397, 398, 401, 421, 450, 455; –vervuiling, 52; –vochtigheid, 100, 103

M

  • maagd, 53, 97, 197, 219, 244, 245, 254, 258, 300, 307, 358, 371, 398
  • maan, 200, 209, 219, 398, 414, 418, 455
  • maatschappij, 15, 47, 53, 66, 73, 111, 115, 123, 143, 144, 221, 279, 281, 284, 302, 366, 404, 470; –beeld, 362, 363; –kritiek, 411
  • macaber, 393
  • Machten (zie ook hiërarchie der engelen), 305, 419, 450
  • Madonna, 12, 231, 273, 274, 276, 280, 281, 284-287, 302, 318, 328, 334, 344, 358, 411, 414, 419, 421, 435; – lactans, 287
  • makelij, 133, 139, 353, 382, 399, 470, 472
  • Man van Smarten, 61, 197, 278
  • mandorla, 196, 231, 257, 258, 268, 320, 352
  • maniërisme, 107, 163, 164, 403, 475; maniëristisch, 163, 164, 404, 407, 457, 458
  • Mariacyclus, 12, 413
  • mariale, 174, 193, 201, 215, 220, 246, 284, 301, 310, 320, 330, 331, 414, 415, 428, 435, 437, 442
  • Mariaverering, 214, 330
  • Maritaineske, 12, 134, 141, 143, 153, 162, 383, 411, 412, 436
  • marouflage, 100
  • martelaar, 213, 223, 230, 331, 398
  • Martyrologium Romanum, 229
  • massacultus, 197
  • Mater amabilis, 245
  • materiaal, 51, 83, 84, 92, 100, 101, 103, 138, 139, 148, 166, 171, 185, 313, 332, 400, 467; –polychromie, 469
  • mathesis, 68, 298, 360; mathematisch, 55, 112, 113, 118, 150, 181, 193, 227, 229, 258, 273, 274, 276, 280, 281, 284-286, 294, 326, 334, 344, 345, 348, 353, 367, 417, 470
  • mecenas, 12, 390, 416
  • mechanische verankering, 92
  • medaille miraculeuse, 201
  • mediocre (–criteit), 125, 132, 137, 143, 163, 165
  • meditatie(f), 8, 116, 124, 128, 172, 177, 267, 287, 373, 374, 429, 472
  • medium, media, 19, 21, 41, 45, 50, 77, 94, 102-103, 107, 123, 137, 139, 172, 185, 241, 246, 250, 254, 273, 280, 287, 295, 297, 298, 321, 334, 335, 340, 357, 358, 374, 376-377, 382, 389, 399, 402, 406, 431, 470
  • meerstijlig(heid), 17, 22, 328, 474
  • meester (–schap), 11, 40, 42, 43, 51, 65, 83, 91, 95, 112, 129, 131, 139, 140, 148, 149, 158, 163, 164, 178, 180, 184, 211, 227, 257, 263, 287, 312, 318, 326, 338, 372, 374, 375, 377, 384, 401, 412, 443, 465, 466, 468 (zie ook vakmanschap)
  • Meester [Christus], Nieuwe Testament], 343
  • meester, ceremonie–, 420; groot–, 61, 121, 140, 310, 311, 315, 317, 322, 332, 338, 376; leer–, 25, 46, 55, 61, 113, 154, 188, 196, 226, 236, 333, 418, 420, 443, 444, 461; rijksbouw–, 59; –schilder, 34, 37, 72, 75, 80, 184, 204, 473; school–, 325; Staal–, 146; universele –, 205
  • meesterlijk, meesterstuk, meesterwerk, 114, 139, 141, 208, 273, 287, 292, 344, 393, 494, 420, 426, 450, 458
  • melancholie, melancholisch (zie ook zwartgallig), 300, 393
  • Memento mori, 393, 395
  • Menora, 244
  • Mensenzoon [Chistus, Nieuwe Testament], 217, 219, 221, 321, 329, 455
  • metaal, 41, 74, 99, 348, 407, 458
  • metabolisme, 290
  • metaconcept, 425
  • metafoor, metaforiek, metaforisch, 70, 157, 195, 222, 237, 244, 276, 281, 284, 380, 386, 414, 415, 450, 469, 474
  • metafysiek (metaphysiek) metafysisch (metaphysisch), 141, 272, 163, 423
  • metamorfose, 30, 250
  • methode, 9, 17, 20, 29, 48, 52-55, 64, 65, 75, 88, 91, 117, 118, 124, 176, 181, 185, 193, 230, 327, 328, 339, 342, 348, 461
  • metropool, 11, 280, 281, 284
  • microkosmos, 10, 204-206, 362, 363, 368, 411, 439, 440
  • middelmatig (zie ook mediocre), 63, 133, 143, 164
  • mijn’streek, 256, 366; –werker, 57, 411, 422, 477
  • mijter, 198, 215
  • miniatuur, 294, 360, 402, 458
  • Mirakel van Amsterdam (Mirakelprocessie), 184-186, 188, 207
  • mis (zie ook eucharistieviering), 13, 195, 201, 211, 217, 219, 220, 284, 329, 357, 367, 447, 448, 450, 474; Gregorius–, 61; –dienaar,119, 294, 295, 297, 327, 397; –kelk (zie ook ciborie), 199, 207, 278, 279
  • mise-en-scène (epische), 7, 9, 177, 178, 377, 474
  • Missale romanum, 447
  • missie (boodschap), 34, 121, 131, 164, 199-320, 373, 436
  • missie, missionaris, 13, 213-215, 228, 431, 434, 447, 450; volks–, 120, 199
  • mode, 364, 424, 459; modieus, 320
  • model, 34, 44, 46, 73, 185, 190-191, 262, 275, 285, 320, 327, 344, 348, 404, 470; rol–, 10, 43, 47, 57, 182, 213, 214, 264, 388, 436, 443, 460; modelleren, 86, 94, 102, 152, 210, 222, 225, 235, 302, 373; modelé, 222, 273, 365, 371, 417, 435
  • modern–antimodern, 17, 18, 37, 41, 66, 107, 144, 269, 273, 284, 298, 357, 475
  • modernisme, 66, 150, 353; moderniteit, 254, 445, 472
  • modus, 17, 108, 379; haptische en/of optische –, 21, 222, 269, 297, 314, 322, 326, 327, 338, 471, 473
  • monade, 361, 367, 368
  • monastiek, monachaal, 10, 214, 356
  • monochroom, 229, 244, 251, 252, 262, 328, 435
  • monogram (gemonogrammeerd, 174, 217, 278, 330, 343, 354, 357, 375; Christus–, 194, 195, 212, 218, 237, 351-252, 334, 355
  • monstrans, 184, 349, 491
  • monument, 45, 46, 72, 349; monumentaliteit, 155, 162, 287, 312, 407, 461; monumentenwet, 22, 23, 377, 468, 483; monumentenzorg, 30, 48, 238
  • moraal, 50, 380, 392, 393, 428, 459; moraliserend, 179, 180, 254, 300, 310, 40, 471; moralistisch, 61
  • mortel, 84-86, 348, 413
  • movere [bewegen, ontroeren], 70, 107, 115, 123, 138, 180, 193, 267, 383, 412, 471, 473
  • mozaïek –crucifix of –kruis, 357, 379; email–, 348; glas–, 62, 77, 316-319, 328, 334, 418, 437, 474
  • mozaïst, 11, 137, 348, 356, 358, 377, 388, 474, 475
  • muziek, 40, 57, 131, 215, 274, 284-286, 298, 310, 367, 368, 395, 397, 411, 419, 468, 474
  • mysticisme, 116, 177, 291
  • mysticus (mystieker), mystici, mystica, 11, 70, 151, 197, 199, 223, 286, 291, 473
  • mystiek (mystisch, 12, 40, 70, 71, 120, 123, 124, 128, 136, 144, 149, 163, 187, 197, 199, 220, 236, 239, 273, 274, 279, 280, 281, 284-287, 291, 292, 296, 298, 305, 313, 314, 337, 344, 371, 376, 402, 423, 440, 442, 472, 473

N

  • naald (zie droge naald)
  • naaldwerk, naaldkunstenares, 311, 379, 385
  • naasten(liefde) (zie ook charitas), 11, 124, 302, 365, 441
  • Nabi(s), zie Verkade, Jan (Willibrord), en Gauguin, Paul
  • naturalisme, 123, 148, 151, 253, 354, 382, 400, 401
  • natuur, 109, 122, 125, 128, 129, 140, 141, 144, 147, 150, 154, 158, 159, 161, 174, 181, 182, 236, 237, 240, 271, 272, 285, 294, 324, 325, 355, 380, 381, 392, 393, 394, 421, 422, 423, 443, 464, 470, 471; –steen, 256, 332, 427
  • neg(gen), 223, 469
  • negen,(koren), 290, 443 (zie ook getallensymboliek)
  • neoclassicisme (neoclassicistisch), 91, 212, 427
  • neogotiek (neogotisch), 22, 23, 79, 166, 167, 168, 180, 190, 196, 210, 227-231, 234, 238, 251, 275, 342, 372, 475
  • neoplatonisme, neoplatoons, 114, 122, 141, 285, 376, 473, 474
  • Neothomist, 131, 299
  • NIKA [overwinnaar], 334
  • nimbus, 289, 245, 251, 322, 334, 335, 352, 360, 392, 394, 398, 423, 428, 430, 449; kruis–, 310, 360
  • Numinose, 325, 377

O

  • objectief (objectiveren) (kunst), 276, 382, 384, 473
  • octagon, 210, 211
  • oertype, 194, 359
  • offer, 124, 175, 176, 194, 201, 221-223, 234, 236, 278, 310, 313, 326, 330, 352, 428, 441, 442, 447-450, 460, 472; – van Abel en Kaïn, 221, 223, 327, 447, 449; – van Abraham en Isaac, 189, 223, 447, 448, 461; kruis–, 195, 201, 326, 356, 362; – van Melchizedek, 78, 327, 447, 458; slacht–, 230, 244, 279, 304, 439; zelfopoffering (Pelikaan), 204, 256, 365, 441, 458
  • olieverf, 43, 46, 51, 53, 83, 94, 95, 99, 100, 102-105, 185, 223, 260, 267, 390-400, 419, 424
  • olijf’berg, 246; –groen, 429; –tak, 221
  • omber, 87, 476, 477
  • on(der)bewuste, 68, 111, 141, 292, 293, 470, 474
  • onbevlekte ontvangenis (zie ook Immacaluta conceptione), 10, 201, 214, 221, 245, 284, 296, 430
  • ondergrond (artistiek), 84, 86, 87, 92-95, 98, 99, 103, 328, 256, 266, 321, 373, 427
  • ondermaans, 159, 161, 163, 235, 256, 261, 262, 365, 397
  • ondertekening, 97
  • onderwijs, 7, 19, 25-81 (hoofdstuk 2), 83, 113, 115-116, 213, 214, 221, 227, 238, 269, 315, 339, 358, 360, 376, 399, 424, 441, 442, 451, 475
  • ondeugd (zie deugd), 126, 300, 303-305
  • onpersoonlijk, 118, 184, 193, 236, 267, 468
  • ontaarde kunst, 63, 65
  • onthecht(ing), 99, 135, 397
  • ontroeren, 70, 107, 115, 123, 125, 127, 128, 134, 136, 138, 139, 145, 148, 152, 168, 189, 193, 272, 298, 383, 393, 402, 412, 444, 473
  • ophogen, –hoging, –hoogsel, 70, 95, 97, 103, 222, 266, 267, 370, 400, 415, 418, 444, 450, 451
  • oppervlak(te) (kunstwerken), 52, 84, 86, 87, 89, 92, 93, 99-103, 139, 235, 318, 382, 421, 434, 447, 455, 470
  • opschrift (kunstwerken), 49, 72, 195, 219, 223, 229, 234, 261, 284, 286, 342, 343, 473
  • oranje, 57, 77, 97, 217, 287, 321, 335, 354, 398, 399
  • orante, 245, 398, 408
  • orde (artistiek, aards-hemels), 10, 127, 132, 191, 211, 212, 214, 262, 285, 292, 298, 355, 356, 365, 383, 439, 440, 444, 470
  • originaliteit (artistiek), 157, 172-174, 255, 338, 469
  • ornament, ornamentaal, ornamenteel, ornamentiek, 10, 46, 49, 56, 64, 68, 76, 78, 80, 81, 112, 114, 115, 163, 166, 177, 180-183, 203, 212, 225, 237, 238, 244, 251, 252, 254-256, 275, 284, 325, 329, 342, 370, 404, 461, 473, 476
  • ouderling [Apocalyps] (zie ook oudste), 212, 215
  • oudkatholiek, –kerk, zie Leiden, Utrecht
  • Oudste [Apocalyps] (zie ook ouderling), 10, 28, 211, 214-216, 234, 236
  • oudtestamentisch (zie ook Testament), 70, 188, 189, 196, 207, 217, 229, 235, 237, 257, 285, 326, 353, 367, 371, 383, 397, 411, 414
  • Overjordaans (zie ook Jordanië), 239
  • overwinnaar, overwinning, 15, 120, 175, 194, 195, 210, 211, 246, 278, 280, 332, 334, 356, 361, 362, 380, 392, 397, 448, 458, 472
  • overwinnende kerk (zie ook ecclesia triumphans en triomferende kerk), 21, 69, 175, 178, 191, 193, 194, 202, 203, 206-208, 213, 214, 221-223, 225, 229, 230, 234, 241, 243, 253, 255, 256, 261, 262, 269, 278, 280, 297, 310, 332, 343, 349, 355, 361, 386, 418, 439, 440, 454, 458, 465, 469, 472

P

  • paard, 152, 239, 249, 250, 302-304, 318, 403, 449, 457
  • paaslam, 10, 194
  • palet, 21, 22, 31, 54, 61, 64, 68, 77, 94, 95, 191, 208, 210, 222, 226, 230, 231, 239, 248, 290, 313, 321, 327, 332, 333, 335, 341, 354, 357, 370, 401, 412, 418, 427, 429, 441, 444, 454, 458, 477
  • pallium, 215, 220
  • palmtak, 221, 321, 352, 398
  • paneel, 85, 69, 187, 195, 230, 248, 249, 255, 256, 264, 290, 296, 297, 326, 330, 324, 326, 330, 372, 374, 375, 420, 422
  • papier, 12, 21, 41, 44-46, 53, 84, 115, 143, 171, 214, 222, 250, 268, 287, 290, 321, 348, 382, 386, 406, 427, 429, 431, 434, 444, 450, 457, 459, 464, 466, 475
  • parabel, 76, 242, 243, 428, 302, 353, 366, 383, 389, 455
  • paradijs, 10, 11, 144, 207, 214, 234, 245, 247, 262, 278, 279, 300, 301, 320, 334, 356, 365, 412, 413, 434, 444, 448, 450, 455, 465; aards –, 11, 278, 279, 455
  • paradox, 63, 73, 119, 162, 172, 175, 220, 353
  • paradoxaal, 21, 28, 51, 162, 269, 294, 400, 464
  • parallel, 11, 15, 18, 46, 108, 176, 180, 187, 201, 204, 227, 236, 286, 301, 326, 397; –logram, 420
  • paslood, 215
  • passer, 83, 129, 468
  • passie, 87, 113, 133, 175, 189, 280, 287, 296, 349, 365, 399, 420, 472; –engelen, 214; –scène, 207, 230; –werktuigen, 183, 256, 280, 423
  • pasteus, 86, 93, 102, 103
  • pathos, pathetiek, pathetisch, 40, 119, 128, 151, 155, 267, 357, 423, 469
  • patina, 355
  • patronaat, 197, 258, 363
  • patroon, 64, 68, 72, 77, 78, 100, 129, 169, 193, 198, 217, 228, 230, 234, 236, 251, 258, 359, 281, 304, 322, 327, 330, 336, 360, 371, 389, 396, 403, 409, 411, 417, 444, 461–463, 468; ‑heilige, 185, 188, 207, 209, 236, 404, 439, 462
  • paus, 66, 180, 197, 198, 199, 203, 215, 220, 234, 261, 262, 278, 324, 325, 334, 338, 357, 379, 380, 436, 441, 472; –staf, 199 (zie ook ferula, 198, 199, 220)
  • peinture, 7, 55, 57, 74, 75, 112, 165, 169, 182, 183, 466 ; – pure, 165, 466
  • pelgrim, 10, 11, 138, 173, 212, 218, 221, 223, 264, 273, 274, 281, 286, 298–307, 310, 318, 360, 371, 376, 391, 393, 402; –staf, 197, 336; –tocht, 239, 300, 397
  • pelikaan, 256, 441, 444
  • pendant, 196, 199, 203, 221, 279, 356
  • pendentieven, 94, 97, 193, 248, 249, 276, 278
  • penseel, 15, 16, 184, 225, 313, 384, 422, 400, 412, 461, 476
  • pentekening, 71, 256
  • periodiek, 37, 107, 108, 120, 126, 127, 133, 136, 144, 145, 147, 298, 391, 456
  • perpetuum mobile, 172
  • personificatie, 102, 195, 209, 215, 291, 301, 302, 304, 305, 310, 340, 341, 352, 364, 393, 398, 405, 406, 411, 428, 430, 437, 449, 455, 471, 474
  • perspectief (zie ook verschiet), 8, 46, 56, 61, 67, 76, 97, 127, 142, 157, 167, 249, 253, 320, 357, 384, 391, 401, 402, 409, 465, 473
  • Phoenix, 63 (zie ook Feniks, 352, 449)
  • pictor doctus, 12, 179, 411, 413
  • pictor imaginarius, 11, 358
  • picturaal, 8, 12, 35, 56, 114, 115, 139, 165, 171, 187, 208, 311, 326, 338, 376, 382, 422, 461
  • piëdestal, 215
  • pigment, 84, 86, 87, 89, 92, 97
  • pijlerbundel, 213
  • Pinksteren, 11, 246, 251, 298, 310, 314, 392, 415
  • piramide, 286, 298, 301
  • plamuurmes, 139, 470
  • planeet, 455
  • plastisch, 9, 12, 64, 109, 134, 138, 139, 140, 145, 147, 150, 153, 161, 172, 212, 222, 246, 330, 382, 403, 418, 427, 435, 444, 471, 475
  • pleister, 50, 52, 84, 86, 185, 231, 266, 321, 399, 444, 474; –laag, 7, 8, 22, 46, 48–51, 84, 86, 89, 90, 92, 97– 99, 103, 139, 185, 369, 400, 413, 434, 457
  • plooien, 85, 190, 210, 222, 225, 235, 268, 293, 325, 328, 330, 332, 341, 342, 360, 374, 450, 477
  • plooival, 193, 266, 275, 321, 326, 333, 334, 353, 356, 357, 370, 375, 468
  • pluriform, 16, 21, 147
  • podium, 28, 30, 137, 176, 187, 209, 235, 243, 253, 262, 269, 313, 330, 352, 371, 417, 425, 435, 436, 447, 451, 457, 469, 472
  • poederen, 92, 99
  • poëzie, 114, 135, 155, 239, 292; poëtisch, 9, 147, 153, 180, 379, 390, 475
  • polychromie, 7, 8, 23, 30, 34, 45, 46, 48, 55, 116, 117, 166-168, 174, 175, 177, 184, 210, 211, 238, 248, 251, 265, 354, 390, 427, 461, 469, 473; polychroom, 49, 70, 171, 222, 402, 407, 419; polychromeur, 19, 30, 72, 95, 166, 456, 461
  • polyfonie, 302; polyfoon, 177
  • Pompeiaans, 92, 104
  • pondération, 12, 344, 384, 417, 421, 424, 443, 461, 466, 473
  • ponstechniek, 84, 89
  • Pop art, 297, 335
  • poriën, 52, 93, 103
  • porositeit, 92
  • porta coeli (deur des hemels), 201, 226, 230
  • Portland cement, 99
  • portret, 67, 109, 111, 131, 145, 179, 196, 236, 274, 275, 276, 294-297, 302, 305, 313, 334, 361, 370, 412, 428, 436
  • positionering, 8, 10, 42, 60, 107, 114, 115, 118, 121, 198, 206, 210, 213, 236, 243, 280, 329
  • predicaat, 29, 138, 140, 142, 144, 147, 149, 152, 163, 201, 210, 382
  • preekstoel, 163, 196, 361, 407
  • prefiguratie 160, 190, 196, 215, 218, 220, 221, 237, 267, 285, 301, 304, 326, 399, 407, 408, 411, 419, 420, 422, 448, 449, 454, 455
  • prent, 43, 46, 123, 217, 336, 344, 393
  • prepareren, 72
  • priester, 13, 60, 66, 115, 119, 122, 129, 175, 195, 206, 211, 215, 217, 220, 240, 272, 302, 325, 330, 356, 360–362, 366, 369, 374, 389, 390, 397, 402, 422, 436, 437, 444, 445, 447, 462, 466, 467, 472; –engelen, 212; –koor, 13, 17, 25, 26, 30, 68, 69, 72, 157, 158, 175, 193, 194, 195, 196, 199, 203, 207, 219, 222, 223, 227, 255, 256, 264, 278, 321, 326, 330, 332, 367, 390, 413, 438, 440, 441, 443, 451, 458, 469, 472; –schap, 11, 220, 246, 361, 362
  • primitief, 15, 83, 112, 154, 281, 284, 291-294, 296, 297, 298, 311, 318, 320, 369, 402, 443, 461
  • Principatus (zie ook hiërarchie der engelen), 214, 215, 419
  • principium charitatis, 7, 18, 172
  • Prix de Rome, 9, 69, 178-180, 255
  • procedé, 47, 51, 52, 88
  • processie, 34-36, 47, 48, 104, 105, 112, 119, 173, 180, 185, 213, 234, 236, 330, 396, 399, 401
  • profanatie, 380
  • professionalisering, 76
  • programma, 7, 9–13, 25, 28, 31, 43, 45, 53, 68, 70, 71, 75, 143, 145, 165, 177, 178, 185, 189, 193, 194, 201, 206–217, 219, 223, 225, 226, 229–231, 234, 237, 241, 243, 246, 254–257, 262, 266, 267, 278, 279, 281, 284, 307, 309, 320, 332, 349, 355, 359–362, 366, 369, 371, 376, 390–392, 394, 396–399, 401, 413, 414, 418, 420, 428, 430, 435, 437–439, 442, 447, 450, 451, 458, 461, 462, 467, 471
  • programmatisch, 63, 64, 145,199, 207, 274, 276, 279, 281, 303, 330, 331, 355, 361, 363, 367, 379, 384, 426, 437
  • progressief, 18, 408, 431, 463
  • proletariaat, 123, 281
  • proportie, 2, 46, 62, 112, 235, 253, 254, 273, 274, 280, 281, 284, 286, 336, 344
  • prototype, 189, 207, 208, 215, 221, 411, 422, 447
  • psychologie, psychologisch, 35, 110, 123, 146, 157, 273, 274, 276, 280, 281, 284–287, 344, 370, 393, 401
  • psychomachia, 11, 305, 306, 371, 376
  • publicatie, 16, 18–20, 23, 42, 44, 50–52, 57, 75, 111, 114, 115, 121, 131, 144, 167, 174, 176, 179, 250, 260, 276, 296, 311, 388, 390, 391, 408, 431, 474

Q

  • quattrocento, 226, 459
  • quis ut deus, 215

R

  • raderwerk, 281, 284, 302
  • rank, 251, 252,
  • rappel à l’ordre, 140, 473
  • rationalisatie, 34, 41, 73, 78, 79, 80; gerationaliseerd, 73, 75, 81, 473
  • ravennatisch, 348, 354
  • realisme, 15, 60, 62-64, 107, 122, 123, 150, 341, 379; realistisch, 15, 16, 56, 63, 64, 117, 132, 140, 251, 253, 295, 296, 327, 355, 372, 473, 474
  • rebus, 61, 64, 177, 355
  • recursie, 304, 360
  • redemptoristen, 120, 199, 268
  • referentiekader, 20, 177, 359, 388, 390
  • reflectie, 7, 12, 20, 37, 53, 59, 71, 88, 102, 104, 133, 173, 206, 336, 368, 422, 425, 430, 464
  • reformatie, 116, 473
  • regenboog, 196, 229, 275, 287, 342, 352, 393, 415, 450
  • regioen, 234-237, 267, 329, 330, 332, 361, 386, 428
  • rekwisieten, 213, 253, 256, 262
  • religio catholica, 13, 437, 439, 440
  • reminiscenties, 15, 70, 138, 266, 317, 391, 406
  • renaissance, 47, 50, 70, 91, 180, 182, 189, 254, 264, 333, 381, 404-406, 413, 445, 469- 473; renaissancistisch, 189, 404
  • repoussoir, 461
  • restauratie, 22, 57, 58, 87, 90, 98, 104, 105, 183, 186, 293, 462; restaurator, 22, 104; restaurateur, 7, 29, 52, 335, 467
  • retabel, 326-328, 426; –altaar, 11, 324, 326, 338
  • retorica, 111, 115, 117, 267, 340, 469, 473 ; retorisch, 45, 115, 117, 118, 120, 121, 123, 136, 149, 193, 213, 260, 287, 324, 473
  • retoucheren, 51, 87
  • retour à l’ordre, 140, 171, 418, 472, 473
  • retrospectief, 15, 36, 110, 122
  • revolutie, 37, 241, 279, 403; revolutionair, 147, 181, 243, 298
  • rex regum, 296
  • Rijke Roomse Leven, 126, 194
  • ringen, 10, 217, 219, 220, 342; gevleugelde –, 10, 217, 219
  • ritueel, 176, 325, 462; ritus, 40, 176, 359, 472; romeinse ritus, 472
  • rococo, 512
  • rolmodel, 10, 43, 47, 57, 182, 213, 214, 264, 388, 436, 443, 460
  • romanesk, 402
  • romantisch, 9, 147, 148, 153, 155, 352, 393, 416, 429
  • rood, 54, 57, 70, 71, 77, 84, 96, 97, 168, 196, 201, 210, 211, 217, 220, 227, 248, 266, 303, 312, 313, 321, 327, 330, 335, 354, 370, 373, 389, 392, 396, 397, 399, 401, 420, 421, 427, 476, 477
  • roosvenster, 342, 343, 355, 418
  • rosa mystica, 11, 281, 284, 356.
  • rots, 76, 155, 187, 203, 256, 300, 340
  • roze, 95, 97, 281
  • ruimte, 49, 54, 65, 66, 88, 95, 100, 125, 139, 157, 159, 161, 166, 173, 183, 187, 189, 190, 199, 211, 217, 219, 223, 230, 231, 238, 241, 244, 245, 248–250, 255, 261, 267, 269, 280, 312, 321, 330, 342, 354, 359, 366, 367, 371, 384, 385, 398, 400, 401, 404, 406, 414, 423, 435, 441, 447, 457, 460, 464, 465, 466; –duiding, 424; –suggestie, 61; –werking, 469
  • ruimtelijk, 12, 21, 152, 161, 175, 176, 202, 207, 238, 241, 248, 255, 294, 384, 402, 411, 417, 424, 443, 447, 462, 472, 473; nieuwe – logica, 12, 384, 402, 417, 443
  • ruiter, 239, 300, 302–304, 403
  • Russells paradox, 172

S

  • sacra conversazione, 11, 225, 226, 301, 302
  • sacrament, 69, 120, 126, 173, 176, 194–197, 199, 216, 219, 220, 278, 307, 326, 330, 349, 352, 353, 361, 362, 422, 441, 442, 448, 450; – des altaars, 196, 326, 422; – van de eucharistie, 194; –sdag, 197; initiatie–, 13, 441, zeven –, 278, 318, 330
  • sacristie, 222, 360, 361, 390, 414, 435, 443
  • salpeter, 99
  • sapientia, 215
  • satanisch, 305
  • Saturnus, 455
  • schaap, 62, 117, 177, 185, 203, 215, 243, 251-353, 383
  • schaduw, 28, 44, 102, 143, 150, 168, 190, 193, 216, 222, 237, 256, 268, 276, 297, 321, 329, 337, 400, 412, 415, 420, 427, 443, 450, 451, 461
  • schelpgewelf, 231, 234, 236
  • schema, 9, 34, 44, 74, 117, 164, 165, 172, 175, 186, 195, 196, 202, 206, 219, 223, 230, 238, 245, 255, 256, 267, 286, 294, 312, 313, 315, 318, 329, 332, 334, 338, 352, 353, 365, 369, 376, 420, 428, 461; compositie–, 177, 181, 190, 191, 221, 229, 293, 312, 320, 399, 406, 445, 466; schemata, 173, 264, 471; schematisch, 111, 113, 210–212, 222, 230, 246, 388, 418, 471
  • schepping, 97, 143, 199, 201, 204, 205, 209, 216, 217, 220, 281, 285, 336, 338, 339, 361, 368, 397, 422, 437, 451, 454, 455
  • scheppingsdaad, 201, 455
  • schilder, decoratie–, 73, 75, 80, 81; huis–, 20, 29, 30, 54, 79-81, 152, 359, 413; kerkdecoratie–, 7, 16, 20, 30, 34; kerk–, 7, 29, 30, 31, 34, 68, 47, 52, 72, 74, 173, 178, 180, 185, 208, 228, 229, 240, 431, 471; –techniek, 8, 47, 51, 83, 84, 86, 90, 92, 95, 101, 105; vak–, 34, 41, 72, 73, 75, 77, 80, 81, 413, 437, 473
  • schilderlijk, 158, 165, 379, 382, 408, 412, 423, 445, 460, 463, 466, 471
  • schip, 10, 21, 30, 34, 174, 175, 177, 186–189, 194, 198, 204, 205, 207, 212, 213, 219, 222, 225, 242, 243, 246, 255, 256, 263, 266, 281, 284, 286, 321, 332, 361, 366, 390, 415, 417, 438, 447, 457, 469, 472
  • schittering, 141, 144, 356, 376, 402, 422, 444
  • scholastiek, 9, 131, 136, 138, 140, 144, 146, 148, 154, 464, 468, 470, 473
  • school, 9–11, 15, 19, 20–22, 28, 41, 45, 47, 50, 60–63, 67, 74, 76, 94, 117, 118, 121, 122, 124, 127, 138, 139, 142, 143, 147, 157, 158, 161–163, 165–169, 171, 174, 181, 190, 191, 193, 203, 208–210, 213, 222, 225, 227, 229, 231, 236, 258–260, 262, 263, 266, 267, 269, 271, 273, 298, 311–313, 318, 325, 328, 329, 335–337, 373, 375–377, 388, 393, 409, 416, 417, 435, 441, 465, 466, 468-471, 473; Avondnijverheid–, 74, 75; teeken–, 73, 74, 75, 307
  • schoonheid, 12, 13, 19, 22, 23, 111, 121, 127, 128, 131, 132, 135, 136, 138, 140, 141, 143, 144, 146, 149, 159, 172, 176, 208, 238, 260, 269, 305, 313, 324, 325, 338, 344, 377, 383, 388, 397, 412, 414, 429, 439, 440, 443, 444, 466, 468, 470, 473; –leer, 67, 182, 227, 238, 269, 272, 470; –norm, 132, 204
  • schop, 168, 221, 222, 278, 340
  • schriftgeleerden, 230, 243, 295
  • sculpturaal, 191, 222, 226, 332, 427; sculptuur, 46, 230, 427
  • secco, 51, 86, 89, 99
  • sectieltableau, 112, 263, 275, 278, 279, 284, 300, 302
  • seksualiteit, seksueel, 71, 126, 279, 355, 473
  • serafijnen (zie ook hiërarchie der engelen), 196, 212, 217, 229, 417, 419, 449
  • serpent, 200, 458
  • sferische, 104; atmosferische, 407
  • sgraffiti, 59, 98; sgraffito, 7, 58, 61, 62, 65, 284, 435, 442
  • si vis me flere, 193, 222
  • sierkunst, 162, 181, 267, 342, 376, 407, 413
  • siermotief, 227, 251, 469
  • signatuur, 61, 113, 122, 130, 273, 275, 284, 354, 370
  • silicaat, 92 (zie ook verf)
  • silicium, 97
  • sinterhuid, 93; sinterlaag, 92
  • situ, 83, 87, 89, 100, 323
  • sjabloon, 48, 51, 80, 117, 205; –werk, 29, 34, 72, 76, 77, 80, 81, 182, 185, 204, 222, 223, 227, 238, 265, 438
  • slang, 200, 339, 371, 399, 414, 454, 455, 458
  • slapende zielen, 11, 300, 303, 304
  • sleutel, 47, 50, 150,199, 203, 204, 217, 220, 278, 321, 394, 414; –woord, 80, 126, 222, 274, 333, 468
  • sluier, 58, 145, 209, 295, 296, 392
  • smart, 128, 175, 472
  • socialis’me, 198, 279; –tisch, 15, 36, 66, 123, 130, 279, 284, 375; –tisch realisme, 15
  • sol justitiae, 257, 258
  • Solesmes, 176
  • soliditeit, 36, 51
  • spa, 279, 300, 302
  • spec’traal, 168, 248, 312, 393; –trum, 20, 107, 158, 208, 358, 379
  • specia’lisatie, 25, 74, 178, 189, 190, 208; –list, 22, 29, 30, 72, 91, 201, 466; –listisch, 18, 45, 53, 65, 315, 462
  • speculatie, 305
  • spirit fresco, 7, 51, 52, 103
  • spiritualiteit, 36, 177, 197, 246, 257, 293
  • spiritueel, 10, 133, 136, 143, 159, 178, 222, 254, 258, 269, 286, 291, 298, 307, 326, 371, 440, 471
  • splendor veri, 141, 376, 422, 444, 465
  • spoor’brug, 305; –wegstaking, 281
  • stadhouder, 198
  • staf, 198, 214, 221, 300, 349, 398
  • stapeling, 114, 173, 214, 231, 303, 307, 311, 384, 391, 402-404, 407, 411, 413, 451
  • status quaestionis, 18
  • steen der wijzen, 7, 34, 47, 52, 53, 75, 98, 475
  • steen’hard, 52; –rood, 95; –snede, 58, 59
  • stemmings’drager (zie ook Stimmungsträger), 381, 383, 412, 415, 423, 428, 429, 444, 445, 464; –teken, 384, 401, 408, 423
  • ster, 116, 211, 217, 219, 251, 334, 342, 371, 374, 392, 394, 397, 414, 455
  • stereochromie, 7, 51, 52, 92
  • steriel, 138, 333, 471
  • sterkte, 215 (fortitudo, 229)
  • sterrenbeeld, 371
  • stier, 211, 363, 370, 371
  • stift, 225; –kerk, 90
  • stigmata, 199, 201, 278, 335, 397, 398, 441
  • stijl’figuur, 112, 417, 469; –indicator, 10, 227, 228, 268, 317, 328, 329, 377, 381, 382, 392, 409, 415, 469, 474; –keuze, 207, 238, 320, 331; –kritiek, 21, 465; –pluralisme (–pluralist ), 11, 15–17, 58, 71, 217, 230, 321, 331, 336, 357, 418, 420, 424, 425, 431, 445, 460, 470, 474; –strijd, 21, 171, 311, 327, 331, 333, 338, 359, 373, 379, 407, 437, 464, 465, 466
  • stileren (styleeren), 158, 323, 355, 379, 471; stilering (styleering), 10, 112, 138, 182, 148, 162, 223, 244, 251, 259, 315, 317, 318, 322, 344, 371, 400, 409, 445; gestileerd (gestyleerd), 21, 28, 50, 64, 68, 76, 77, 131,155, 165, 198, 211, 225, 230, 237, 251–253, 256, 262, 278, 293, 297, 322, 324, 332–335, 339, 352, 359, 361, 371, 374, 417, 471, 474
  • stilleven, 142, 147-149, 384, 424-426, 428, 471
  • Stimmungsträger, 381, 383, 464
  • strijdbare kerk, 10, 220, 246
  • strijdende kerk, 11, 21, 157, 174, 175, 188, 196, 214, 221, 222, 240, 246, 255, 256, 261, 343, 349, 361, 380, 399, 411, 439, 469, 471, 472
  • strijklicht, 84; –opname, 86
  • stripverhaal, 71, 243, 250, 253, 267, 297
  • stroming, 9, 15, 19, 20, 28, 36, 63, 110, 120, 123, 126, 128, 140, 141, 165, 171, 214, 227, 228, 253, 271, 291, 311, 320, 372, 376, 379, 382, 384, 385, 402, 409, 421, 442, 466, 470, 473, 474
  • stukadoor, 99, 473
  • subject, 129, 145, 272
  • subjectieve (subjectiviteit), 23, 61, 112, 124, 125, 129, 134, 292, 325, 382, 384, 473
  • subli(e)matie, 444; sublieme, 325, 353; subli(e)meren, 179; gesublimeerd, 71, 236, 323, 333, 423, 430
  • substantie, 52, 91,185
  • Sum Veritas, 342
  • symbiose, 12, 44, 68, 163, 181, 225, 298, 325, 428
  • symboliek, 7, 9, 21, 46, 57, 58, 70, 117, 121, 122, 129, 157, 173-176, 187-189, 196, 198, 201, 204, 208, 209, 213, 216, 220, 255-257, 272, 273, 286, 295, 298, 300, 307, 318, 330, 340, 352, 353, 359, 360, 368, 370, 371, 373, 376, 383, 401, 408, 411, 412, 428, 434, 442, 443, 451, 455, 475
  • symbolisch, 68, 94, 112, 117, 123, 125, 158, 175, 177, 178, 189, 194, 195, 201, 210, 216, 222, 240, 244, 250, 255, 262, 271, 275, 323, 356, 359, 362, 366, 370, 371, 381, 384, 391, 393, 471
  • symboliseren, 320, 354; gesymboliseerd, 207, 219, 221, 179, 300, 304, 330, 340, 355, 455, 463
  • symbolisme, 7, 9, 11, 12, 18-21, 34, 35, 59, 107, 110, 121, 125-127, 129, 130, 135, 138, 140, 143, 148, 151, 152, 158, 163, 165, 171, 173, 237, 267, 269, 271-274, 276, 278, 280, 281, 284, 286, 288, 290-292, 294, 296, 298, 300, 301, 302, 304-306, 310, 312, 314, 316-318, 320, 322-324, 326, 328, 330, 332, 334, 336, 338-344, 348-350, 352, 354-356, 358, 360, 362, 364, 366, 368, 370, 372-374, 376, 377, 379, 382, 383, 411, 463-465, 470, 474, 475; katholiek –, 11, 273, 320, 323, 338; kosmisch –, 11, 274, 281, 301, 338, 343, 411, 475
  • symbolist, 147, 165, 179, 261, 273, 274, 297, 298, 305, 339, 340, 342, 353, 367, 372, 382, 469-471, 473
  • symbolistisch, 35, 54, 58, 59, 111–113, 117, 119, 120, 124, 127, 138, 178, 225, 238, 272, 274, 276, 285, 286, 291, 295, 305, 306, 314, 317, 318, 320, 327, 344, 348, 352, 353, 355, 357, 358-371, 374, 376, 377, 381, 383, 392, 399, 408, 440, 444, 474
  • symbool, 35, 43, 50, 58, 70, 112, 125, 135, 138, 139, 141, 155, 187, 193-195, 197, 201, 204, 209, 213, 216, 219–223, 246, 256–258, 272, 273, 278, 280, 281, 285, 287, 295, 302, 303, 330, 334, 336, 339, 340, 342, 349, 352, 356, 362, 383, 384, 386, 391, 397, 401, 408, 415, 429, 448, 449, 464, 471, 474
  • synergie, 178, 193, 208, 298, 403
  • synthese, 66, 112, 113, 117, 119, 125, 129, 271, 272, 355, 412, 429, 458, 474
  • synthetisch, 64, 87, 96, 97, 107, 112, 125, 126, 129, 130, 165, 267, 271, 272, 292, 317, 319, 323, 338, 383
  • synthetisme, 7, 9, 11, 12, 18, 19, 21, 58, 69, 112, 117, 125, 126, 128-130, 138, 141, 158, 171, 173, 237, 238, 271-274, 276, 278, 280, 284, 286, 288, 290, 292, 294, 296, 298, 300, 302, 304, 306, 310, 312, 314, 316-318, 320, 322-324, 326, 328, 330, 332, 334, 336, 338, 340, 342, 344, 348, 350, 352, 354, 356, 358, 360, 362, 364, 366, 368, 370, 372, 374, 376, 377, 379, 382, 422, 464, 465, 471, 474

T

  • tabernakel, 68, 175, 196, 215, 216, 220, 234, 356
  • tableau, 9, 171, 178, 279, 284, 286, 287, 295, 302, 307, 340, 341, 343, 344, 348, 352, 353, 358, 363, 366, 377, 411; – vivant, 295, 340, 344, 348, 352, 353, 358
  • Tachtigers, 145, 294
  • tactiel, 65, 139, 222, 267, 382, 427, 451, 461, 470, 471
  • tafereel, 30, 34, 51, 56, 57, 83, 94, 95, 112, 158, 159, 174, 178–180, 183, 184, 186–190, 199, 207, 217, 219, 223, 227, 228, 230, 240, 243, 248–250, 256–259, 262, 263, 266, 280, 287, 293, 311, 314, 317, 319, 320, 326, 334, 342, 344, 361, 364, 372, 393, 397, 399, 402, 411, 417, 419, 421, 422, 425, 448, 450, 458, 459, 462, 470, 471
  • talent, 34, 36, 47, 60, 62, 71, 72, 77, 81, 117, 121, 126, 127, 130, 137, 145, 151, 153, 157, 158, 165, 169, 171, 173, 174, 177, 201, 237, 243, 250, 257, 281, 302, 321, 327, 335, 339, 358, 372, 424, 439, 451, 461, 474
  • talige, 20, 107, 108, 114, 128, 135, 136, 143, 164, 383, 423, 474
  • tapisserie, 257, 266
  • techniek, 7-10, 17, 19, 20, 22, 34, 36, 43, 45–53, 57–59, 61, 62, 67, 69, 81, 83, 84, 88–91, 93, 94, 97, 98, 100, 101, 103, 121, 125, 127, 135, 137, 138, 150, 162, 172, 179, 181, 183–185, 211, 227, 243, 249, 260, 266, 272, 318, 348, 358, 369, 375, 382, 388, 399, 402, 406, 407, 435, 437, 451, 460, 466, 468, 474
  • tegeltableau, 11, 179, 321, 355
  • teken’kunst, 7, 41, 75; –onderwijs, 36, 115, 116, 339; –scholen, 41
  • tempel, 41, 45-47, 164, 174, 221, 223, 276, 284, 286, 312, 458, 464
  • Tempeliers, 261
  • tempera, 7, 8, 48, 50-53, 57, 62, 89, 100-103, 406, 476, 477
  • temperament, 379, 285, 396
  • tentoonstelling, 16 ,29, 44, 61–63, 113, 121, 123, 137, 140, 142, 147, 150–152, 158, 159, 162, 208, 263, 273, 311–315, 318, 323–325, 348, 356, 362, 372, 375, 379, 384, 385, 407, 409, 413, 422, 435, 436, 443, 454, 456, 465, 466, 470
  • terpentijnolie, 103
  • Testament (Nieuw), 173, 189, 203, 216, 217, 235, 243, 300, 330, 397, 415, 419, 447; Oude –, 160, 189, 215, 237, 286, 300, 302, 454
  • tetragrammaton, 216, 343
  • tetramorf, 211, 212, 258
  • tex’tuur, 34, 65, 86, 139, 234, 333, 382, 470; –turaal, 65, 70, 418
  • theatraal, 237, 325, 447
  • theologie, 135, 136, 254, 379
  • theologisch, 9, 66, 121, 132, 134, 149, 196, 214, 226, 280, 281, 291-293, 361, 363, 440
  • theorie 45, 47, 50, 55, 58, 75, 269, 285, 310, 386, 431, 449, 469; kunst–, 107, 116, 180
  • theosofie, 361, 368, 371, 372; theosofisch, 11, 147, 359-361, 365, 367, 368, 370, 371, 376, 470
  • Theotokos, 245
  • thèta, 334
  • tiara, 196, 198-220, 278, 334
  • tijdgeest, 382, 425
  • timor dei, 215, 216
  • Titiaan, 379
  • toetssteen, 9, 10, 114, 130, 137, 142, 223, 262, 273, 328, 388, 403, 466, 475
  • tollenaar [Nieuwe Testament], 243, 253
  • tonaliteit, 95, 142
  • toneel, 51, 109, 111, 137, 145, 171, 178, 190, 197, 205, 210, 225, 227, 237, 281, 305, 312, 340, 352, 357, 358, 376, 377, 435, 437, 474
  • tongewelf, 255-257, 427
  • topoi, 181, 287
  • toren, 53, 281, 310, 335, 343; –van David, 193, 256, 415, 423
  • traceringen, 342, 344, 359, 361, 374, 377; raam–, 317, 342, 344, 374; venster–, 231, 343
  • traditie, 17, 19, 37, 40, 44, 46, 73, 80, 90, 91, 94, 111, 114, 116, 124, 128, 137, 150, 153, 157, 165, 171, 174, 175, 177, 178, 183, 186, 191, 195, 197, 207, 208, 211, 213, 219, 231, 239, 253, 257, 259, 264, 280, 281, 285, 291, 292, 298, 315, 320, 325, 331, 339, 352, 354, 357, 360, 365, 372, 377, 379, 380, 391, 398, 400, 401, 408, 464, 467, 470, 471
  • traditio’neel, 28, 29, 81, 107, 172, 185, 208, 221, 240, 250, 251, 280, 281, 332, 334, 336, 338, 359, 360, 384, 398, 415, 418, 422, 423, 442, 445, 454, 461, 465; –nalistisch, 15, 68, 431
  • trait d’union, 214
  • traktaat, 49, 87, 88
  • transcen’dent, 128, 272, 473; –dentale, 149; –dentele, 274, 376; –dentie, 11, 128, 131, 136, 274, 440, 444
  • transcriptie, 44, 189, 469, 476
  • transept, 184, 185, 199, 202, 207, 341, 420, 469
  • transfiguratie, 422
  • translatie, 343
  • transparant, 86, 89, 93, 101, 235, 251, 365, 417, 421, 427
  • transsubstantiatie, 126, 201, 202, 444, 447
  • Trap des levens, 12, 48, 102, 341, 367, 368
  • trecento, 88
  • triomf, 11, 175, 201, 214, 237, 307, 309, 330, 353; –boog, 11, 68, 94, 97, 175, 182, 194, 195, 197, 203, 212-217, 223, 224, 251, 332, 348, 354-356, 437-440, 472; –kruis, 195, 356, 438, 439
  • triomferende kerk (zie ook overwinnende kerk), 10, 191, 214, 234, 240, 246, 257, 261, 448, 454, 471
  • triplex, 71, 100, 101, 287, 290
  • trits (zie ook gotiek-barok-expressionistisch en klassiek-barok-modern), 22, 149, 150, 208, 214, 221, 225, 238, 260, 297, 332, 338, 354, 422, 458, 460, 464, 469, 472, 473
  • triumviraat, 176, 180
  • Tronen (zie ook hiërarchie der engelen), 419, 449
  • troon, 175, 194-196, 199, 201, 209, 211, 214, 216, 234, 235, 398
  • Tuin der weeën, 291
  • Tweede Vaticaans Concilie (zie ook Vaticanum II), 197, 472
  • tweedimensionaal, 56, 115, 222, 244, 326, 329, 338, 426, 469, 471; tweedimensionaliteit, 56, 182, 225, 275, 344, 469
  • type, 15, 25, 29, 46, 77, 92, 98, 108, 111, 116, 118, 124, 135, 157, 166, 172, 177, 179, 181, 183, 190, 194, 197, 202, 206, 207, 210, 227, 236, 244, 245, 250, 258–260, 271, 274, 275, 280, 284, 285, 294–297, 312, 320, 321, 328, 331–334, 337, 344, 357, 361–364, 367, 370, 383, 384, 388, 391, 393, 395, 406, 409, 411, 417, 418, 422, 426, 428, 434, 436, 439, 445, 454, 468, 470-472
  • typologie, 10, 22, 172, 177, 193, 197–199, 201, 238, 258, 274, 301, 327, 334, 465, 468
  • typus, 7, 35

U

  • uitdrukking, 2, 16, 34, 52, 54, 59, 61, 62, 68, 69, 71, 73, 111–113, 125, 129, 132, 138, 141, 142, 150, 157, 164, 173–176, 193, 197, 217, 222, 234, 236, 237, 240, 243, 244, 254, 257, 258, 260–262, 280, 281, 287, 292, 294, 303, 304, 311, 325, 326, 332, 334, 338, 340, 344, 352–354, 360, 366, 368, 370, 377, 381–384, 391, 396, 400, 402, 406, 411, 420, 426–428, 439, 443, 450, 454, 468, 470, 472.
  • uitdrukkings’middel, 124, 470; –vorm, 40, 112, 121, 154, 210, 222, 380, 401, 408, 466, 471; –wijze, 136, 435
  • uitharding, 93, 98, 99; –condities, 99
  • uitmonstering, 10, 23, 25, 29, 30, 48, 56, 57, 68–70, 72, 77, 80, 111, 116, 118, 157, 159, 166, 168, 171, 175–177, 179, 183, 185, 193, 201, 208, 213, 223, 225, 227–230, 234, 241–243, 247, 249–251, 254, 255, 261, 263, 266, 276, 280, 323, 329, 332, 334, 335, 338, 343, 353, 359, 360, 362, 369–372, 380, 386, 389, 391, 395, 399, 413, 414, 418, 429, 431, 437, 440, 442, 445, 447, 451, 462, 465–467, 469, 472, 473
  • uitzettingscoëfficiënt, 99
  • ultramarijn, 87, 97, 295, 476, 477
  • universum, 108, 132, 219, 305, 368, 423, 455, 470
  • Ut pictura poesis, 114, 180

V

  • vaasfiguurschilderkunst, 425
  • vakmanschap (zie ook ambachtelijkheid), 61, 71, 80, 90, 137, 149, 193, 238, 284, 344, 353, 356, 383, 415, 460
  • Vanitas, 395
  • Vaticanum II (zie ook Tweede Vaticaans Concilie), 176, 243, 253
  • Veertiende zondag na Pinksteren, 11, 298, 310, 314, 392
  • venster, 37, 76, 176, 200, 213, 223, 251, 275, 342, 343, 363, 374, 399, 417, 442; –harnas, 342, 344; – traceringen (zie aldaar)
  • verbeelding (combinerende), 208, 225, 267, 298, 450
  • verbeelding, 9, 44, 59, 94, 147, 159, 163, 173, 177, 208, 213, 225, 237, 250, 264, 267, 280, 298, 338, 356, 364, 376, 383, 384, 401, 412, 440, 450, 469, 473; –kracht, 273, 280, 359, 372, 377, 391, 474; –leven, 165, 280, 338, 384
  • Verbi divini inspiratio, 11, 307
  • verbond, 54, 153, 189, 215, 217, 220, 237, 243, 244, 301, 302, 305, 343, 379, 415, 441, 447, 449, 450, 454, 455
  • verdigris, 87
  • verdubbeling, 275, 286
  • verdwijnpunt, 69, 248, 249, 253, 281, 307, 311, 318, 326, 384, 402, 404, 411
  • verf, 8, 50, 51, 75–77, 83, 84, 86–89, 91–104, 114, 139, 158, 185, 234, 255, 260, 267, 280, 314, 382, 461, 470, 476; caseïne–, 7, 49, 52, 53, 109, 235; –industrie, 20; –materiaal, 475; mineraal–, 20, 52, 62, 72, 88, 93, 369; olie–, 43, 46, 51, 53, 83, 94, 95, 103, 104, 185, 223, 260, 267, 390, 400, 416, 424; silicaat–, 92, 101; was–, 7, 20, 48, 51, 52, 62, 81, 83, 475; waterglas–, 52; water–, 53, 84, 366
  • vergeving, 120, 199, 414, 449, 450; –macht, 199
  • verhaal, 21, 49, 62, 64, 68, 107, 108, 112, 124, 131, 133, 178, 180, 183, 187, 188, 196, 197, 225, 239-241, 243, 250, 258, 273, 278, 292, 298, 300, 302–304, 311, 315, 334, 359, 362, 370, 383, 390–392, 406, 407, 419–421, 434, 442, 443, 447, 450, 451, 458, 459, 463, 467; verhalend, 116, 174, 177, 180, 187, 207, 240, 243, 250, 255, 267, 315, 396, 402, 403, 406, 422, 425, 442, 450, 462, 467, 471; –verteller, 166, 177, 187
  • verheven, 125, 128, 180, 200, 204, 207, 214, 229, 231, 239, 244, 251, 260, 300, 334, 399, 401, 407, 418, 437, 463, 465, 469, 470
  • verhouding, 25, 34, 47, 50, 65, 68, 86, 113, 115, 130, 140, 154, 177, 178, 182, 183, 280, 285, 291, 333, 334, 363, 383, 424, 458, 468, 473
  • verhoudingsbeelding, 12, 384, 421, 473
  • verkort, 166, 361, 365, 401, 402, 448
  • verlangen, 41, 123, 124, 137, 138, 144, 148, 151, 159, 305, 396, 442, 444
  • verloren paradijs, 10, 214, 455
  • Verlosser, 134, 188, 198, 207, 208, 221, 237, 330, 344, 361, 383, 399, 454, 455, 457, 458, 460
  • verlossing, 12, 122, 175, 188, 201, 207, 209, 216, 219, 229, 234, 236, 243, 244, 246, 279, 280, 287, 294, 297, 301, 320, 325, 329, 330, 343, 353, 362, 399, 429, 430, 449, 450, 454, 458, 463, 472; –werk, 208, 244, 245, 292, 349, 374
  • vermurail, 12, 163, 357, 384, 386, 389, 407
  • vernieuwing, 17, 21, 37, 44, 132, 137, 153, 158, 400
  • vernis, 8, 48, 51, 103, 104, 105
  • verre muraille, 62
  • verrijzenis, 194, 237, 241, 246, 247, 253, 297, 325, 365, 407, 408
  • verschiet (zie ook perspectief), 276, 335, 342, 393
  • verte’kend (zie ook vervormd), 25, 107, 273, 388, 418, 428; –kening, 127, 187, 202, 203, 245, 258, 380, 403, 450, 466
  • verticaal, 140, 175, 207, 234, 244, 278,292, 317, 325, 328, 332, 341, 342, 356, 360, 375, 399, 411, 417, 419–442, 454, 469, 472-474
  • vervor’men, 141, 237, 380, 422, 470; –ming, 141, 151, 154, 237, 258, 384, 401, 403, 422, 470
  • verzeept, 99, 102
  • Victorie, 222, 294, 471
  • vier, 67, 74, 76, 93, 94, 104, 140, 160, 182, 187, 195, 196, 211, 220, 227, 229, 230, 248, 258, 261, 276, 278, 285, 290, 296, 328, 332, 334, 343-345, 349, 355, 356, 361-363, 369, 381, 386, 391, 403, 412, 427, 428, 451, 455; -kant, 278, 285, 287, 471; -pas, 342, 343
  • viering, 30, 84, 139, 182, 183, 196, 197, 205, 212, 278, 416, 417, 420; –koepel, 96, 276, 469; –toren, 114, 166, 259, 417,
  • Vigeliusprijs, 28, 390, 391
  • vignet, 258, 326, 443, 174, 195, 310, 458
  • virtuoos, 157, 211, 403, 429, 460; virtuositeit, 257, 356, 408, 465
  • vis, 12, 189, 193, 203, 222, 295, 334, 420, 421, 434, 443
  • visie, 16,18, 34, 36, 41, 47, 50, 53, 59, 61, 63, 68, 114, 119, 124-129, 132, 135, 148, 149, 151, 154, 159, 162, 163, 165, 173, 178, 180, 182, 183, 190, 201, 205, 206, 210, 212, 222, 236, 237, 260, 272, 285, 291, 292, 306, 311, 325, 355, 358, 365, 368, 376, 381, 383, 384, 393, 394, 400, 412, 423, 425, 428, 430, 431, 439, 444, 450, 460, 464, 466, 470, 474, 476
  • visioen, 50, 123,138, 139, 187, 196, 197, 199, 209, 211, 214, 223, 276, 286, 314, 363, 395-397, 415
  • visvangst, 246, 434
  • vita, 300, 364, 383, 395, 463
  • vitaal, 55, 153, 155, 159; vitaliteit, 151, 155, 471
  • Vitruvianisme, 470
  • vlak (vlakke, vlakken), 44, 46, 52, 56, 57, 61, 64, 65, 70, 84, 87, 95, 105, 111–113, 127, 138, 139, 146, 150, 155, 157, 161–163, 183, 195, 203, 212, 222, 226, 228, 254, 258, 262, 286, 287, 294, 295, 301, 326, 329, 330, 334, 342, 354, 360, 365, 370, 371, 374, 377, 384, 402, 404, 415, 420–422, 426, 428, 436, 437, 443, 447, 454, 461, 468, 470, 473, 477; –versierders, 112, 184, 473; –versiering, 112, 473; –werking, 326, 403
  • vloeibaarheid, 86
  • vocht, 34, 87, 92, 98, 99, 100, 103, 348; –buffer, 100; –transport, 103; vochtigheid, 52
  • voedstervader, 197, 198, 204, 214, 215, 223, 230, 336, 337, 354
  • voetspoor, 28, 30, 342, 392, 469, 472
  • volume, 222, 241, 267, 321, 344, 400,418, 427, 443, 444; volumineus, 193, 222, 225, 226, 228, 231, 236, 317, 329, 451, 461
  • voor’afbeelding, 132, 188, 189, 211, 221, 222, 301, 325, 326, 352, 383, 395, 397, 411, 414, 415; –afschaduwing, 189, 422; –beduiding, 189; –hang, 68, 352; –spreekster, 215, 226; –zetmuur, 100
  • Vorstendommen (zie ook hiërarchie der engelen), 215, 233, 419
  • vreze des heren (zie timor dei)
  • vrije wil, 121, 125, 292, 440, 471
  • vrijheid, 9, 13, 15, 25, 28, 35, 60, 97, 131, 136, 181, 368, 377, 407, 418, 422, 440, 466
  • vroom, 135, 137, 191, 193, 310, 362; –heid, 15, 70, 191, 257, 273
  • vulstof, 86

W

  • waardenstelling, 107, 172, 468
  • waardering, 10-13, 20, 36, 47, 107, 109, 115, 120, 123, 125, 134, 139, 147, 149, 157, 168, 171, 173, 177, 208, 225, 238, 253, 260, 261, 266, 284, 315, 328, 336, 353, 357, 371, 374, 376, 385, 391, 406, 431, 463, 466, 472, 474, 475
  • waardig, 13, 36, 59, 81, 135, 187, 215, 228, 300, 358, 441, 450, 469, 472; –heid, 112, 134, 144, 176, 198, 210, 215, 219, 220, 339, 361, 441, 460, 470, 472
  • waarnemingspsychologie, 178
  • wagenspel, 295
  • wandschilderkunst, 50, 62, 72, 87, 103, 116, 210
  • wapenschild, 256
  • was’mengsel (zie ook –verf), 103
  • water, 43, 53, 84, 86, 92, 93, 98, 101, 103, 189, 195, 197, 202, 251, 256, 264, 286, 293, 352, 388, 390, 392, 419, 420, 426, 428, 455, 460, 476, 477
  • water’glas (zie ook –verf), 52, 92
  • waterstaatskerk, 30
  • Wederopbouw, 7, 17, 19, 25, 29, 60, 61, 64, 238, 474, 475
  • weefsel, 330, 361, 406
  • wereldbol, 196
  • Wereldoorlog (Eerste ), 63, 74, 113, 123, 142, 152, 158, 291, 313, 386, 408; Tweede –, 118, 190, 263, 315, 316, 408
  • Wereldtentoonstelling, 61, 162, 328, 357, 431
  • werken van barmhartigheid, 264-266, 365-366
  • werkman, 198, 258, 284, 302, 310, 362, 366, 372
  • werkplaats, 28, 29, 42, 49, 58, 168, 331, 336, 443
  • wiel, 191, 209
  • wierook, 211, 216, 221, 234
  • wijsheid (zie ook sapientia), 134, 136, 204, 209, 215, 228, 230, 243, 301, 395, 397, 440, 470
  • winkelhaak, 215
  • Wonderbaarlijke vermenigvuldiging van vis en brood, 12, 420-422
  • Worgengel, 392-394, 400

X

  • XC [Christus] 202, 334

Z

  • zachtboard 20, 100-101, 255, 474
  • zaligsprekingen, acht, 76, 208-210, 317, 362
  • zang(er), 205, 223, 240, 269, 300, 328, 334, 340, 365, 368; koor–, 215; lof– of jubel–, 201, 205, 216, 229, 261, 287, 298, 443; tegen–, 229
  • zangerstribune, 223, 365-368
  • zegel, 55, 58, 198, 211, 220, 235, 268, 332, 339, 341, 360-361
  • zeggingskracht, 123, 172, 180, 250, 253, 267, 269, 273, 406, 463, 471
  • Zeitgeist (zie ook tijdgeest), 381
  • Zelfopoffering (zie offer)
  • Zelfportret (zie ook portret), 12, 150, 295, 411-413, 451
  • Zetel der Wijsheid (zie ook Sedes Sapientiae), 228. 230, 414
  • zeven (zie getal, getallensymboliek), 176, 209, 211, 212, 214-218, 220, 229, 244, 251, 278, 318, 332, 354, 362, 371, 418; – geesten, gaven van de heilige Geest, 176, 209, 215, 216, 219, 235, 244, 257; – sacramenten, 176, 220, 278, 318, 330, 362; – smarten van Maria, 226, 280, 354; – (paradijs)stromen of watersprongen, 195, 197
  • ziel(en), 60, 70, 121, 123-125, 127, 128, 134, 141-144, 149, 152, 153, 159, 163, 195, 201, 221, 257, 276, 278, 284, 286, 287, 294, 300, 303-305, 310, 313, 352, 360, 364, 265, 367, 368, 381, 395-399, 401, 411, 412, 439, 442, 444, 445, 448, 472-473; zieleleven, 123, 125; zielenweger, 215, 256, 320
  • zielenherder, zielzorg, 176, 439, 442, 454, 463
  • zilvernitraat, 407
  • zinkwit, 96-97, 476
  • zinnelijk(heid), 107, 113, 122, 145, 149, 155, 159, 163, 197, 222, 257, 286, 292, 300, 303-304, 383, 423, 439, 471; zinnen, 09, 122, 128, 145, 148, 301, 383, 412; zintuig(lijk)(heid), 23, 125, 127-129, 145, 161, 216, 234, 272, 273, 313, 314, 383, 408, 412, 468, 474
  • zon, 144, 149, 151, 195-196, 209, 212, 216-217, 219, 223, 228, 231, 251, 287, 361, 393, 396-398, 414, 424, 443, 455; – der genaden, 195, 219, 356, 361; – der gerechtigheid (sol iustitiae), 174, 195, 216, 217, 258, 262, 356, 361
  • zonde(n), 71, 195, 199, 215, 226, 317, 353, 361, 442, 450, 458, 470; erf–, 189, 200, 221, 320, 362, 450 –val, 44, 189, 190, 207, 208, 246, 278, 429, 448, 449, 454-455
  • zondvloed, 343, 415
  • zonne’bloem, 13, 42, 256, 442, 443; –lied (Franciscus), 199, 397, 440, 443; –schijf (gevleugeld), 219
  • zout(en), 51, 86, 98-99, 103, 348
  • zoutuitbloei, 87, 97, 98
  • zwaard, 169, 214, 215, 217, 266, 274, 321, 329, 439, 442, 449, 450, 465; vlammend–, 278, 320, 450
  • zwanenzang, 63, 183, 269
  • zwart, 16, 55, 57, 87, 95-97, 220, 235, 287, 318, 341, 370, 374, 375, 392, 396, 399, 411, 421, 423, 427, 435, 436, 476, 477
  • zwartgallig, –heid (zie melancholie), 285, 506
  • zwik, 96, 209, 211, 229, 243, 248, 251, 278, 321, 326

Verwijzingen &

De foto’s betreffen van links naar rechts: Piet Gerrits in de Gerardus Majellakerk te Tilburg, Kees Dunselman in de Obrechtkerk te Amsterdam en Jan Toorop in het Museum Catharijneconvent Utrecht. Ze kunnen gedownload worden via de beeldbank van de RCE en zijn gemaakt door Pixelpolder.

Verkorte link van item: http://bit.ly/1QPco2y

← Terug naar De genade van de steiger!

Sacramentskerk Tilburg (2005)

Omslag Res nova Sacramentskerk 2005

De omslag van de rapportpublicatie over de Sacramentskerk in Tilburg. Onderaan dit item wordt uitgelegd hoe je het kunt bestellen.

Inleiding

In 2005 is Res nova gevraagd om een waardenstellend onderzoek naar de Sacramentskerk uit te voeren met als doel dit in te zetten voor het behoud van de kerk. De bisschop van ‘s-Hertogenbosch, mgr A. Hurkmans, had namelijk besloten de Sacramentskerk te verkopen met als doel de hieruit voortkomende opbrengst aan te wenden voor het behoud van andere Tilburgse kerken. Wanneer immers een kerkgebouw haar liturgische functie verliest, zo meende hij, ‘[blijft] er weinig ruimte over […] voor alternatief gebruik van Rooms-katholieke kerkgebouwen’. Verkoop betekende toen sloop, want het gebouw had geen status als rijksmonument noch als gemeentelijk monument. Na jaren procederen, waarbij ik eenmaal bij de rechtbank en eenmaal bij een slopende zitting van de monumentencommissie aanwezig was – die zich volledig had ingegraven – is dat spijtig genoeg niet gelukt.1 Ten onrechte, want uit het onderzoek van Res nova zijn ontegenzeggelijk de waarden van gebouw en inrichting gebleken.

Twaalf jaar later, anno 2017, mag de Sacramentskerk nog heel even haar stempel drukken op het stadsbeeld van Tilburg. In de loop van de zomer zal ze grotendeels gesloopt worden. Het meest actuele plan is om de beeldbepalende gevel van de Sacramentskerk met de toren te behouden en op de plaats van het schip daarachter vijftien woningen te bouwen.2 

Anno 2017 blijkt het onderzoek naar de Sacramentskerk een van de meest gewilde titels uit het educatieve fonds dat Vanhellenberghubar.org namens Res nova heeft voortgezet. En terecht, want het blijft een rapport met verrassende vondsten, zoals hierna uit de samenvatting zal blijken.3 Het onderzoek en de hoofdtekst staan op naam Don Rackham die ook tekende voor de vondst van het versneld perspectief. Zelf deed ik de begeleiding, de completering en finetuning van de waardenstelling, en de eindredactie van de tekst.

Sacramentskerk2

De Sacramentskerk en de pastorie na de sloop van de spits in 1992. Foto Don Rackham.

Samenvatting

De Sacramentskerk werd gebouwd op een belangrijke locatie, het kruispunt van de pas voltooide Ringbaan-Oost en de Nieuwe Bosscheweg. Vanuit beide wegen doemt de Sacramentskerk op als een fraai visueel baken, en is het geworden tot een belangrijk oriëntatiepunt voor de gemeente Tilburg en een herkenningspunt voor de Armhoefse Akkers, ook wel de Sacramentsparochie genoemd.

De door de Eindhovense architect M. van Beek in 1931 ontworpen Sacramentskerk is niet alleen een gaaf en geslaagd voorbeeld van de wijze waarop een kerk werd gebouwd als het middelpunt van een nieuwe parochiewijk, ook de intrinsieke waarden van de kerk zijn van belang. Geheel volgens de Christocentrische idealen uit het interbellum heeft Van Beek alle middelen aangewend om de aandacht van de parochianen op het koor te vestigen. De gordelbogen en triomfbogen die in versneld perspectief tot achter het altaar doorlopen, de enorme overspanning van het schip, waarbij geen zichtverstorende kolommen zijn geplaatst, het verhogen van het vloerniveau van het koor en de wijze waarop Van Beek gebruik heeft gemaakt van de natuurlijke lichtinval zorgen voor een dramatisch en doeltreffend effect.

_DSC1404

Het interieur van de Sacramentskerk. Door de repetitie en de exponentiële verkleining van de spitsboog wordt ons oog naar het altaar geleid. Foto Jack Janssen (2013).4 

Ook aan het exterieur heeft hij de aandacht op het priesterkoor weten te vestigen: dit gebeurde door middel van een massief volume dat als een gesloten baldakijn over de locus sanctus staat en deze accentueert. De subtiele manier waarop Van Beek met de bouw van de kerk ruimtelijk op de plek heeft ingespeeld, blijkt uit de symmetrische opzet van de voorgevel. Door een trapsgewijze vergroting van de elkaar opvolgende bouwelementen is een fraai lijnenspel ontstaan. De detaillering versterkt dit: de Sacramentskerk is geheel in baksteen opgetrokken. Niet alleen de opgaande muren en de gewelven zijn hierbij van baksteen, maar ook de decoratieve elementen zoals rollagen, gootlijsten en plint. Door afwijkende tinten te gebruiken ontstond een verfijnde baksteenpolychromie.

Res novae

Omdat de besluitvorming eerder aan de marginale kant is gebleven en er voorheen geen integrale waardenstelling is opgesteld, is het onderhavige rapport geproduceerd. Hieruit blijkt dat de Sacramentskerk zowel cultuurhistorisch, architectonisch als stedenbouwkundig een groot aantal bijzondere waarden kan worden toegekend. Uit grondig onderzoek is een beeld naar boven gekomen, dat in eerder gevoerde discussies helemaal niet of onvoldoende ter sprake is gekomen. Een aantal aspecten daarvan kan als res novae (nieuwe zaken) worden beschouwd. We laten deze hieronder de revue passeren:

  • Het belangrijkste novum betreft de wijze waarop Van Beek bij de Sacramentskerk gebruik heeft gemaakt van het versneld perspectief, zowel bij het exterieur als aan de binnenzijde. Door dit optische spel dat in de renaissance is ontwikkeld door architecten als Bramante en Michelangelo, ontstaat aan de buitenzijde een nog rijziger en monumentaler gebouw, dat intern aan diepte wint. Deze toepassing is binnen de huidige stand van het onderzoek een unicum: op dit punt zijn er verder geen gebouwen bekend uit de periode 1900-1940, laat staan uit de jaren dertig.
  • De Sacramentskerk vormt het slotakkoord van een wijk die is opgezet als resultaat van de kruisbestuiving binnen een select netwerk aan stedenbouwkundigen, waartoe behalve ‘locale’ vakmensen als Johan Rückert in Tilburg en Louis Kooken in Eindhoven, grote namen behoren als G.J. de Jongh, H.P. Berlage, K.P.C. de Bazel en Jos.Th.J. Cuypers, naast omstreden figuren als de Delftse hoogleraar administratief recht J.H. Valckenier Kips die juridisch als een van de eerste planologen kan gelden.
  • Het betreffende netwerk liet zich leiden door met name de ideeën over de natuurlijk gegroeide stad van Camillo Sitte en de Engelse tuindorpgedachte van Ebenezer Howard, waarbij een sterk sociaal gevoel de idealistische ondertoon bepaalde.
  • Van Beek heeft de ideale – Christocentrische – volkskerk uit het interbellum gerealiseerd, hetgeen vooral blijkt uit de opzet van het ruime schip en de nadruk op het priesterkoor. Hierbij liet hij zich leiden door ideeën van de liturgist A.F. van Beukering, die architect A.J. Kropholler in de Antonius-Abtkerk te Rotterdam als prototype verwerkte.
  • De manier waarop Van Beek bij het volume van het priesterkoor een gelaagd beeld weet op te roepen, waarbij in- en exterieur zich naar de toeschouwer totaal anders manifesteren, getuigt van een subtiel architectonisch gevoel voor compositie: aan de buitenkant wordt het rijzige, gesloten ‘baldakijn’ getoond dat Van Beek aan Kropholler ontleende. Intern blijkt dit te functioneren als een soort toneeltoren om indirect licht op het priesterkoor te verkrijgen. Dit indirecte licht zorgde voor een ‘theatraal’, mystiek karakter dat er toe bijdroeg alle aandacht naar het altaar te trekken, geheel conform het Christocentrische ideaal.
  • Het belang van de Sacramentskerk in het oeuvre van een architect, waarvan verschillende werken op de Rijkslijst en onder meer in zijn geboorteplaats en domicilie – Eindhoven – op de gemeentelijke monumentenlijst staan, is pas met dit onderzoek aan het licht gekomen.
Tilburg-Bosscheweg-002

De Sacramentskerk gezien vanaf de Bosscheweg voor de oorlog.5 

Overige waarden

Andere aspecten die wel bekend waren, maar eerder niet of onvoldoende in het besluitvormingsproces zijn meegenomen, zijn:

  • De hoge waarde van het kerkgebouw als centrum van de parochiewijk. Zowel visueel als sociaal-cultuurhistorisch neemt de kerk een prominente positie in de Armhoefse Akkers in.
  • De esthetische werking van de symmetrie van de voorgevel als gevolg van de ligging. Het lijnenspel dat ontstaat door de afgewogen compositie van de opeenvolgende bouwelementen zorgt voor een fraai schouwspel en benadrukt de belevingswaarde.
  • Het gevoel van detail van Van Beek dat zich vooral manifesteert door de toepassing van baksteen als deels sierend, deels accentuerend en deels geledend element.
  • Het interieur vormt een prachtig gesamtkunstwerk uit de jaren dertig waaraan namen als Charles Eyck en Joan Collette verbonden zijn.
  • Ook de wederopbouw is vertegenwoordigd, zoals het glas-in-lood van Jan Dijker laat zien (1951-1954). De herwaardering van kunst uit deze tijd heeft anno 2014 haar weerslag gekregen in de website die aan het oeuvre van deze kunstenaar is gewijd.6 Postcriptum

Naar aanleiding van dit item liet de Amsterdamse architectuurhistoricus Guido Hoogewoud* mij in 2015 het volgende weten: ‘het versneld perspectief is ook toegepast door K.P. Tholens in het koor van de Chassékerk in Amsterdam (1924-1926). In de zich verjongende bogen zijn de namen van de engelenkoren aangebracht’. Maar er blijken er meer te zijn geweest: tijdens de excursie van het Cuypersgenootschap van 4 juni 2016 naar het voormalige kleinseminarie Hageveld, bleek ook architect Jan Stuyt van deze kunstgreep gebruik gemaakt te hebben; niet in de kapel, maar in de kolonnade van de hal van het hoofdgebouw (1925). Het is dus kennelijk iets dat in die tijd weer opgepakt werd in de eigentijdse architectuur en dus wel degelijk van architectuurhistorische waarde is. Maar juist de betekenis van het toepassen van het versneld perspectief is destijds door de monumentencommissie van Tilburg snerend van de tafel geveegd! Zo’n gremium heeft zelf te weinig ervaring met onderzoek om te beseffen dat wanneer eenmaal iets is gesignaleerd – zoals Don Rackham heeft gedaan met het versneld perspectief in de Sacramentskerk – er daarna meer voorbeelden volgen.

Een groot aantal jaren sprak ik op deze plaats de hoop uit dat zich hier niettemin een modelherbestemming zou ontwikkelen. Alle voorwaarden daartoe waren immers aanwezig.

Juli 2017 valt het doek dan toch definitief.7 De waardevolle onderdelen van de kerk worden ‘gered’, zoals de glazen van Jan Dijker en de beelden van Charles Eyck en Frans Mandos, maar over een maand is het silhouet van de Sacramentskerk voorgoed verdwenen. Het zal een vreemde gewaarwording zijn als ik met de trein vanuit het zuiden Eindhoven binnenrijd op weg naar een ander project of naar familie in de stad van mijn jeugd.

:-( B.

Vragen? Stuur een mailtje naar bernadette@vanhellenberghubar.org!

Bronnen en herkomst foto’s

  1. Zie mijn pleitnotities bij die gelegenheid: http://bit.ly/1WIdX1e.
  2. Zie het betreffende lemma op Wikipedia.
  3. De samenvatting is grotendeels ontleend aan de rapportpublicatie, waarover de volgende informatie gaat:
    1. Bibliografische vermelding: Rackham, Don, en Bernadette van Hellenberg Hubar. De Sacramentskerk te Tilburg. Waardenstellend onderzoek. Erfgoed in ontwikkeling. Ohé en Laak: Res nova, 2005. http://bit.ly/2AsiWkc.
    2. De rapportpublicatie over de Sacramentskerk kan besteld worden bij het virtuele loket van Bibliodoc.
    3. Het onderzoek is voor een deel in te zien via Google boeken.
  4. Foto Jack Janssen, ontleend aan het album Sacramentskerk Tilburg binnen.
  5. Foto ontleend aan vandunstamboom.nl.
  6. Uit de gegevens op deze site blijkt dat de ramen van Jan Dijker (1913-1993) voor een deel inmiddels verwijderd en opgeslagen zijn: stichtingjandijker.nl.
  7. Voor de voorgeschiedenis van de sloop zie het artikel van Petra Robben. “Erfgoed Tilburg: Behoud erfgoed Sacramentskerk Tilburg”. Erfgoed Tilburg, juli 2017. http://bit.ly/2uMX9kF.
  8. Dit webitem kan geciteerd worden als: Hubar, Bernadette van Hellenberg. “Waardenstellend onderzoek Sacramentskerk Tilburg (2005)”. VanHellenbergHubar.org (blog), 2014-2017. http://bit.ly/1QPaAGJ
Sacramentskerk Tilburg Jan Dijker

In de Tilburgse Sacramentskerk bevindt/bevond zich ook naoorlogs glas-in-lood van Jan Dijker. Meer hierover vertelt Judith Kuipéri op de site van de stichtingjandijker.nl.

Verkorte link van dit item: http://wp.me/P4eh3s-T6 | http://bit.ly/1QPaAGJ

← Terug naar Voorheen Res nova.

Luciferterrein Eindhoven (2009)

Opmaat

Luciferterrein Eindhoven — Het begon met een enthousiast berichtje op Facebook dat intussen ook voor enige verwarring zorgde.

Voor de workshop Van Luciferfabriek tot start upfabriek kun je je opgeven bij de gemeente Eindhoven.

Voor de workshop ‘Van Luciferfabriek tot start upfabriek’ kun je je opgeven bij de gemeente Eindhoven.

Nu is de ene luciferfabriek de andere niet! In Eindhoven waren er namelijk twee die wel tot dezelfde firma behoorden. Met mijn vorige bedrijf, Res nova, hebben we cultuur- en bouwhistorisch onderzoek verricht naar het oudste complex dat op het Luciferterrein lag in Eindhoven. Bovenstaande fabriek aan de Vestdijk maakt daar géén deel van uit. Maar op een briefhoofd van de firma – hiervoor moet je even naar beneden scrollen – staan ze wel als eenheid naast elkaar weergegeven. ((Onderzoeksrapport Luciferterrein, pp. 29-30))

Dit item gaat dus over het onderzoek naar het Luciferterrein dat je via deze link kunt bekijken en downloaden.

Zoals je in de inleiding kunt zien, hebben we dit project met een hele ploeg uitgevoerd die ik – ere wie ere toekomt – hier graag wil vermelden:

Dit rapport is van de hand van drs Silvia Pellemans in samenwerking met drs Don Rackham. Het historisch kadastrale onderzoek is uitgevoerd door Jos en Bauke Hüsken. Het is collegiaal getoetst door drs Margreeth Bangert en dr Bernadette van Hellenberg Hubar. De eindproductie was in handen van Marij Coenen.

Op het vroegere forum van Res nova stond een projectomschrijving van de hand van Don Rackham die hierna grotendeels is overgenomen.

Complex Lucifersfabriek met lay-out

Overzicht van het Luciferterrein met de verdwenen en de in 2009 nog bestaande gebouwen.

Samenvatting van het onderzoek

De gemeente Eindhoven gaf in 2009 opdracht om een cultuur- en bouwhistorische analyse uit te voeren naar het binnenterrein tussen de Bergstraat, Grote Berg en Kleine Berg, het zogenaamde Luciferterrein. De aanleiding voor dit onderzoek is het plan van Holland Art Gallery om op het binnenterrein een hotel met restaurant en galerie te ontwikkelen. ((Voor de laatste stand van zaken zie dit artikel van Eindhovens Dagblad van 22 mei 2014)) Op grond van beleid wil de gemeente Eindhoven, dat er voorafgaande aan de ontwerpfase, informatie ligt over de historische waarden van het gebied en de daarbinnen aanwezige bestaande en verdwenen bouwvolumes. Het onderzoek kan tevens dienen als referentiekader en inspiratiebron voor de op handen zijnde ontwikkeling.

Luciferterrein of Van der Schootterrein

Het projectgebied wordt in de volksmond aangeduid als Luciferterrein, genoemd naar de lucifersfabriek die in 1870 op deze locatie werd opgericht door de heren Mennen en Keunen. Het projectgebied omvat echter een terrein dat aanzienlijk groter is dan de kavel van de voormalige fabriek. Het gebied behelst verschillende panden aan de Bergstraat, de Kleine Berg en nog enkele volumes op het binnenterrein tussen deze straten. Momenteel is van de lucifersfabriek alleen nog het volume van het oorspronkelijke poortgebouw aanwezig in de vorm van het rijksmonument Bergstraat 26-30. Dit pand valt echter niet binnen de contouren van het plangebied.

Omdat de naam Luciferterrein de lading dan ook niet dekt, heeft Res nova voorgesteld om het projectgebied Van der Schootterrein te noemen. In de tweede helft van de twintigste eeuw was het overgrote deel van de bebouwing binnen het projectgebied, waaronder het rijksmonument Kleine Berg 45, de oude lucifersfabriek en nog enkele opstallen aan de Bergstraat, onderdeel van de ijzerwarenhandel van W. van der Schoot.

Res novae

Uit het onderzoek zijn de volgende nieuwe gegevens – res novae – naar voren gekomen:

  • Door diverse kaartprojecties is de ontwikkeling van het Van der Schootterrein vanaf de bouw van de lucifersfabriek in 1870 tot aan de huidige situatie inzichtelijk gemaakt.
    De industriële ontwikkeling op het binnenterrein tussen de Bergstraat, Grote en Kleine Berg start met de bouw van de lucifersfabriek van de heren Mennen en Keunen. Deze industriële activiteit wordt echter door de ijzerhandel W. Van der Schoot tot ver in de twintigste eeuw doorgezet.
  • Het onderzoek heeft aan het licht gebracht hoe de lucifersfabriek zich heeft ontwikkeld en welke functies waar in het complex waren ondergebracht.
  • Uit het kadastraal onderzoek is gebleken dat het pand Bergstraat 10a is opgericht als koperslagerij.
  • Het metselwerk van de zijgevel van Kleine Berg 45, het Van der Schootpand, vertoont diversiteit in verband en baksteenkleur. Historisch bronnenmateriaal laat zien dat het aangrenzende pand niet tegen de gevel was gebouwd, maar dat altijd sprake is geweest van een doorgang. De gevel geeft inzicht in de ontwikkeling van Kleine Berg 45 en toont de buitengevel van het negen¬tiende-eeuwse pand, de uitbreiding uit circa 1910 en de bouw van het huidige volume uit 1932.

Hieronder wordt kort ingegaan op de ontwikkelingsgeschiedenis en verschijningsvorm van de twee belangrijkste complexen op het terrein: de voormalige lucifersfabriek en het Van der Schootpand.

Briefhoofd van de firma Mennen en Keunen uit 1884.

Briefhoofd van de lucifersfabriek van Mennen en Keunen, 1884.

De Lucifersfabriek

Tot 1970 was het terrein achter de Bergstraat, Grote Berg en Kleine Berg onbebouwd. In 1870 kopen de heren Mennen en Keunen een groot perceel met de intentie hier een lucifersfabriek op te richten.

De bebouwing had een U-vormige plattegrond en volgde de contouren van het niet volledig orthogonale kavel. Het open voorterrein was bedoeld als sorteerplaats voor de aangevoerde boomstammen. Het betrof hier dan meestal populierenhout dat in de omgeving van Eindhoven ruimschoots voorhanden was. In het noordoostelijke deel van het complex, een smal langwerpig eenlaags bouwvolume onder zadeldak, stonden het stoomwerktuig en de ketel. Op deze machinerie waren de zaag- en schilmachines aangesloten, die in het gebouw direct naast het hierboven genoemde ketelhuis stonden.

Geheel in de zuidhoek van het perceel stond een eenlaags volume met een tongewelven dakconstructie met over de gehele lengte een ventilatiestrook. In dit gebouw was de eest, de droogkamer van de lucifers gevestigd. Rechts hiervan bevond zich een volume waar, door het hele gebouw, verticale ventilatieopeningen waren aangebracht en brandmuren waren geplaatst. Het gehele gebouw was gecompartimenteerd zodat in geval van uitslaande brand deze makkelijker kon worden beheerst. Dit volume was, gezien de vele ventilatieopeningen waarschijnlijk in gebruik voor het dompelen van de stokjes in de ontvlamvloeistof, ofwel de witte fosfor.

Het gebouw aan de noordoost zijde van het terrein bestond uit vier ruimtes: twee bergplaatsen, een ruimte voor de fabricage van schoensmeer en een kantoorvertrek.

In 1871, een jaar na de oprichting van de fabriek, gingen de heren Mennen en Keunen over tot het vervaardigen van veiligheidslucifers, de zogenaamde ‘Zweedsche lucifers’. De benaming ‘Zweedsche lucifers’ verwijst naar het patent op het vervaardigen van lucifers met rode fosforkoppen dat in Zweedse handen was. In datzelfde jaar wordt het poortgebouw aan de Bergstraat opgericht. Aangezien het pand het perceel aan de voorzijde afsluit en los staat van de fabrieksgebouwen is het oude erfachtige karakter van het perceel verdwenen, nu heerst er meer de allure van een door gebouwen omsloten werkterrein.

In 1872 volgt er een nieuwe uitbreiding. Ditmaal wordt er een rechthoekig volume aangebouwd aan de achterzijde van de bestaande fabriek. Vermoedelijk betreft het hier een tweede dompelruimte. Aan de voorzijde van het fabrieksgebouw wordt aan de zuidoost zijde een klein rechthoekig volume opgericht. De functie van het gebouw is onbekend.

In de jaren achttientachtig sluit de fabriek haar deuren en in 1890 wordt het complex verkocht. Het poortgebouw wordt opgedeeld in twee wooneenheden. In 1977 wordt het overgrote deel van de fabrieksgebouwtjes afgebroken. Alleen het poortgebouw en het kleine bijgebouwtje uit 1872 zijn behouden.

De ruimtelijke ontwikkeling van de Lucifersfabriek is in het onderzoek via historische kaarten in beeld gebracht.

De ruimtelijke ontwikkeling van de Lucifersfabriek is in het onderzoek via historische kaarten in beeld gebracht.

Van der Schootpand

Het rijksmonument Kleine Berg 45, het Van der Schootpand, is in 1932 gebouwd naar ontwerp van C.H. de Bever in een functionalistische stijl, in opdracht van W. van der Schoot. Het betreft hier een volume met rechthoekige plattegrond dat is opgesplitst in drie delen. Aan de Kleine Bergzijde bevindt zich het vierkante hoofdvolume dat vier bouwlagen telt onder rollaag en plat dak. Achter het hoofdvolume ligt een drie bouwlagen hoog bouw¬deel. Het geheel wordt aan de achterzijde afgesloten door een eenlaags volume.

De voorgevel van het hoofdvolume is opgetrokken in okerkleurige baksteen in Vlaams verband onder plat dak. Deze gevel wekt de suggestie dat hij als een scherm tussen de zijgevels hangt. De iets voor de voorgevel uitstekende zijgevels zijn op de hoeken in functionalistische stijl als hoeklisenen uitgewerkt. De voorgevel is op de begane grond voorzien van een zwart marmeren basement waarop een glazen winkelpui is geplaatst. Voor deze pui zijn metalen hekken aangebracht. Erboven is over de gehele breedte van de voorgevel een band met glazen bouwstenen aangebracht. Het bovenste gedeelte van de voorgevel (meer dan de helft van de totale hoogte) is blind. Het plat dak is voorzien van een grote piramidevormige lichtkoepel die dankzij een grote vide het winkelpand over alle verdiepingen van veel daglicht voorziet. Deze koepel is de primaire lichtbron van het complex en maakte het mogelijk dat het overgrote deel van de gevels blind konden worden uitgevoerd.

Lucifersterrein - Van der Schootpand

Kleine Berg 45 te Eindhoven: het Van der Schootpand van architect Kees (C.H.) de Bever.

De zijgevel van het pand is geheel blind. Nadat het aangrenzende pand werd afgebroken, kwam een gevel in het zicht die wordt gekenmerkt door een grote diversiteit in baksteenkleur en metselverband. Het is gebleken dat de gedurende de ontwikkelingen op deze locatie de bestaande zijgevel telkens werd opgenomen in de ver- of nieuwbouw. Op deze locatie stond tot circa 1920 een klein eenlaags arbeidershuisje. Rond 1920 werd hier een tweelaags kosthuis gebouwd om in 1932 te worden vervangen door het Van der Schootpand. Hoewel het hier telkens om nieuwe bebouwing gaat, nam men de bestaande zijgevel op in de plannen: deze was toch niet zichtbaar en hoefde daarom niet te worden afgewerkt.

Colofon en downloadlink

Het cultuur- en bouwhistorisch onderzoek naar het Luciferterrein werd in 2009 uitgevoerd door een team onder leiding van Res nova in opdracht van de gemeente.

Link om het rapport te downloaden: http://bit.ly/2jdi0ai-VanHH2Org.

B. ((Verkorte link van bovenstaand item: http://wp.me/P4eh3s-CH.

← Terug naar de inhoudsopgave!))

Voetnoten

ErfgoedSWOT© Paterskerk te Eindhoven

 

ErfgoedSWOT© Paterskerk te Eindhoven

Wil je een eerste indruk van dit project, lees dan verder, maar je kunt ook meteen surfen naar mijn presentatie om een beeld te krijgen van het interieur met onder meer topstukken van Atelier Custers. Niet alles hieruit is verdwenen, maar de samenhang ging teloor. Aan de creditzijde staat dat de adviezen uit het rapport met het perspectief voor een groot deel zijn opgevolgd, met name wat je in situ en ex situ  (maar binnen het complex behoudt). In de bandbreedte tussen behoud van de karakteristiek en doelmatige herbestemming is naar mijn mening de beoogde balans niet bereikt.

Papieren tijger — Als het gejubel over de herbestemming over een tijd verstomd is, zal de balans opgemaakt worden en dan vraag ik me af hoe die er uit zal zien. Zelf mocht ik meemaken dat one liners het voor een belangrijk deel wonnen van specialistisch onderzoek. Architectenbureaus bekommeren zich daar nauwelijks om, commissies ruimtelijke kwaliteit missen vaak expertise, de Rijksdienst Cultureel Erfgoed bemoeit zich er als papieren tijger op afstand niet mee, het Cuypersgenootschap haakte in dit geval voortijdig af en de enige die doorzette, de Henri van Abbestichting, heeft zich geconcentreerd op de aanpak van de voormalige biechtstoelen. Het resultaat daarvan stemde overigens terecht tot tevredenheid met als gevolg dat Domus DELA – zoals de kerk nu heet – een prijs van de Henri van Abbestichting kreeg.

Maar er ging ook best wat mis. Nog voordat de eerste steiger was opgericht, was de kruisweg van atelier Custers illegaal van de hand gedaan: illegaal, want als onderdeel van een beschermd rijksmonument had hiervoor vergunning aangevraagd moeten worden. Dit had voorkomen kunnen worden als het systeem van de selectieladder uit het Stappenplan voor het behoud van monumentale kunst van de RCE (2013) was uitgevoerd, zoals ooit de bedoeling was. Maar dat is dus niet gebeurd … 

Kritische geluiden zijn niet welkom in een sfeer waar alleen succesverhalen het voor het zeggen hebben, omdat herbestemming van kerkelijk erfgoed moet! Dat moet zeker – en we hebben er prachtige voorbeelden van in Nederland – maar tot welke prijs!

De Paterskerk te Eindhoven voor de herbestemming. Foto: Bas Gijselhart | BASEPHOTOGRAPHY (2014).

De Paterskerk te Eindhoven (1896-1898) met het heilig Hartbeeld hoog in de top van de toren. Deze riskante positie heeft het beeld de bijnaam bezorgd van Jezus waaghals, of Jezus de springer. Van een aangetrouwde oom hoorde ik dat de Amerikaanse soldaten die Eindhoven op 18 september 1944 bevrijdden, dachten dat het mr Philips was. Foto: Bas Gijselhart | BASEPHOTOGRAPHY (2014).

Anno 2014 — De Paterskerk maakt deel uit van het Augustijner klooster Mariënhage te Eindhoven. De Augustijnen en de gemeente Eindhoven trekken gezamenlijk op om een gedeeltelijke herbestemming te realiseren. Uitgangspunt is de marktconsultatie die in 2013 heeft plaatsgevonden. Als gevolg hiervan zijn coöperatie DELA uit Eindhoven en Kapellerput Conferentiehotel te Heeze uitgenodigd om een haalbaarheidsonderzoek op te stellen. Doordat een waardenstelling van de kerk nodig was, raakte ik bij het project betrokken. In principe gaat het om een erfgoedSWOT©, waarin niet alleen de waarden in kaart worden gebracht, maar ook een perspectief van de mogelijkheden wordt geschetst.

In 2014/15 is een cassette opgeleverd met de volgende onderdelen:

  • Hubar, Bernadette van Hellenberg, De mantel der liefde, De Paterskerk te Eindhoven, ErfgoedSWOT©, onderdeel waardenstelling, Ohé en Laak 2014.
  • Hubar, Bernadette van Hellenberg, Met hart en ziel, De Paterskerk te Eindhoven, ErfgoedSWOT©, onderdeel perspectief, Ohé en Laak 2014.
  • Hubar, Bernadette van Hellenberg, Op de achtergrond, Werkdocument Paterskerk te Eindhoven, Bouwstenen erfgoedSWOT©, onderdeel waardenstelling, Ohé en Laak 2014.
  • Hubar, Bernadette van Hellenberg, De Waardenstelling in plattegronden, appendix bij ‘De mantel der liefde’, Waardenstellend onderzoek Paterskerk te Eindhoven, Ohé en Laak 2015.

Deze stukken zijn te vinden in de cassette van het project Paterskerk: http://bit.ly/2B0GejS-Paterskerk, waarvan de inhoud openbaar is gemaakt door de gemeente Eindhoven als bevoegd gezag.

De kern van het onderzoek is samengevat in de presentatie:

Paterskerk te Eindhoven, altaar van Nicolaas van Tolentijn, een van de topstukken van Atelier Custers (circa 1900-1910). Foto Barbara Bonfrer van franken-pm.nl, 2014.

Paterskerk te Eindhoven, altaar van Nicolaas van Tolentijn, een van de topstukken van Atelier Custers (circa 1900-1910). Hij was de heilige die de meeste bezoekers trok, met name vanwege de wonderbare genezingen van mens en dier. Dit altaar is op zijn oorspronkelijke positie behouden gebleven (foto: Barbara Bonfrer van franken-pm.nl).

Anno 2021 wordt het project opnieuw als voorbeeld van een geslaagde herbestemming behandeld; ditmaal tijdens de Contactdag Herbestemming 2021, georganiseerd door het Nationaal Restauratiefonds en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Of dat terecht is? Ik ben er nog niet uit en kom er vast nog een keer op terug.

B.

Vragen? Stuur een mailtje naar bernadette@vanhellenberghubar.org!

Dit item is gestart op 27/6/2014.

Verkorte link van dit item: http://bit.ly/VanHH-Paterskerk

Recensies & signalementen

Recensies — Hoe De genade van de steiger is ontvangen kun je met name in het lijstje hieronder vinden. Je ziet het goed, het boek heeft nauwelijks aandacht gekregen in de nieuwsbladen en de vaktijdschriften. Een kenner die zich meldde bij het Bulletin KNOB om het werk te recenseren werd afgewimpeld, omdat iemand van de redactie het zou doen. Bijna zes jaar na dato is dat nog altijd niet gebeurd en nu het boek is uitverkocht, lijkt ‘t ons* twijfelachtig …  

Maar laten we ons concentreren op de positieve zaken: er zijn besprekingen van Henk van Os en Mieke Rijnders, van alle kanten krijgen we (nog steeds) complimenten van restauratoren (zeker ook dankzij het hoofdstuk van Angelique Friedrichs van de SRAL) en ook de sociale media laten zich niet onbetuigd. Daarom vooraf een recente opsteker van iemand die het boek zoekt voor zijn master thesis aan de OU:

*

Wie vindt er wat van?
  • Mieke Rijnders geeft een pittig lovende recensie onder de titel, ‘Roomse schilderkunst’, in Museumtijdschrift van mei 2014.
  • Henk van Os was aangenaam verrast door De genade van de steiger, zoals ook uit bijgaand signalement in Kunstschrift blijkt. Meer details vind je op deze pagina, waar we ook een van zijn favorieten behandelen: de heilig Hartschildering van Mathieu Wiegman in de Obrechtkerk.
  • Het enthousiaste artikel van Caspar Cillekens in Dagblad De Limburger.
  • Het blad van het bisdom Roermond spreekt over ‘een standaardwerk maar zeker ook een lust voor het oog’.
  • Een lovend verhaal van kerkenspecialist en VU-promotus Herman Wesselink, nota bene op de site van Protestant.nu (in iets uitgebreidere vorm tevens te vinden in het Cuypersbulletin).*
  • In de categorie klein, maar fijn, het signalement van dr Jos Pouls.
  • Een mooie recensie op de site van De Leestafel, die illustreert dat wat we beoogd hebben met dit boek – de herwaardering van de monumentale schilderkunst – gaat lukken.
  • Lest best, op Bol.com:

Veel kunstenaars hebben tussen de twee wereldoorlogen ‘de steiger’ getrotseerd om de muren en gewelven van kerken te beschilderen naar de roomse traditie en architectuur. Na 1945 werden zij met grote tegenzin ontvangen: hun kunst was niet modern abstract en de kerk was minder in tel. Recente restauraties zijn nu aanleiding dit beeld te herzien met een grondige en monumentale inventarisatie. In afgeronde hoofdstukken komen aan bod de vorming van deze zo diverse kunst- en kerkschilders, de vele conservatieve of experimentele stromingen, hun thema’s, technieken en de kritiek, en dat volgens objectieve criteria van schoonheid en wetenschap en historische waarde. Het resultaat is een alomvattende studie met bijna 400 prachtige afbeeldingen van kunstrijke of meer decoratieve interieurs, door vooral de kopstukken: Otto van Rees, Charles Eyck, Cuypers, Toorop, Derkinderen e.a. Met veel begripsverklaringen van vaak aparte termen, in citaten, veel noten en bronnen. Een ware canon van ‘vergeten’ kerkelijke kunst. Drs. Erik Kreytz

Mieke Rijnders recensie-

Recensie Mieke Rijnders ‘Genade van de steiger’ in Museumtijdschrift, mei 2014.

Zoals gezegd, is het boek inmiddels uitverkocht. Het grappige daarvan is dat je dan merkt hoeveel vraag er nog altijd naar is. Laten we hopen dat de RCE niet al te lang wacht met het plan om het boek online te zetten op DBNL.org.

Wordt vervolgd!

;-) B&M

Vragen? Stuur een mailtje naar bernadette@vanhellenberghubar.org!

Verwijzingen &
  • Ondanks het netwerk van initiator en goede vriend Gerard van Wezel, lukte het niet de dagbladpers te interesseren. Voor kerkelijke kunst hebben we moeten wachten op Kerkinterieurs in Nederland (2016) van het Catharijneconvent, eer dit type kunst in de waardering steeg. Ons slaat ook op het schrijverscollectief van Bernadette van Hellenberg Hubar en Marij Coenen dat begin 2019 geformaliseerd is in een VOF. Aan De genade van de steiger heeft Marij intensief meegewerkt. 
  • Helaas is de verwijzing naar Protestant.nu inmiddels een dode link! Jammer genoeg heeft de geweldige WayBackMachine van Archiv.org niet alle pagina’s opgenomen. De site Cuypersgenootschap.nl is eveneens uit de lucht, maar dit artikel is dankzij de WayBackMachine wel duurzaam opgeslagen. Je kunt het ook vinden onder deze link.
  • Juli 2019 bleek ook onze andere grote coproductie uitverkocht te zijn: De nieuwe Bavo te Haarlem (2016). Er is nog één adres … 
  • Verkorte link van dit item: http://wp.me/P4eh3s-sU | http://bit.ly/1Zvd5z0

Fotodocumentatie Paterskerk

Posted on by
De Paterskerk te Eindhoven met het heilig Hartbeeld

De Paterskerk te Eindhoven (1896-1898) met het heilig Hartbeeld hoog in de top van de toren. Deze riskante positie heeft het beeld de bijnaam bezorgd van Jezus waaghals, of Jezus de springer. Van een aangetrouwde oom hoorde ik dat de Amerikaanse soldaten die Eindhoven op 18 september 1944 bevrijdden, dachten dat het mr Philips was. Foto: Bas Gijselhart | BASEPHOTOGRAPHY (2014).

Het onderstaande stukje schreef ik toen ik druk bezig was met het onderzoek en de waardenstelling van dit rijksmonument. Nog altijd vraag ik me af of ik niet te naïef ben geweest. Of het projectmanagement mij niet gewoon zag als een onvermijdelijke specialist die je d’r gang laat gaan, terwijl men ondertussen zijn eigen plan trekt. Maar zo dacht ik er in 2014 over:

Soms bof je met een project en dat geldt zeer beslist voor de Paterskerk in Eindhoven. Afgezien van het genoegen dat ik beleef aan het schrijven over zo’n mooi gebouw met zo’n bijzondere uitmonstering, heb ik het ook getroffen met de fotografen. Terwijl ik bezig was met de waardenstelling, was ondertussen een ploegje druk in de weer met de opname van alle bijzondere onderdelen van het interieur.

Want dat was de gedachte die er achter zat: de Paterskerk zal – als alles goed loopt – herbestemd worden, en dan kun je niet vroeg genoeg beginnen met de documentatie. Een goede documentatie is nog altijd de achilleshiel van alles wat in Nederland aan cultuurgoed verdwijnt. Vaak heeft dat te maken met een kwaad geweten, niet omdat mensen per definitie de kwader trouw zijn, maar omdat iedereen zich toch diep in zijn hart schaamt als iets waardevols vernietigd wordt.

Nu gaat het daar met de Paterskerk helemaal niet om. Er wordt op dit moment uitermate prudent met het gebouw en zijn inrichting omgegaan. Bij dit project ben ik er dan ook eerder bang voor dat op een gegeven moment het proces in zo’n krachtige versnelling raakt dat zoiets als documentatie over het hoofd wordt gezien.

Daarom ben ik heel blij dat fotoclub De Gender in Eindhoven, en wel meer in het bijzonder Bas Gijselhart van BASEPHOTOGRAPHY en Anke Spijkers zich over de Paterskerk ontfermd hebben. Ze hebben prachtig werk verricht. Daarnaast hebben Barbara Bonfrer en Bart van Gestel van Franken Projectmanagement opnames gemaakt. Eigenlijk zou een centraal orgaan deze digitale collectie moeten beheren, maar zover is het nog niet.

De foto’s van Bas Gijselhart en Anke Spijkers staan grotendeels on line via de site van BASEPHOTOGRAPHY.1 Van het werk van het tweetal van Franken Projectmagagement heb ik zelf een selectie in een lage resolutie op Flickr gezet, die bekeken kan worden via http://bit.ly/Paterskerk2franken-pm (noot auteur: deze is inmiddels verplaatst naar Google Photo’s onder deze link).

Ik zou zeggen, ga een kijkje nemen en geniet, maar respecteer het auteursrecht van de makers!

Inderdaad, geniet, want de sfeer die zo gaaf behouden was, is even onvermijdelijk als onherroepelijk verdwenen. Ook daar ligt beslist een uitdaging voor architecten die zich met herbestemming bezig houden. In het rapport met perspectieven voor de herbestemming kun je ermeer over vinden. Het voorgaande geldt trouwens ook voor de iconografie en symboliek van een kerkgebouw, waarvoor ik sinds 2021 een lans breek.

B.

Vragen? Stuur een mailtje naar bernadette@vanhellenberghubar.org!

Detail van het Augustinusaltaar in de Paterskerk

Detail van het Augustinusaltaar van de gebroeders Custers te Eindhoven (vóór 1908). Afgezien van de bijzondere iconografie is de uitvoering van een zeer hoog niveau. Het reliëf was bedoeld om in steen gerealiseerd te worden, maar daar gaven de augustijnen geen toestemming voor. Om toch die indruk te wekken werd het gedaan in wit beschilderd hout. Dit altaar is op zijn oorspronkelijke positie behouden gebleven. Foto: Barbara Bonfrer van franken-pm.nl (2014).

Meer weten?

Het onderzoek over de Paterskerk is onder meer opgeleverd in de volgende twee delen:

  • Hubar, Bernadette van Hellenberg, De mantel der liefde, De Paterskerk te Eindhoven, ErfgoedSWOT©, onderdeel waardenstelling, Ohé en Laak 2014.
  • Hubar, Bernadette van Hellenberg, Met hart en ziel, De Paterskerk te Eindhoven, ErfgoedSWOT©, onderdeel perspectief, Ohé en Laak 2014.

Deze twee stukken zijn te vinden in de cassette van het project Paterskerk: http://bit.ly/2B0GejS-Paterskerk, waarvan de inhoud openbaar is gemaakt door de gemeente Eindhoven als bevoegd gezag.

Mijn opdrachtgever was coöperatie DELA te Eindhoven die met succes had deelgenomen aan marktconsultatie van de gemeente Eindhoven en de augustijnen:

‘De Orde der Augustijnen en de gemeente Eindhoven hebben naar aanleiding van de marktconsultatie Mariënhage besloten om verkennende gesprekken te voeren met coöperatie DELA over de verkoop van het gehele complex. DELA gaat een haalbaarheidsstudie doen naar het renoveren en exploiteren van gebied Mariënhage (exclusief het klooster) als ceremoniële locatie en daarmee opnieuw invulling geven aan de ‘hart en ziel’ gedachte. Verder wordt bekeken of er een samenwerking tussen DELA en Kapellerput (als beoogd huurder) mogelijk is om er zo ook ontmoetings- en overnachtingsfaciliteiten te realiseren ten behoeve van zakelijke en particuliere bijeenkomsten’. 2

Het project werd gecoördineerd door Karl Franken van Franken Projectmanagement en namens Dela begeleid door Peter Hoesbergen Advies. Als architecten waren Diederendirrix en Architecten|en|en, beide te Eindhoven, bij dit initiatief betrokken. Projectleider vanuit de gemeente Eindhoven was Sandra Janssen-Poelman.

Overige verwijzingen
  1. De serie op BASEPHOTOGRAPHY blijkt spijtig genoeg niet langer aanwezig te zijn. Wel zijn bij het project Domus DELA aansprekende foto’s te vinden van de huidige situatie.
  2. Persbericht van de gemeente Eindhoven d.d. 21 november 2013, ontleend aan de gemeentelijk website.
Verkorte link van dit item: http://bit.ly/1Pq4CZf

Door naar het hoofditem →

Biografie Bernadette

Bernadette in de Picardie met Kunst der Vormen. Foto Poul de Haan 2010.
Bernadette van Hellenberg Hubar geeft uitleg bij een monument in Frankrijk (foto: Poul de Haan 2010).

Bernadette van Hellenberg Hubar (1956) studeerde kunstgeschiedenis aan de Rijksuniversiteit te Utrecht en promoveerde aan de Katholieke Universiteit te Nijmegen op het proefschrift Arbeid & Bezieling, De esthetica van P.J.H. Cuypers, J.A. Alberdingk Thijm en V.E.L. de Stuers, en de voorgevel van het Rijksmuseum in 1995. De handelseditie van 1997 werd bekroond met de Karel van Manderprijs van de Nederlandse vereniging van kunsthistorici. November 2013 verscheen van haar hand De genade van de steiger, monumentale kerkelijke schilderkunst uit het interbellum, dat naar een idee en onder leiding van Gerard van Wezel van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) werd uitgevoerd en door de Walburg Pers is uitgegeven. Dit boek, waarover hierna meer, is inmiddels uitverkocht!

Het volgende project, waaraan ze van 2013 tot 2016 heeft gewerkt, was de monografie over de nieuwe Bavo te Haarlem. Dit boek over het kerkelijke meesterwerk van Joseph Th.J. Cuypers, zoon van Pierre J.H. Cuypers is geschreven in opdracht van de Stichting Kathedrale Basiliek Sint Bavo – op initiatief van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) – en uitgegeven door WBOOKS te Zwolle. Het boek is sinds 2019 uitverkocht. Hieronder volgt meer informatie.

…

Een van de vondsten bij het onderzoek naar de nieuwe Bavo die (ook) in de pers aansloeg is die van de Unvollendete. Download hier de PDF-versie van deze recensie. Het boek is te bestellen via deze link. 

Expertise — Bernadette van Hellenberg Hubar profileerde zich als cultureel ondernemer en productontwikkelaar op het raakvlak van cultuurhistorie en juridisch instrumentarium. De basis hiervoor is gelegd gedurende 15 jaar secretariaat van het Cuypersgenootschap dat in 1997 de Prins Bernhardfondsprijs toegekend kreeg voor de combinatie van wetenschappelijk onderzoek en juridisch optreden. Vanaf de entree van de nota Belvedere in 1999 is Bernadette op zoek gegaan naar methodes die inzetten op ruimtelijke bescherming en ontwikkeling. Een van deze producten – Praktijkboek en Concordans Atlas Sint Geertruid (Margraten) – die ze met Margreeth Bangert heeft uitgewerkt, werd in 2003 onderscheiden. Met name op het gebied van het stellen van waarden heeft Bernadette een bijzondere expertise die onder meer resulteerde in de erfgoedSWOT©, bedacht bij het traceren van kernkwaliteiten voor wederopbouwgebieden in opdracht van het ministerie van OC&W (2010). Door haar kennis van beleid en regelgeving, kan ze als weinig anderen waardestellingen synchroniseren met erfgoedprocedures. Dat is ook van pas gekomen bij grootschalige projecten als de herbestemming van Landgoed Rhederhof in samenwerking met Friso Woudstra Architecten te Vorden.

Uitvinder — Bernadette van Hellenberg Hubar staat voor de inhoudelijke kant van het vak. Naast haar eigen projecten, begeleidt ze onderzoekers, verzorgt collegiale toetsen en participeert als coauteur. Daarnaast heeft ze grote interesse in het bedenken van nieuwe producten. Ze ontwikkelde in 2003 de formule voor Fiscaal verhaal© voor Rijksmonumenten en in 2004 het (PER©) voor gemeenten, dat een modern alternatief biedt voor de klassieke monumentenverordening. De afgelopen jaren is dit bij bestemmingsplangebieden in Maastricht en Eindhoven ingevoerd. Het vernieuwende denken achter het (PER©) is gehonoreerd door minister Plasterk in de beleidsbrief MoMo (september 2009). Het beleid dat toen is ingezet heeft tot een wijziging van het B(esluit)ro geleid, waardoor het PER© per 1 januari 2012 voortaan direct wettelijk verankerd was. Vanaf dat moment had het bovengrondse erfgoed heeft in het bestemmingsplan dezelfde status als het bodemarchief. In 2013 heeft ze met haar vroegere bureau Res nova een variant van het PER© voor de gemeente Bunschoten afgerond. Het PER© is actueler dan ooit, want met de nieuwe omgevingswet wordt planologische bescherming van erfgoed geïnstitutionaliseerd in de opvolger van het bestemmingsplan, het omgevingsplan (2021).*

Biografie | PER© brochure 2010
Een van de uitvindingen is het Planologisch erfgoedregime of PER© dat al vanaf 2005 in Maastricht wordt gebruikt. Dit type bescherming wordt geïnstitutionaliseerd in de Omgevingswet die per 2021 in werking treedt. De brochure kan gedownload worden via http://bit.ly/2wiVwOC-PER-Brochure.

Erfgoedspel — In het kader van de verdere ontwikkeling van de portfolio in de erfgoedsector heeft Bernadette van Hellenberg Hubar samen met Lost again in 2008 deel 2 van de Cuyperscode voltooid, een erfgoedspel dat vanaf de lancering in oktober 2007 ruim 80.000 bezoeken heeft getrokken. Bernadette tekende voor het script en schreef hiervoor enkele gedichten en fanfictions (historische korte verhalen), Lost again bouwde de engine. De Cuyperscode is op verschillende middelbare scholen gespeeld.

Gedichten — Als homo ludens kreeg Bernadette van Hellenberg Hubar in 2008 de gelegenheid om een nieuwe weg in te slaan met cultuurhistorie. Tijdens verschillende excursies, georganiseerd door Kunst der Vormen en haar reis naar China, kwam ze op het idee om gedichten op locatie te schrijven. Heel apart was de opdracht van de Rechtbank Roermond voor een bundel over rechtspraak in Roermond, die werd uitgevoerd in samenwerking met kunstenares Annelei Engelberts (2013-2014). Meer informatie daarover is te vinden onder deze link.

Interbellumboek — Eind 2013 is het boek De genade van de steiger, Monumentale kerkelijke schilderkunst uit het interbellum, verschenen, dat geschreven is in opdracht van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Ter introductie schreef Bernadette van Hellenberg Hubar hierover:

‘Zo’n verzameling schilders kan je aardig bezig houden. Tijdens het onderzoek regende het vondsten. Iedere keer weer kwamen er verrassende zaken tevoorschijn. Omdat ook de aanloop naar het interbellum in kaart is gebracht, hebben we nu een goed beeld gekregen van de invloed van de Beuroner school op de monumentale schilderkunst. Die was niet alleen veel groter dan algemeen wordt gedacht, maar vooral héél anders. Dat valt op als je het werk van Anton Derkinderen plaatst naast dat van Jan en Kees Dunselman, of F.H. Bach vergelijkt met Joan Collette en Piet Gerrits. Zowel de verschillen als de overeenkomsten maken het heel spannend. Onder meer hierdoor kunnen we nu voor de eerste keer de vinger leggen op de betekenis van het katholieke werk van Jan Toorop. Naast de kunstenaars die tot zijn richting horen – met grote namen als Anton Molkenboer en Chris Lebeau – heb je de kunstenaars van de expressionistische stam met figuren als Joep Nicolas, Henri Jonas, Matthieu Wiegman, Otto van Rees, Charles Eyck, Jaap Mes et cetera. Via de kunstkritiek is het gelukt meer greep op dit gezelschap te krijgen, waarbij vooral de rol van de Franse filosoof Jacques Maritain tevoorschijn komt. Daarnaast heeft ook de liturgische stijlstrijd grote gevolgen gehad. De veelheid van invloeden en factoren heeft in het interbellum tot een indrukwekkende variëteit aan artistieke producten geleid, waaronder veel monumentaal werk met een grote K’.

Een beknopt overzicht van de inhoud van het boek is te vinden in de samenvatting op deze site. Daar wordt ook duidelijk gemaakt wat de kunstenaars Joan Collette en Anton Molkenboer nu precies bedoelden met ‘de genade van de steiger’. 
Overigens is ook dit boek uitverkocht.

Biografie | De beelden rond de apsis van de nieuwe Bavo te Haarlem tijdens de restauratie. Foto bvhh.nu 2013.
De beelden rond de apsis van de nieuwe Bavo te Haarlem tijdens de restauratie. Foto bvhh.nu 2013.

Nieuwe Bavo — Was De genade van de steiger al zo’n bijzonder project, het onderzoek naar de nieuwe Bavo weet dat te evenaren, zo niet te overtreffen.  Zelden is over het programma van een kerk zo diepgaand nagedacht, in dit geval met name door Joseph Cuypers en de bouwheer, de latere bisschop A.J. Callier. Hoewel er vrijwel voortdurend geldgebrek was, slaagden zij er toch in hun kathedraal te realiseren zonder al te veel concessies aan de kwaliteit. Die wordt niet alleen door het artistieke niveau bepaald, maar ook door de hoge mate van ambachtelijkheid, waarmee het gebouw en zijn inrichting zijn uitgevoerd. De ideeën die vóór 1900 ontwikkeld werden over de boodschap die de nieuwe Bavo in architectuur en uitmonstering moest uitdragen zijn tot na de jaren 1950 actueel gebleven. Ook de nieuwe tijdslagen die in het kader van de huidige restauratie aan de kathedraal worden toegevoegd zijn daar voor een belangrijk deel op geënt.  Zo vormt de nieuwe Bavo het podium van ruim een eeuw artistieke uitdrukkingsvormen, waarin beeld, uitvoering en inhoud elkaar completeren. Het boek kan via deze link besteld worden.

Overige publicaties — Behalve deze twee grote werken heeft Bernadette van Hellenberg Hubar de afgelopen jaren verschillende andere sleutelpublicaties afgerond:

  • de monografie over de Clemenskerk in Merkelbeek.
  • de waardestelling van het oeuvre van Annemiek Punt in de monografie van Joost de Wal over de glazenier.
  • het E-boek over de schilderingen van Jojanneke Post naar het werk van Kees Dunselman in de kathedraal van Rotterdam.

Hoewel geen publicatie in de formele zin van het woord, mag hier ook het project #KunstinBreda genoemd worden met waardestellingen van het onroerende kerkelijke erfgoed in de gemeente Breda.

Deze publicaties waren geen van alle tot stand gekomen zonder de inbreng van vennoot Marij Coenen die met straffe hand de redactie voert.

Recent — Een overzicht van de activiteiten waar Bernadette van Hellenberg Hubar & Marij Coenen verder mee bezig zijn, is te vinden op LinkedIn* en op deze site onder het tabblad Projecten.


Een van de meest bijzondere kunstenaars van het interbellumonderzoek is Joep Nicolas. Op deze site is een fragment uit ‘De genade van de steiger’ geplaatst, waarin ook bovenstaand werk ter sprake komt; het Hubertusraam (1928) in de de pastorie van de Obrechtkerk te Amsterdam. De twee linker (noordelijke) ramen zijn aan Maria gewijd: linksboven zien we de Kroning van Maria, Koningin van de Rozenkrans. Linksonder staat een rozenstruik met rozenkrans, verwijzend naar de naam van de kerk: de vijf witte rozen staan voor de blijde geheimen van de rozenkrans, de vijf rode rozen voor de droevige geheimen en de vijf gouden rozen voor de glorievolle geheimen. Centraal is de parabel van goede herder weergegeven die verwijst naar pastoor Hoosemans als herder van de parochie. De ramen rechts (zuidelijk), waar je Jozef zou verwachten, zijn hier gewijd aan de patroon van de pastoor, Hubertus: rechtsboven zien we de bekering van Hubert met het hert dat in zijn gewei een kruis draagt; rechtsonder figureert de heilige als bisschop van Luik (Voor de datering en de iconografie zie de site obrechtkerk.nl.). Foto: RCE-Sjaan van der Jagt/Pixelpolder.

Verkorte link van dit item: http://bit.ly/Biografie-VHH-org