Leestijd circa 85 minuten
Register begrippen — ‘De genade van de steiger’ is sinds 2018 uitverkocht en kan alleen nog antiquarisch besteld worden.
Op zoek naar een passende afbeelding voor het item over Hemelvaart voor de sociale media in 2019 kwamen we erachter dat het in de monumentale kunst geen populair thema is, zoals ook uit onderstaand register blijkt.
A
- aarde, 124, 138, 139, 143, 144, 155, 198, 199, 203, 205, 207, 209, 211, 214, 215, 219, 223, 234, 256, 278, 300, 320, 321, 330, 343, 361, 363, 383, 395-397, 401, 423, 428, 434, 439, 400, 447, 454, 455 groene -, 87, 476-477
- Aartsengel (zie ook hiërarchie der engelen), 95, 214, 223, 256, 259, 414, 418, 419, 449, 450
- abstract expressionisme, 62
- abstract, 15-17, 62-64, 111-113, 117, 132, 140, 143-144, 150, 154, 173, 206, 293, 334, 371, 379, 383, 408, 416, 419, 445, 469, 471, 473, 474; abstracten, 63, 64, 112, 113 abstrahering (geabstraheerd, abstraherend), 15, 61, 236, 267, 331, 333, 461, 463, 471 abstractie, 17, 64, 112, 138, 146, 159, 174, 402, 425, 471
- academie (academisch), 7, 9, 17, 19, 21, 25, 28-30, 34, 40-47, 49-50, 54, 57, 59, 60, 65, 67, 70, 72, 79-81, 87, 88, 111, 117, 118, 121, 135, 138, 140, 152, 178-183, 193, 205, 208, 227, 231, 238, 263, 290, 339, 398, 409, 418, 424, 455, 467, 470, 471, 473 Zie Antwerpen, Den Haag, Maastricht, Groningen en Tilburg
- acht zaligsprekingen, 208, 209, 210, 317, 362
- achtergrond [schilderkundig], 26, 34, 46, 59, 112, 157, 178, 189-191, 193, 194, 202, 203, 226-228, 230, 243-245, 250, 253, 256-257, 262, 275, 279, 281, 284, 286, 295, 302, 304, 307, 332, 335, 352, 374, 393, 397, 401, 403, 405, 407, 411, 414, 421, 423, 427, 434, 435, 439, 449, 454-455, 468, 469
- adagium, 44, 131, 162, 147, 193, 28, 285, 436
- adoratie (zie verering), 197, 312
- afbladderen, afgebladderd 51, 98
- affiche, afficheren, 15, 29, 57, 70, 217, 281
- aflaat, 280, 472
- aflegging, 12, 399, 402-403
- afschilferen, 92, 103
- agrariër (zie boer), 279
- albe, 220
- alfa (alpha) en omega, 159, 174, 212, 216-217, 246, 256, 355, 451, 454
- alkali’bestendig, 87 –vast; 93 alkalisch, 99, 102
- allegorie, 124, 250, 258, 291, 295, 300, 310, 311, 339, 364, 406, 411 allegorisch, 173, 207-208, 260, 284, 286, 291, 298, 311, 352, 355, 365, 406
- allerheiligste, 68, 326, 465
- altaar, 11, 93, 129, 134, 135, 162, 191, 192, 194, 196, 201, 207, 220, 223, 226-228, 234, 237, 238, 254, 259, 260, 268, 284, 291, 292, 313, 321, 324, 332, 334-337, 349, 353, 356, 360, 361, 363, 366, 369, 374, 404, 407, 422, 423, 431, 441, 448
- ambacht, 8, 28, 37, 40, 41, 72, 73, 75, 167, 186, 336, 363; ambachtelijkheid, 73, 76, 148, 413, 436, 437, 439, 445, 466, 468, 471; ambachtsman, 7, 34, 40, 42, 73, 75, 131, 179, 260, 315, 370; –onderwijs, 7, 41-42; –school, 75, 76, 473
- anachronisme, anachronistisch, 18, 107, 157, 172, 173, 182, 408, 471
- analogie, 44, 114, 122, 153, 154, 188, 239, 302, 321, 439
- analyse, 20, 21, 23, 36, 42, 44, 57, 64, 83, 95, 104, 105, 107, 109, 114, 141, 154, 158, 159, 166, 173, 174, 177, 178, 255, 273, 286, 287, 291, 292, 305, 313, 323, 329, 376, 384, 392, 400, 409, 415, 442, 450, 454, 460, 465, 471; analytisch, 64, 148, 426
- anamorfose, 449
- anarchisme, anarchist, anarchistisch, 291, 364, 365, 389, 423
- anarcho–communist, 359, 364, 366
- anekdote, anekdotisch, 157, 198, 250, 257, 406, 449
- ankh, 360
- annunciatie, 10, 94, 164, 198, 201, 214, 218, 219, 221, 250, 256, 257, 319, 320, 411, 442, 445, 461
- antichrist, 359, 444
- anticipatie (anticiperen), 48, 74, 154, 253
- antifoon, 216, 305
- antimodern, 17, 18, 37, 41, 66, 107, 144, 198, 269, 273, 284, 298, 357, 363, 377, 475
- antitype, 157, 189, 207, 418, 422, 447, 454
- antropomorfisch (anthropomorphisch), 177, 196, 250
- antroposofie, 303, 304
- Apocalyps, 26, 195, 196, 211, 215-219, 225, 235, 360, 414, 418, 422, 454
- apocrief, 258, 336, 472
- apollinisch endionysisch, 423, 425
- apologie, 133, 403
- apostel, 71, 83, 163, 178 188, 196, 199, 203-204, 213, 219-220, 223, 235-236, 243-250, 252-254, 258, 274-276, 278, 284-285, 291, 294, 302, 313, 315-316, 321, 323, 334, 342-344, 363, 370, 374, 394, 398, 402, 421, 434, 437-439, 464, 472; apostolaat, 213, 343
- apotheose, 12, 94, 352, 368, 397, 401, 417, 423, 449, 462
- après la lettre, 9, 54, 166, 179
- apsis, 10, 30, 68, 155, 180, 193, 194, 197-203, 212-217, 221-237, 241, 245-247, 254-259, 329-330, 348-349, 354, 369, 407, 416, 431, 434, 442, 446-454, 469; –boog, 228; –mozaïek, 352, 355–muur, 217, 228, 330, 348; –raam, 195; –schildering, 157, 197, 434; –gewelf, 26, 149, 201, 218, 428
- aquarel, 44, 295, 445, 466; aquarelleren, 53, 415, 417, 435, 476, 477; aquarelachtig, 255, 256
- arbeider (werkman), 57, 198, 271, 279, 300, 302, 362-363, 411-412
- arbeidersbeweging, 198, 279
- arboraal, 341, 352-355
- arcade, 202, 243, 246, 247, 249, 256, 257, 447, 457
- archaïsch, archaïsme, archaïstische, 15, 55, 238, 253, 285, 286, 312, 322, 326
- archangeli [aartsengelen] 214, 419
- archeologisch (archaeologisch), 138, 177, 189, 472; archeoloog, 83, 158
- archetypisch, 111, 287, 318, 367, 391, 396, 401, 408, 411
- architectuurpolychromie, 95, 178, 181, 183, 269
- ark des verbonds, 70, 196, 198, 215-217, 220, 330
- arma Christi (lijdenswerktuigen, passiewerktuigen), 61
- armenbijbel (zie ook biblia pauperum), 340,469
- art deco, 68, 223, 225, 228, 230, 237, 268, 329, 339, 341, 373
- art devant lequel on prie [de kunst waar men voor bidt], 164, 173, 314, 375, 384, 416, 440
- art nouveau, 217, 225, 228, 339, 341, 444
- arte blasfema [godslasterlijke kunst], 324, 357, 379, 409, 473
- artiest, 18, 57, 145, 147, 292, 311, 314, 400, 473
- artistiek, 8, 12, 15, 17-20, 25, 28, 34-36, 41, 43, 44, 54, 60-62, 70, 71, 80, 86, 100, 117, 124-127, 129, 130, 132, 136-139, 143-145, 147, 150, 154, 158, 164, 168, 169, 174, 178, 183, 190, 193, 201, 205, 217, 223, 238, 239, 241, 260, 272, 273, 287, 290, 292, 293, 298, 302, 307, 310, 338, 348, 357, 358, 373, 383, 385, 389, 405, 409, 424, 429, 431, 436, 440, 444, 445, 460, 461, 470, 472
- ascese, 153, 291; ascetisch, 168, 177, 231, 236, 291, 312, 327, 362, 397
- assemblage, 17, 367
- assimilatie, 17, 21, 52, 121, 153, 178, 208, 227, 238, 263, 266-267, 317, 354, 377, 409; assimileren, 262, 338
- astrologisch, 371
- atavistisch, 402, 408
- atelier, 10, 19, 28-30, 42-43, 48-49, 54, 59, 76, 88, 93, 100, 144, 168, 171, 183, 185, 190, 227-228, 238, 287, 311, 330-331, 339, 345, 348-349, 358, 385-386, 406, 427, 431, 437, 458, 474, 475
- attribuut, 59, 76, 173, 178, 194, 196, 198, 207, 213-214, 217, 219-221, 278-281, 286, 301. 311, 321, 349, 352, 355, 393, 395, 398, 411, 439, 450, 471, 474
- auctor intellectualis, 193
- aureool, 217, 235, 286, 322, 349, 362, 375, 398, 417, 423, 435
- autodidact, 17, 62, 153, 154
- avant-garde, 15, 63, 130, 142, 389
- Ave Maria [weesgegroet], 219
B
- Babylon, hoer van, 418
- Babylonische spraakverwarring, 150, 152, 450
- baksteen, 51, 93, 99-100, 166, 211-212, 227, 230, 231, 334, 335, 238, 321, 434; –mozaïek, 62; –kleuren, 227
- baldakijn, 47, 227-228, 264-265
- balustrade, 227-228, 462
- banderol, 159, 161, 229, 258, 320, 447, 450-451
- barmhartigheid, 71, 221, 264, 266, 365, 442
- barok, nieuwe, 12, 18, 158, 160, 162, 171, 311, 320, 327, 379, 380-381, 386, 389, 402-403, 406, 434, 445, 463-466, 468, 470-474
- bederf, 52, 325, 337
- bedevaart, 221, 240, 391
- bedoeïenen, 239, 243, 249
- beeld’denker, 413, 415, 431; –formule, 256, 461; –houwer, 28, 30, 43, 67, 69, 74, 137, 226, 324-325, 379, 396, 409, 425-426, 428, 468; –spraak, 12, 221, 226, 414, 422-423; –taal, 17, 113, 177, 193, 207, 225, 254, 266, 329, 376, 400, 406, 408; –verhaal, 175, 187, 251, 253
- beeldende kunsten, 7, 34, 37, 44
- beeldentaal, 340
- begeerte, 132, 195, 278, 301, 355
- beits, 71, 375
- bekering, 21, 55, 62, 119, 127, 138, 179, 182, 238, 246-247, 249-250, 274, 286-287, 305, 389, 467; bekeerling, 9, 125, 130, 137, 250, 273, 373, 424, 449
- belijder, 331, 398
- Benedicite, 205-206, 237
- benedictijnen (benedictijner), 20, 29, 49, 55, 66, 94, 118, 126-127, 132, 168, 176-177, 181, 191, 214, 240, 260, 263, 266, 269, 368, 462, 468, 476
- beoordelingscriteria (zie criteria), 10, 267, 269
- Bergensche school (zie Bergense school), 9, 142, 163
- Bergense school, 20, 94, 143, 147, 163, 271, 393, 409, 416
- Bergrede, 76, 208-209, 362
- beschadiging, 87, 104
- beschermheer, 182, 189
- beschermheilige, 396
- bescherming (beschermer), 16, 23, 52, 67, 73, 182, 198, 205, 207, 214-215, 220, 258, 293, 304, 367, 411, 450
- beschermvorst, 198, 336
- betonplastiek, 355, 357, 359
- Beuroner beurtzang, 7, 9, 19, 21, 177, 197, 208, 377, 474; – idioom, 10, 209, 254, 257; – Malerschule, 8, 476; – school, 10, 21, 47, 117-118, 174, 181, 190-191, 203, 208-210, 222, 227, 229, 231, 236, 259-263, 266-267, 269, 273, 294, 313, 328, 373, 417, 468-470, 467; – stijlindicator, 10, 228, 268; – typologie, 10, 258, 274
- beweeg, beweging [schilderkundig], 11, 56, 61, 112, 155, 161, 210, 212, 251, 253, 290, 294, 300-301, 317, 323, 343, 371, 407, 421-422, 426, 444, 468
- Bewening (zie Pieta), 12, 85, 91, 100, 426-427, 475
- bezield (bezieling), 11, 64, 66, 108, 111, 129, 148-149, 167, 196, 260, 285, 293, 301-302, 307, 312-313, 318, 343-344, 360-361, 367, 376, 383
- biblia [biblium] pauperum, 7, 44, 46, 68, 71, 81, 94, 135, 157-158, 179, 189, 207, 255, 267, 301, 422, 447, 454, 458, 464-465, 469; – virginum, 68
- bidimensionaal (bidimensionaliteit), 9, 57, 61-62, 161, 182, 321, 420, 469
- bien étonnés de se trouver ensemble, 64, 118, 360, 435
- bies, 227-228, 251, 329, 360, 370, 474
- bijenwas, 8, 52, 92, 103-104
- bindmiddel, 8, 51, 84, 87, 89, 92, 93, 97, 99, 101-104; –analyse, 8, 87, 97, 103; – ei, 51,89, 101, 103; – melk [caseïne], 51, 102; – azuur, 51 en; – gom, 43, 51, 348
- bisdom, 206, 343, 451; episcopaat, 67, 121; bisschop, 198, 206, 215, 263, 278, 310, 330, 331, 339, 360, 380, 389, 407, 436, 462
- bloem, 68, 121, 124, 174, 198, 204, 211, 256-257, 278, 281, 339-342, 355-356, 359, 367-368, 371, 394-396, 423, 428, 440, 442-443; – van Nazareth, 442; – der bloemen, 442; passie– 251, 252, 256, 313
- Blut-und-Boden, 15, 62-63, 465
- boek der leken, 21, 44, 71, 135, 157, 173, 207-208, 267, 276, 450, 469
- boer, 260, 297, 300, 302, 385, 392
- boogveld, 188-189, 222, 25, 227, 469
- boom, 13, 64, 219, 237, 257, 339-341, 349, 353, 393, 399, 421, 423, 425, 448; – van goed en kwaad, 200, 399, 414, 448; – des levens, 237, 353
- boot, 34, 281, 286
- borst (boezem), 71, 87, 124, 195, 197, 217, 219, 220, 245, 284, 286-287, 293, 296, 343, 365
- bouw’heer, 204, 281, 467; –iconografie, 213
- bouw’pastoor, 174, 193, 206, 358, 447, 451; –symboliek, 174, 285, 472; –vak, 41, 73
- bruid, 198, 263, 291, 298, 339, 341, 420; bruidegom, 197, 215, 229, 258, 420; Drie bruiden, 291, 298
- Bruiloft van Kana, 12, 395, 419, 422, 461
- Byzantijns, 18, 22, 107, 118, 177, 193, 208, 237, 238, 244, 245, 254, 256, 258, 260, 269, 275, 337, 357, 360, 431, 434, 456, 474; – Beuroner, 245, 249, 251, 258, 357, 358
C
- calcium, 86, 87, 96; –hydroxide, 84, 86, 87, 92
- calvariekruis, 343
- canongebed, 447-450
- carbonaat, 84; calcium–, 84, 86, 87, 92; carbonatatie, 89, 92
- carton, 19, 76, 326, 342, 348, 410
- cartouches, 404-406
- caseïne, 8, 43, 51, 83, 89, 93, 101-103, 227, 475, 477
- cassette, 10, 228, 231, 255, 256; –plafond, 182, 205, 255, 429
- catechese, 13, 71, 440-443, 450
- cederhout, 287
- cenakel, 244, 245
- cerebraal, 21, 130, 138, 165, 173, 291, 371, 471, 473; cerebralen, 307
- ceremonie, 176, 472
- charitas, 302, 340, 344, 365, 366, 441
- chef d’oeuvre, 339
- cherubijnen (zie ook hiërarchie der engelen), 68, 196, 215-217, 220, 223, 227, 268, 320, 419, 449
- choreografie, 171, 176, 340, 417, 472
- Christus’ Koning, 10, 182, 194-199, 207, 220, 261, 264; –monogram, 194, 195, 212, 218, 237, 251, 252, 334, 355; – Overwinnaar, 334, 335; –pantocrator, 11, 360, 361, 366
- chromatisch, 97, 455
- chroom’groen, 97, 476; –oxide, 87; –oxidegroen, 87
- ciborie (zie miskelk), 199, 355
- ciboriumaltaar, 180
- cijfer (zie getal), 276, 285, 424, 430
- cisterciënzer orde, 330
- Civitas dei, 343
- classicisme, 140, 416, 473; classicistisch, 17, 107, 111, 128, 174, 209, 231, 256, 406, 413, 469, 472
- clerus, 21, 68, 70, 71, 116, 120, 134, 165, 174, 269, 272, 298, 310, 311, 317, 337, 359, 366; clerici, 115, 134, 340, 436
- codificatie, 193
- co-existentie, 18
- collage, 17, 18, 430
- coloriet (zie kleur), 63, 114, 149, 152, 157, 187, 253, 382
- combinerende verbeelding, 208, 225, 267, 298, 450
- communie, 69, 195, 220, 310, 441, 443
- communisme, 424; communist, 389; anarcho –, 359, 364, 366
- compartimenteren, 202, 341, 352, 420
- compositie, 25, 46, 54, 55, 57, 61, 66, 69, 98, 113, 125, 138-140, 143, 144, 158, 159, 161, 164, 173, 174, 177, 182, 186, 191, 243, 256, 258, 273, 290, 300, 307, 311, 312, 314, 317, 318, 321, 325, 326, 329, 332-334, 342, 348, 349, 353, 372, 377, 380, 382, 391, 400, 403, 413, 417, 421, 423, 435, 449, 451, 457, 461, 468, 473; –schema, 177, 181, 190, 191, 221, 229, 293, 312, 320, 399, 406, 445, 466; compositorisch, 112, 143, 326, 341, 343, 344, 359, 363
- concaaf,423, 434, 447, 450
- concentrisch, 209, 251, 342, 361
- concordans, 447
- condensatie, 98
- confessie (confessioneel), 115, 135, 149, 240
- congregatie, 214, 226, 240
- connotatie, 18, 126, 140, 153, 155, 161, 162, 165, 258, 380, 429, 473
- consecratie, 202, 220, 244, 447
- console, 221, 222, 255
- constructie, 62, 73, 93, 227, 230, 248, 255, 324, 344, 345, 425, 469
- consumptie (mystieke huwelijk), 197
- contaminatie, 195, 234, 285
- contemplatie, 40, 70, 159, 177, 253, 383, 428, 450; contemplatief, 214, 220, 331
- contemporain (eigentijds, hedendaags), 20, 36, 88, 91, 105, 108, 111, 130, 151, 174, 254, 261, 311, 315, 359, 382, 401, 404, 416, 457, 467
- contour, 26, 30, 83, 87, 89, 107, 114, 134, 190, 193, 210, 240, 248, 256, 276, 360, 361, 370, 375, 403, 412, 417, 419, 425, 427, 435, 451, 454, 458; –lijn, 57, 134, 341, 357, 427
- contrapost, 381, 413, 418-421, 425-427, 435, 445, 457, 469
- contrareformatie, contrareformatorisch, 155, 196, 197, 380, 415, 474
- contrast, 59, 77, 190, 193, 235, 246, 329, 330, 336, 344, 358, 365, 374, 397, 399, 436, 468; contrasterend, 95, 212, 461
- conventie, 71, 165, 403
- copal (kopaal), 52
- Cor jesu (zie heilig Hart), 234
- craquelé, 104
- creatie, 97, 129, 144, 272; creatief, 37, 43, 101, 126, 135, 139, 143, 149, 153, 173, 178, 180, 260, 294, 306, 393, 405, 408, 470; creativiteit, 76, 113, 159, 165, 281, 399, 408, 428
- criteria, 23, 120, 171, 172, 210, 238, 254, 340, 385, 468; subcriteria, 172, 468
- Cubisme (zie kubisme), 150-152, 159, 291, 292, 424, 456, 475
- cultureel, 16, 18, 19, 22, 23, 87, 97, 118, 155, 306, 435, 437, 455
- cultuur, 41, 46, 60, 110, 180, 206, 241, 285, 291, 292, 301, 305, 451, 468, 471, 472
- cultuurhistorie, 10, 12, 13, 22, 23, 172, 208, 238, 260, 269, 311, 338, 377, 388, 466, 468
- curriculum, 19, 25, 28, 34, 43, 57, 61, 75, 215, 358
- curve, 342, 381, 468
D
- Dada, 113, 424; dadaïsten, 389
- daimonisch (zie demonisch), 113
- dampdoorlatend, 103; –heid, 92, 93
- Daniel (oudtestamentische boek), 196, 205, 405
- danse macabre (zie dodendans), 393
- datering (dateren, gedateerd), 34, 49, 61, 69, 89, 92, 174, 193, 195, 263, 312, 329, 337, 344, 356, 391, 399, 404-406, 411, 413, 438
- decadent, 126, 151, 305, 313; decadentie, 474
- decoratie, 29, 30, 64, 65, 68, 76, 80, 93, 95, 112, 119, 127, 161, 167, 180, 183, 184, 194, 208, 212, 227, 229, 230, 237, 243, 246, 251, 262, 324, 330, 331, 361, 406, 409, 469; –schilder, 73, 75; decoratief, 8, 15, 25, 31, 34, 36, 48, 54, 56, 64-67, 69, 72, 75-77, 80, 93, 95, 110-115, 117, 119, 139, 147, 165, 184-186, 204, 210, 223, 225, 227, 231, 236, 237, 251, 252, 267, 284, 295, 314, 318, 323, 332, 338, 342, 344, 354, 370-372, 376, 402, 404, 416, 418, 421, 429, 461, 463, 469; decorateur, 67, 78, 80, 81, 178, 205
- decorum, 8, 9, 17, 61, 71, 111, 115, 134-136, 144, 173, 176, 180, 187, 191, 207, 208, 238, 240, 267, 273, 314, 325, 326, 333, 334, 375, 384, 406, 407, 409, 416, 430, 440, 460, 465, 469-471, 473, 474
- deformatie (zie gedefigureerd, gedeformeerd, gedenatureerd), 64
- delamineert (loslaten)= 86
- demiurg, 204
- demon, demonisch, 113, 295, 297, 394, 395
- desiderata, 267, 325, 331, 405
- desintegratie, 51
- destilleren, gedestilleerd, destillaat,, 91, 92, 110, 149, 172, 271, 474
- detail, 36, 44, 47, 50, 84, 85, 89, 90, 94, 95, 98, 100, 102-104, 113, 123, 201, 211, 220, 227, 231, 237, 250, 258, 259, 261, 262, 275, 278, 294, 295, 300, 316, 322, 323, 327, 340-342, 356, 360, 368, 380, 395, 401, 403, 406, 409, 411, 415, 421, 429, 434, 445, 448, 449, 451, 455, 458, 461; detaillering, 13, 95, 190, 230, 256, 268, 314, 405, 449, 458; gedetailleerd, 68, 84, 85, 105, 178, 179, 189, 191, 227, 236, 295, 330, 352, 353, 370, 374, 401, 451, 454, 461, 468
- deugd, 9, 47, 71, 132, 136, 142, 165, 196, 209, 229, 305, 310, 325, 343-356, 361, 363, 364, 371, 373, 384, 405, 406, 413, 439, 440, 442, 443, 450; –zaam, 179, 187, 209, 243; on–, 18, 91, 126; kardinale en theologische; –, 196, 229, 344, 361, 363, 440
- deus absconditus [de verborgen god], 199; – artifex [kunstvaardige god], 204
- deuterocanoniek, 204, 205
- devotie, 9, 68, 133, 138, 162, 173, 193, 197, 198, 206, 211, 239, 243, 280, 287, 331, 333, 349, 362, 374, 375, 379, 384, 414, 423, 430, 436, 475; –park, 241
- diagonaal, diagonaalsgewijs, 86, 111, 140, 159, 187, 220, 250, 281, 293, 294, 335, 468, 473
- diaken, 215, 220
- dialectiek, dialectisch, 8, 25, 40, 117, 120, 154, 159, 197, 199, 259, 278, 292, 357, 391, 397, 425, 428, 430, 454, 464, 472
- dichotomie [van Riegl], 10, 154, 222, 235, 244, 246, 269, 297, 314, 317, 326, 330, 338, 353, 361, 371, 377
- diepte, 95, 97, 101, 102, 111, 123, 146, 157, 178, 222, 228, 230, 235, 244, 257, 264, 275, 286, 334, 341, 344, 354, 361, 415, 421, 473; –werking, 182, 190, 222, 354, 384, 402, 459
- dierenriem, 166, 205
- differentiatie, 34, 148, 153, 236, 253, 344, 400, 468, 474
- dilectare (zie genieting), 408, 473
- dionysisch, 171, 396, 423, 425
- diorama, 250
- directeur, 7, 30, 34, 36, 49, 54, 60, 64, 67, 75, 76, 159, 258, 366, 385, 411, 462
- discipline, 21, 25, 178, 182, 471
- dispositie, 174, 188, 212, 384, 469
- dochters van Israël, 365
- doctrine, 63, 121,125, 126, 134, 180, 181, 208, 250, 297
- dodendans, 297, 302, 393-395
- doek [betreft alleen hoofdstuk 2 en 3], 36, 43, 48-51, 60, 69, 85, 90, 93, 100, 100, 102, 102, 104
- dogma, dogmatisch, 18, 37, 48, 55, 63, 115, 123, 141, 176, 182, 201, 291, 386, 414, 430, 472
- dominicaan, dominicaner, 68, 115, 116, 117, 120, 174, 177, 201, 214, 269, 309, 318, 324, 326, 332, 343, 472
- doop, 49, 108, 197, 215, 234, 236, 250, 251, 290, 293, 296, 336, 337, 362, 419, 441, 442; –kapel, 44, 176, 250, 251, 429, 441, 464
- doornenkroon, 301, 329, 332, 349, 353, 355, 399, 448
- doorzichtkunde (zie perspectief), 67
- drager, 7, 8, 20, 47, 50, 51, 83, 85, 94, 100, 104, 111, 139, 145, 185, 198, 231, 238, 290, 382, 399, 421, 422, 465, 470, 473, 474; losse –, 8, 85, 100
- drama, dramatisch, dramatiek, 15, 22, 51, 60, 71, 114, 119, 133, 139, 140, 157, 158, 178, 179, 181, 182, 191, 208, 210, 212-214, 228, 250, 290, 323, 340, 349, 352, 367, 380, 384, 400, 445, 447, 449, 450, 458, 460, 469
- dramatis personae, 191, 222, 248, 249, 301, 338, 439, 450
- draperie (zie tapisserie), 219
- drie’hoek, 55, 129, 215, 216, 219, 244, 285, 294, 298, 300, 307, 310, 322, 330, 334, 342, 352, 399, 415, 417, 419, 421, 449, 470; –kruis, 198; –luik, 61, 248, 249, 278, 298, 303, 319-321, 338, 352, 354, 366, 419; driehoekscompositie, 13, 417, 448
- driedimensionaal, 56, 151, 179, 195, 212, 222, 241, 245, 258, 373; driedimensionaliteit, 86
- Drie-eenheid, 10, 11, 191, 192, 195, 196, 208, 216, 263, 276, 278, 285, 298, 310, 320, 321, 329, 330, 335, 342, 343, 356, 361, 367, 446; Drievuldigheid, 135, 195, 196, 206, 216, 219, 229, 250, 276, 321, 329, 366, 372
- droge naald (etstechniek), 272, 374, 375, 377
- droom, 20, 53, 110, 144, 155, 179, 268, 336, 394, 467; –beelden, 474
- druiven, 222, 226, 256, 264, 349, 353, 355, 434; –rank, 167, 223, 244, 353, 386
- dualiteit, 11, 305, 339, 340, 353, 411, 412
- duif, 87, 194-196, 251, 256, 323, 343, 354, 356, 383, 386, 415, 441, 448,
- duivel, duivels, 133, 291, 355
- duurzaam, 23, 34, 47, 52, 72, 83, 91, 92, 97, 101-104, 135, 149, 172, 177, 317, 413; –heid, 36, 48, 50-52, 58, 88, 91, 92, 94, 98-100, 103, 185
- dynamiek, 23, 59, 114, 155, 159, 253, 316, 317, 332, 343, 400, 419, 420, 421, 454, 466; dynamisch, 59, 129, 142, 148, 157, 158, 172, 187, 190, 231, 271, 326, 342, 383, 468, 469
E
- Ecce homo, 280, 296, 430; – homines, 306
- Ecclesia militans (zie strijdende kerk), 175
- Ecclesia triumphans (zie ook overwinnende kerk en triomferende kerk), 175, 203, 475
- eclecticisme, 17, 108, 113, 129, 403, 408; eclecticus, 400, 408; eclectisch, 7-9, 16, 17, 19, 20, 107, 108, 110, 112-114, 116, 118, 120, 122, 124, 126, 128, 130, 132, 134, 136, 138, 140, 142, 144, 146, 148, 150, 152, 154, 156, 158, 160, 162, 164-166, 168, 266, 317, 335, 377, 436, 461, 474
- educatie, educatief, 41, 172, 180, 253, 267, 450, 471
- Egyptische driehoek, 285, 470; gelijkzijdige –, 216, 244, 285, 298, 330, 334, 342, 449, 470
- ei, 43, 51, 89, 101, 103, 359, 367, 368, 370, 371
- eigenheid (zie individualiteit), 118, 151, 471
- eigentijds (zie contemporain), 15, 20, 25, 28, 44, 47, 50-52, 61, 62, 69, 77, 80, 81, 110, 116, 136, 149, 153, 167, 169, 171, 183, 238, 258, 263, 266, 298, 305, 313, 324, 326, 355, 357, 361, 365, 386, 406, 408, 409, 420, 422, 456, 469, 471
- einzelgänger, 10, 21, 44, 171, 172, 178, 263, 338, 359, 379, 386, 431, 458, 463
- elasticiteit, 99, 113, 201, 455
- Elemiharz, 52
- email’kunstenares, 385; –mozaïek (zie mozaïek), 348
- embleem, 68, 193, 256, 313, 321, 366
- Emmanuel, 10, 34, 78-80, 166, 212, 216, 217, 223, 244
- Emmaüsgangers, 246, 416, 417
- empathie, 36, 134, 189, 287, 430, 472
- emulsie, 102
- en face, 213, 296; – profil, 222, 320, 338, 344; – trois quarts, 222
- engelen’cyclus, 12, 259, 382, 417; doods–, 391, 392, 396, 397; –koren, 10, 68, 114, 191, 192, 211, 214, 231, 247, 259, 395, 417-419, 449; priester- –, 10, 219, 220; worg–, 392-394, 400
- Entartete Kunst, 15, 16, 60, 63, 144
- entourage, 180, 187, 191, 227, 262, 397, 420, 434, 471
- epiek, episch (zie ook mise-en-scène), 7, 9, 10, 19, 21, 60, 114, 117, 118, 142, 177, 178, 190, 191, 210, 237, 239, 250, 253, 263, 264, 269, 273, 298, 315-317, 372, 377, 382, 383, 391, 407, 458, 469, 473, 474
- episcopaat, 67, 121
- epitaaf, 193, 256
- epos, 10, 239
- erfgoed, 15, 16, 19, 22, 23, 87, 97, 118, 306, 377, 467, 468
- erfzonde, 189, 200, 221, 320, 362
- eros, 144, 145, 151, 155, 292; erotiek, 124; erotisch, 149, 286, 292
- Esperanto, 9, 147, 152, 153, 379, 475
- esthetica, 9, 10, 20, 21, 47, 121, 125, 126, 131, 162, 163, 172, 178, 181, 208, 237-239, 253, 262, 267, 269, 274, 281, 298, 309, 408, 416, 439, 440, 464, 466, 468, 475, 476; esthetisch, 23, 91, 117, 122, 123, 135, 138, 172, 253, 267, 273, 338, 377, 386, 430, 431, 468; –-filosofisch, 470
- eterniet, 20, 30, 48, 51, 88, 100, 474
- ether, 365; etherisch, 222, 225, 235, 244, 297, 330, 352, 371
- etsvloeistof, 93, 94
- eucharistie, 12, 70, 121, 125, 126, 194, 195, 197, 199, 202, 204, 222, 236, 244, 256, 278, 330, 349, 353, 361, 386, 419, 420, 422, 443; –viering, 175, 220, 474
- euritmisch, 344, 384, 473
- evangelie, 195, 197, 199, 203, 209, 219, 239, 240, 243, 244, 251, 256, 307, 321, 367, 419, 420, 421, 422, 444, 463; evangelisatie, 12, 420, 422
- evangelisten, 11, 94, 160, 178, 182, 189, 193, 195, 211-214, 257-259, 289, 321, 356, 360-364, 371, 386, 402, 403, 414, 428, 451, 454, 455; –symbolen, 31, 196, 229, 235, 278
- evenwicht, evenwichtig, 59, 60, 138, 140, 146, 159, 161, 227, 230, 279, 318, 344, 353, 361, 384, 401, 424, 429, 461, 468, 469, 472, 473
- evocatie, evocatief, 62, 236, 250, 251, 253, 365, 381
- excerpt, 50-52, 55
- exegese, 124, 213
- exemplum virtutis, 179, 187, 197, 344, 471; exempla virtutis, 213, 222, 234, 334, 365
- exercitie, 9, 17, 55, 64, 125, 177, 193
- experiment, 13, 17, 20, 21, 42, 44, 50, 59, 62, 91, 111, 139, 140, 144, 178, 180, 186, 263, 293, 311, 373, 374, 406, 413, 427, 431, 444, 445, 457, 466, 474
- exponent, 12, 17, 21, 109, 171, 361, 379, 389, 403, 409, 422, 436, 456, 464, 465, 475
- expositietroon, 356
- expressie (zie uitdrukking), 55, 68, 86, 111, 114, 134, 140, 149, 159, 174, 254, 258, 260, 276, 325, 326, 358, 383, 400, 428, 469; expressief, 55, 59, 133, 370, 401, 412
- expressionisme, Duitse, 61, 64, 317, 379; Vlaamse –, 391, 393
- extase, 148, 149, 163, 197, 257, 312, 466; extatisch, 71, 149, 167, 285, 292, 315, 326, 332
- ezelschilderkunst, 62, 143
F
- factuur (zie handschrift), 12, 21, 109, 139, 143, 145, 159, 225, 266, 267, 365, 382, 384, 399-402, 408, 415, 417, 418, 420-423, 427, 445, 450, 451, 454, 464, 466, 470-472
- fantasie (zie verbeelding), 153, 154, 274, 384, 408, 474
- farizeeën, 188, 243; farizeeër, 246; Pharizeeër, 295
- Fauves, 389, 461
- feniks, 352, 449; Phoenix, 63
- ferula (zie pausstaf), 198, 199, 220
- figuranten, 187, 191, 208, 213, 248, 295, 296, 396, 399; figurist, 7, 48, 72, 78, 80, 166, 171, 178, 184, 186, 205, 431, 461, 473
- figuratie, 64, 129, 174, 185, 211, 212, 228, 230, 259, 269, 284, 326, 338, 341, 344, 403, 461; figuratief (ook versus abstract, non-figuratief), 15, 17, 31, 34, 48, 64, 68, 80, 95, 97, 99, 100, 107, 112, 113, 132, 144, 177, 178, 181, 184-186, 211, 212, 225, 231, 251, 357, 402, 419, 461, 469, 474
- film, 99, 297, 357, 426; teken–, 297
- filosofisch, 131, 143, 148
- fin de siècle, 305, 474
- firmament, 187, 204, 205, 342
- fixatief, 93, 94; fixeerlagen, 93
- flora, florale, 251, 256, 339, 341, 342, 343, 344, 352, 353, 354
- Formwille, 381, 406, 417, 418, 425, 473
- fotografie, 43, 65, 87, 412; fotografisch, 189, 295, 297, 323, 451
- fragment, 36, 51, 65, 324, 348, 355, 467
- franciscanen, 199, 201, 343
- frescant, 90, 91
- fresco, 7, 8, 12, 20, 29, 34, 36, 43, 46, 48-53, 62, 69, 81, 83, 84-92, 99, 100, 103-105, 185, 236, 243, 326, 369, 372, 390, 413, 417, 429, 457, 475; –techniek, 8, 20, 52, 84-91, 101, 372, 399
- frontispies, 174, 276
- furor divinus [goddelijke razernij], 285
- futurisme, futuristen, 150, 151, 152, 379, 389, 409
G
- geabstraheerd (zie abstractie), 15, 236, 257, 333, 471
- geboorte, 9, 38, 97, 149, 368, 405, 441; –raam, 331-334, 399
- gedachtegoed, 19, 20, 131, 141, 148, 181, 208, 238, 301, 371, 425, 435, 442, 470
- gedateerd, 15, 45, 78, 80, 88, 164, 228, 229, 254, 263, 268, 295, 382, 445, 465, 474
- gede’figureerd, 64, 470; –formeerde (deformatie), 107, 107, 391, 391; –natureerd (vertekening, vertekend),21, 153, 154, 163, 470
- geel, 57, 77, 95, 97, 168, 220, 248, 312, 335, 354, 370, 373, 392, 397, 427, 476, 477; cadmium–, 87, 97; loodtin-–, 87; oker–, 262, 370
- geheimschrift, 138, 141, 147, 173, 383, 474
- gehersend (zie cerebraal), 383, 415
- geheugen, 36, 174, 400; collectieve –, 36, 174
- geijkt (zie ijkmaat), 71, 153, 171, 180, 194, 207, 227, 266, 272, 280, 312, 334, 376, 384, 408, 469, 474
- Geloof, Hoop en Liefde, 196, 361, 364, 371, 439, 440
- geloofsbelijdenis, 125, 208, 365, 368, 474; geloofsleer, 135, 360, 471
- gemeenschapskunst, 9, 19, 36, 38, 72, 121, 123, 155, 178, 325, 470, 471, 474
- genademiddelen (zie sacrament)= 195, 278, 291, 325
- Genadestoel, 30, 195, 196
- genieting, 138, 172, 473
- genre, 9, 22, 29, 63-65, 70, 72, 78, 111, 113, 114, 135, 139, 164, 166, 171, 172, 178-180, 183, 184, 186, 191, 205, 208, 210, 222, 237, 251, 254, 280, 298, 306, 338, 341, 354-356, 358, 359, 372, 376, 403, 407, 431, 460, 470, 471
- geometrie, 11, 129, 138, 181, 273, 301, 307, 339, 344, 360, 364, 377, 468, 470; (a)esthetische, bezielde –, 11, 129, 181, 301, 364, 470; kosmische –, 377; geometrisch, 55, 64, 77, 112, 113, 223, 287, 292, 298, 307, 314, 315, 318, 322, 331, 335, 338, 353, 360, 361, 374, 447, 469, 470; – module, 470
- geoxideerd, 51
- gerectificeerd terpentijn, 52
- gereedschapskist, 22, 138, 143, 379, 406
- Gerhardtischen Caseïnfarben, 53
- gesamtkunstwerk, 241, 331, 359, 363, 385
- Geschmack, 222, 471
- gestileerd, 28, 50, 64, 68, 76, 77, 131, 165, 198, 211, 225, 230, 237, 251-253, 256, 262, 278, 293, 297, 322, 324, 332, 334, 335, 352, 359, 361, 371, 417
- gesublimeerd, 71, 128, 210, 236, 276, 294, 314, 323, 333, 409, 423, 430, 473, 474
- getal, getale, 65, 101, 176, 204, 208, 209, 235, 281, 285, 325, 330, 426, 470; getallen, 174, 285; –symboliek, 168, 213, 276, 330
- getijden, 215, 220, 455
- getordeerd, 159, 458, 468
- gevoel, 17, 45, 61, 64, 68, 70, 71, 97, 107, 111, 114, 127, 132, 133, 137, 138, 140, 143, 145, 148, 150-152, 159, 162, 172, 181, 182, 187, 208, 248-250, 274, 287, 294, 295, 300-302, 314, 315, 326, 332-334, 340, 362, 364, 367, 379, 384, 386, 388, 394, 408, 411, 418, 421, 423, 424, 447, 460, 461, 463, 466, 471, 473; gevoelsuitdrukking (zie ook expressie), 136, 430, 470, 473, 474
- gewelf, 17, 22, 68, 70, 80, 83, 94, 95, 97, 100, 210-212, 217, 228, 230, 231, 236, 278, 325, 458, 461; koor–, 96; schelp–, 231, 234, 236; –ribben, 95, 211, 469; ton–, 252-257, 427
- gewijd, 20, 44, 65, 69, 71, 93, 107, 115, 145, 147, 174, 176, 177, 179, 184, 186, 187, 220, 223, 227, 241, 246, 248, 261, 275, 284, 286, 296, 311, 334, 352, 353, 355, 357, 361, 364, 365, 389, 406, 412, 418, 434, 438, 440, 441, 472
- gezel, 37, 72, 73, 75
- gilde, 179; –systeem, 83, 91; –wezen, 37
- giornate, 84, 86
- glacis, 51
- glas, 12, 41-43, 47, 76, 114, 163, 201, 216, 241, 275, 290, 315, 317, 318, 334, 335, 341, 344, 359, 367, 373, 377, 384, 394, 399, 401-407, 409, 412, 413, 415, 419, 420, 422, 437, 438, 451, 454, 457, 464, 469, 475; –mozaïek, 62, 77, 316-319, 328, 334, 418, 437, 474; –schildering, 42, 54, 164, 332, 334, 381, 382;
- glazenier, 21, 28, 42, 54, 60, 108, 294, 312, 315, 321, 355, 379, 384, 389, 401, 402, 404, 405, 410; –kunst, 314, 405
- glas-in-lood, 11, 19, 29, 36, 45, 48, 49, 59, 62, 65, 76, 77, 124, 137, 174, 175, 222, 230, 273, 310, 311, 312, 314-319, 323, 324, 327, 328, 331, 332, 334-336, 339, 344, 345, 355, 373, 374, 377, 389, 399, 402, 403, 405, 409, 418, 434, 437, 451, 456, 469
- gobelin, 62
- goddelijk hart (zie heilig Hart), 197
- godsvrucht [pietas], 15, 70, 125, 215, 286, 287, 472
- Goede herder, 137, 242, 353, 366, 367, 383, 389, 428, 442; – vrijdag, 280
- Golgotha [schedelberg]= 221, 399
- gotiek, 12, 47, 150, 154, 155, 158, 159, 161-163, 167, 171, 220, 227, 264, 380, 381, 460, 466, 473; gotisch, 47, 153, 167, 183, 229-231, 239, 307, 322, 352, 361, 377, 381, 382, 399, 406, 415, 417, 418, 425, 434
- gotiek-barok-expressionistisch, 12, 21, 380, 458, 466, 464, 473; gotisch-barok-expressionisme, 382, 386, 403, 415, 469, 471
- gouache, 427, 445, 457, 466
- Goudse glazen, 12, 47, 403-406, 475
- graan, 222, 434
- gradatie, 77, 205, 407
- grafiek, 11, 18, 64, 124, 292, 318, 373, 375, 406; grafisch, 7, 43, 44, 57, 81, 95, 116, 137, 150, 266, 287, 311, 313, 336, 337, 339, 406; graficus, 64, 95, 137, 153, 321, 326
- graveerkunst, 43; graveur, 43
- Gregoriaans, 171, 328; Gregoriusmis, 61
- Grieks(ch), 45, 46, 181, 182, 190, 191, 208, 212, 216, 217, 220, 227, 231, 262, 267, 330, 334, 368, 425, 426, 439, 455, 469, 471; – Christelijk, 83; – cultuur, 468, 472; – katholieke, 240
- grisaille, 77, 336, 405, 407
- groene aarde, 87, 476, 477
- grond, –kleur,287; –laag, 34, 72, 321, 425, 473; –stof, 91; –toon, 20, 83, 227, 230, 290, 444
- gronden [techniek], 52, 102, 173
- gulden snede, 470
H
- habitus, 9, 148
- hamer, 12, 221, 279, 436
- Handelingen van de Apostelen, 246, 253, 472
- handschrift (zie factuur), 12, 37, 133, 139, 231, 256, 273, 276, 339, 352, 353, 370, 377, 382, 384, 399, 407, 418, 421, 437, 443, 451, 464, 466, 470, 471, 473
- haptisch, 10, 222, 236, 269, 297, 314, 317, 326, 338, 353, 361, 423, 471; – modus, 326, 471, 473; –-tactiele, 21, 222, 471
- hardboard, 100, 101, 185, 474
- harmonie, 54, 56, 117, 122, 124, 144, 161, 181, 208, 237, 239, 240, 248, 285, 286, 287, 301, 344, 365, 367, 368, 371, 384, 470, 473
- harmonieën tussen het Oude en het Nieuwe Testament, 189
- harp, 11, 100, 215, 274, 284-286, 301, 359, 365, 367, 368, 376, 411, 414
- hars, 51, 52, 99, 103
- hedendaags (contemporain), 15, 16, 21, 64, 85, 107, 108, 119, 136, 142, 154, 172, 199, 280, 357, 471
- Heerschappijen (zie ook hiërarchie der engelen), 215, 419, 377, 449
- Heiland, 195, 201, 217, 226, 262, 278, 290
- heilig gezin (zie heilige familie), 320
- heilig Hart, 10, 69, 197, 198, 206, 207, 227, 228, 234, 301, 302, 305, 314, 343, 344, 350, 352, 356, 414
- heilig land, 250
- heilige familie (heilig gezin), 11, 312, 313, 321, 334
- heilige Geest (Spiritus sanctus), 194-196, 201, 207, 212, 215, 219, 229, 235, 244, 247, 250, 251, 257, 258, 291, 302, 310, 316, 322, 323, 330, 343, 356, 361, 362, 366-368, 383, 417, 448, 449
- heilsgeschiedenis, 173, 175, 198, 207, 214, 219, 250, 253, 256, 301, 320, 325, 353, 362, 368, 403, 447, 454, 458
- hemelgeest, 210, 212, 215, 223, 320, 355, 365
- hemelingen, 212, 222, 246, 326, 329, 333, 434
- Hemelvaart, 196, 246, 247, 397
- herbestemming, 16, 66, 67
- heremiet, 398
- herinterpretatie, 61
- hert, 195, 278, 279, 286, 389
- herwaardering, 15, 23, 47, 73, 163, 164, 388, 405, 445
- heterogeen, 98
- hiërarchie, 8, 65, 68, 72, 80, 81, 111, 174, 198, 207, 208, 214, 220, 225, 234, 236, 259, 267, 273, 297, 334, 354, 436, 454, 461, 465, 471; – der engelen, 214, 259; – der genres, 208
- hiëratisch, 30, 61, 118, 177, 178, 182, 191, 210, 211, 243, 245, 251, 256, 275, 278, 295, 311, 329, 352, 417, 468
- historia (zie historieschilder), 9, 180, 187, 189, 471; –grafie, 7, 25, 117, 261
- historie, 190, 257, 339, 454; –schilder, 9, 119, 179, 180, 187, 189, 193, 213, 222, 225, 243, 250, 253, 254, 261; –schilderkunst, 9, 21, 35, 111, 114, 117, 133, 178-183, 186, 191, 197, 207, 208, 213, 239, 241, 250, 253, 254, 260, 262, 266, 267, 268, 340, 344, 391, 411, 449, 461, 469-471, 473; –stuk, 179, 180, 205, 399, 471
- historisch presens, 69, 112, 128, 129, 157, 158, 173, 226, 257, 258, 266, 272, 297, 331, 360, 365, 366, 371, 376, 379, 380, 411, 420, 439, 445, 459, 463, 464, 471, 474
- historiserend, 70, 108, 112, 122, 166, 168, 273, 336
- Hoge Raad, 100
- hokjesgeest, 15, 423
- honing, 7, 51
- hoofdcriteria, 13, 22, 172, 208, 261, 269, 377, 466, 468
- Hooglied, 237, 286, 414
- hoogsel (zie ophoogsel), 370
- hoop, 91, 107, 116, 162, 196, 220, 302, 320, 335, 339, 352, 358, 359, 361, 364-366, 368, 371, 373, 392, 438, 439, 440, 455
- horizontaal, 64, 114, 140, 172, 175, 187, 229, 234, 248, 261, 278, 292, 293, 315, 328, 369, 399, 411, 416, 417, 420, 421, 447, 450, 451, 472, 473
- hostie, heilig, 187, 199, 204, 207, 216, 217, 220, 244, 349, 352, 355, 361, 362
- houtgravure, 43; houtsnede, 43, 152, 318, 321, 381, 393
- houtskool, 49, 313, 411, 466; –schets, 412
- hygroscopisch [waterminnend], 98, 99
- hymne, 194, 201, 229, 261
- hyperindividualisering (zie individu), 471
I
- IC [Jezus Christus], 220, 334
- iconograaf, 203, 219, 281, 406, 462; iconografie, 9, 11, 35, 46, 61, 171-174, 176, 177, 187, 189, 195, 198, 200, 201, 207, 212, 219, 231, 238, 244, 245, 251, 253, 256, 266, 268, 272, 274, 275, 280, 281, 285, 298, 325, 338, 340, 349, 353, 368, 372, 376, 384, 394, 408, 411, 416, 418, 422, 435, 437, 440, 442, 445, 461, 463, 465-469, 472, 473, 475; iconografisch, 9, 13, 21, 34, 61, 68, 70, 136,156, 157, 164, 165, 173-178, 186, 188, 193-196, 201, 203, 206-208, 210, 214, 217, 219, 220, 222, 225, 229, 238, 243, 244, 253, 256, 257, 260, 263, 264, 276, 280, 281, 307, 313, 314, 317, 320, 322, 327, 330, 334, 338, 352, 353, 356, 359, 365, 372, 376, 391, 392, 408, 411, 417, 422, 428, 434, 445, 448, 450, 455, 455, 461, 462, 465-472, 475
- identificatie, identificeren, geïdentificeerd, 69, 187, 214, 228-331, 395, 414, 431, 450, 471, 474
- idioom, 9, 10, 21, 68, 136, 137, 143, 145, 149, 163, 193, 209, 253, 254, 257, 258, 314-316, 326-328, 333, 339, 342, 353, 359, 377, 380, 402, 406, 408-410, 413, 419, 421, 434, 437, 445, 456, 458, 461, 464, 466, 469, 474, 475
- ijk, –maat, 28, 127; –punt (geijkt), 36, 138, 171, 267
- ijzeroxide, 96;–rood, 87, 96
- illustratie, 34, 43, 46, 63, 64, 131, 189, 235, 250, 251, 253, 256, 284, 301, 315, 320, 336, 352, 357, 380, 381, 408, 421, 450, 455, 459, 460, 469; illustratief, 70, 142, 144, 146, 182, 221, 237, 267; illustrator, 44, 67, 187, 250, 253, 259, 390; illustreren, 20, 40, 51, 58, 59, 63, 64, 68, 72, 88, 108, 116, 117, 162, 172, 207, 208, 211, 278, 328, 362, 364, 367, 384, 391, 393, 402, 413, 425, 428, 436, 442, 454, 461, 469
- Immaculata conceptione, 201; onbevlekte ontvangenis, 201, 302, 411; Maria onbevlekt ontvangen, 10, 201, 245, 284, 296, 430
- Immanuel (zie Emmanuel), 216
- impregneren, 92, 103
- impressionistisch, 34, 36, 57, 92, 103, 119, 127, 213, 295
- indigo, 87
- individu, 112, 121, 126, 260, 292; individueel, 25, 41, 55, 129, 134, 168, 181, 227, 236, 249, 262, 267, 275, 292, 304, 334, 335, 361, 364, 367, 374, 382, 383, 429, 450, 474; individualiteit (eigenheid), 77, 121, 125, 136, 291, 292, 304, 471
- ingetogen, 149, 191, 210, 311, 340, 428; –heid, 70, 193, 399, 472
- initiatiesacramenten, 13, 441
- initiator, 62, 112, 154, 474
- inkt, 55, 71, 273, 375, 384
- innovatie, innovatief, innovativiteit, 25, 73, 173, 225, 275, 290, 315, 377, 444, 459
- inspiratie, 12, 117, 127, 136, 173, 201, 208, 254, 269, 273, 274, 293, 294, 302, 312, 322, 324, 338, 363, 377, 383, 401, 403, 421, 435, 436, 474, 475; –bron, 47, 63, 182, 212, 229, 231, 245, 264, 296, 426; geïnspireerd, 66, 104, 108, 118, 126, 128, 151, 155, 163, 180, 181, 229, 231, 237, 238, 244, 247, 262, 275, 310, 313, 328, 329, 337, 358, 372, 386, 395, 401, 404, 424, 437, 454, 460, 463, 472
- instrumentarium, 9, 171, 172, 377
- intellectief, 313, 314, 474
- intellectus, 215
- intermediair, 21, 63, 125, 385, 388, 390, 466
- internuntius, 324, 357, 379, 428
- intrados, 194, 251, 255, 354, 386
- intuïtie, 136, 148, 412, 444, 465, 474; intuïtief, 112, 138, 141, 147, 148, 153, 154, 158, 161, 163, 173, 254, 383, 384, 399, 408, 412, 444, 470, 474
- inzicht [intellectus],18, 20, 28, 37, 45, 51, 71, 108, 120, 136, 139, 166-178, 181, 215, 216, 223, 254, 256, 261, 269, 281, 314, 331, 376, 377, 388, 413, 428, 431, 449, 464
J
- Januskop, 15, 199
- jargon, 11, 18, 22, 108, 111, 114, 121, 138, 139, 163, 271, 322, 379, 400, 415, 475
- Jezus Christus, 217, 220, 240
- JHWH, 216, 343
- joie de vivre, 9, 162, 257, 310, 401, 475
- joods, 191, 221, 243, 244, 294, 296, 297
- jugendstil (zie art nouveau), 225, 228
- juvenaat, 213
K
- kabinetskunst, 7, 41
- kakochromie, 118, 177, 461
- kalisilicaat (waterglas), 92-94, 97, 98
- kalium, 97
- kalk, 46, 51, 53, 83, 84, 86, 96, 99, 457, 477; –bepleistering, 100; gebluste natte –, 86; –laag, 84, 102; –mortel, 86, 89; –muur, 52
- kalligrafie, 72, 76, 77, 81, 112, 184, 199, 204, 244, 414, 469, 473; gekalligrafeerd, 205, 209, 234, 237, 257, 447, 450
- kalot, 94, 194, 201, 203, 207, 214, 217, 235, 245, 246, 262, 427, 428, 430, 434, 451, 454, 455, 462, 465
- kameel, 76, 240, 248, 302
- karakteristiek, 22, 54, 79, 97, 101, 111, 113, 203, 225-228, 257, 259, 260, 268, 275, 311-314, 316, 321, 325, 328, 344, 364, 373, 414, 430, 472, 474
- karton, 42, 76, 84, 158, 236, 256, 345, 348
- katholicisme, 18, 55, 119, 125, 127, 132, 149, 272, 273, 284, 287, 291, 292, 305, 368, 401
- Katholieke Kunstenaarsdagen, 324, 325, 332, 338, 357, 386, 456, 472
- katholieken van begeerte, 301
- Keim Dekorfarben of B-Techniek, 8, 93; Künstlerfarben of A-Techniek, 8, 93; –verf, 8, 12, 20, 51, 52, 60, 81, 83, 92-95, 98, 101, 103, 186, 243, 260, 266, 267, 326, 355, 369, 373, 399, 413, 415, 417, 457; –verftechniek, 20; Keims(ch)e mineraalverf, 72
- keizerskroon [zie tiara], 196
- kennis [scientia], 16, 37, 42, 47, 49, 50, 52, 53, 61, 67, 69, 76, 83, 89-92, 99, 101, 115, 154, 158, 172, 176, 177, 188, 215, 239-244, 260, 265, 276, 301, 336, 360, 372, 392, 394, 400, 408, 412, 430, 448, 462
- kenniswinst, 10, 12, 13, 20, 22, 172, 261, 266, 267, 376, 377, 463-466, 475
- kerk, lijdende – (zie ook aldaar), 10, 11, 175, 225, 226, 245, 250, 256, 262, 280, 472; overwinnende (zie ook aldaar) –, 21, 69, 175, 178, 191, 193, 194, 202, 203, 206-208, 213, 214, 221-223, 225, 229, 230, 234, 241, 243, 253, 255, 256, 261, 262, 269, 278, 280, 297, 310, 332, 343, 349, 355, 361, 386, 418, 439, 440, 454, 458, 465, 469, 472; –schilder (zie ook aldaar), 29, 30, 31, 34, 68, 72, 173, 178, 180, 185, 208, 228, 229, 240, 431, 471
- kerkelijke hiërarchie, 65, 174; – kunst, 17, 21, 29, 67, 74, 132, 135, 136, 140, 158, 164, 165, 167, 168, 173, 177, 179, 195, 206, 225, 243, 254, 258, 268, 269, 307, 310, 314, 324, 325, 331, 376, 379, 385, 386, 388, 409, 431, 456, 466, 468, 470-473
- kerkschilder, 29, 30, 31, 34, 68, 72, 173, 178, 180, 185, 208, 228, 229, 240, 431, 471
- keurslijf, 65, 159, 173, 471
- kinderkapel, 13, 44, 59, 98, 103, 164, 199, 382, 390, 440-442, 450, 464; –Jozefkerk Broekhem-Valkenburg, 164, 382; – Servatiuskerk Nunhem, 440-442, 450, 464; – Dionysiuskapel Asselt, 44, 59, 98, 390, 441
- klankbord, 196
- klasse, 125, 284, 302, 359, 362, 370, 411
- klassiek, 7, 12, 17-19, 46, 47, 107, 108, 117, 127, 130, 140-142, 144, 159, 173, 179, 180, 201, 246, 259, 268, 273, 284-286, 301-304, 307, 324, 325, 332, 367, 372, 383, 386, 394, 399, 402, 406, 413, 415-430, 445, 450, 455, 456, 463, 464, 466, 468, 469, 472-475
- klassiek-barok-modern, 21, 154, 162, 332, 416, 422, 426, 464, 466
- klassieke oudheid, 7, 46, 179, 386, 472
- kledij, 69, 191, 321, 334, 406, 425, 471
- kleur[en], coloriet, 63, 114, 149, 152, 157, 187, 253, 382; –gamma, 57, 77, 217, 227, 231, 254, 313, 341, 344, 356, 373, 405; –gebruik, 61, 143, 222, 269, 273, 298, 313, 335, 373, 403; –leer, 75, 77, 81, 182, 335, 370; –pigmenten, 52; –rijk, 22, 28, 83, 98, 171, 181, 194, 208, 225, 229, 237, 238, 244, 246, 359; –symboliek, 354; –toepassing, 111, 401; –transposities, 401, 466, 470; –transpositoren, 142, 401; –waaier, 248, 249
- kleurendruktechniek, 461
- klompen, 279
- kolom, 255, 469
- koning (zie ook Christus Koning), 10, 100, 101, 182, 194-199, 207, 214, 216, 220, 261, 264, 285, 300, 301, 303, 304, 364, 367, 392, 409-411; Drie Koningen, 240, 317, 461; koningin, 200, 215, 219, 300, 301, 334, 354, 389, 418, 440; koningspaar, 301, 303
- kooldioxide, 84, 86
- koolstofzwart, 87
- koor, 21, 83, 193, 202, 220, 324, 368, 421, 440, 441, 462; –gewelf (zie gewelf), 96, 96; –travee, 10, 69, 184, 202, 204, 205, 212, 224, 228, 243, 244, 251, 252, 255-257, 336, 417, 441-443; priester–, 13, 17, 25, 26, 30, 68, 69, 72, 157, 158, 175, 193-196, 199, 203, 207, 219, 222, 223, 227, 255, 256, 264, 278, 321, 326, 330, 332, 367, 390, 413, 438, 440, 441, 443, 451, 458, 469, 472; –zang, 215
- kopergravure, 393
- korbeel, 243, 248
- kosmos, 128, 144, 166, 330, 334, 423, 454; kosmisch, 11, 219, 246, 273, 274, 281, 285, 301, 311, 329, 330, 334, 336, 338, 339, 342, 343, 356, 359-361, 368, 371, 376, 377, 411, 449, 470, 475
- kostumering, 179, 187, 190, 241, 243
- Krachten (zie ook hiërarchie der engelen), 41, 47, 54, 58, 59, 149, 164, 181, 352, 373, 375, 419, 450
- krimpscheur, 99
- kristallisatie, 84, 98
- Kroning van Maria, 191, 192, 196, 207, 220, 231, 319, 389, 417, 418
- Kronos, 455
- kroon, 186, 198, 200, 215, 297, 334, 335, 354, 355, 399, 401, 443, 449; –lijst, 96, 97
- kruis, Griekse –, 439; Latijnse – 439; Petrus – 439; Andreas – 439; Antonius – 439; Tau – 439
- kruis’offer, 195, 201, 326, 356, 362; –staf, 198, 332; –tocht, 214, 261, 262, 330, 337; –vaart, 261, 262
- kruisnimbus, 310, 360; kruisnimbe (zie nimbus), 334
- kubisme, 12, 18, 63, 64, 107, 113, 140, 141, 143, 159, 163, 165, 226, 311, 379, 384, 409, 424, 456, 475; cubisme, 150-152, 159, 291, 292, 424, 456, 475; kubisten, 63, 249, 380, 389, 418, 428; kubistisch, 61, 132, 140, 142, 150, 293, 297, 312, 342, 348, 424-426, 430, 443, 473
- Kunradersteen, 86, 95, 96
- kunst’ambacht= 42, 73; –criticus, 16, 35, 58, 64, 107-110, 113, 114, 116, 127, 130-132, 136-140, 145, 151, 153, 162, 206, 257, 271, 293, 338, 339, 416, 436; –debat, 53, 64, 473; –leer, 176, 181, 376; –politiek, 403; –systeem, 301; –theoreticus, 126, 180, 339
- kunstenaars’groep, 213, 476; –kring, 55, 304; –strijd= 64
- kunstenaarsgenootschap, 120, 121, 129, 311, 314, 315, 322-324, 336, 474; Haags –, 120, 121, 129; R.K. – Den Haag, 314, 315, 322-324, 336
- kunstgeschiedenis (zie kunsthistorie, –historicus), 15, 21, 34, 36, 46, 47, 53, 60, 67, 72, 115, 131, 178, 385, 389, 471
- kunstgeschiedschrijving, 61, 430
- kunsthistorisch, 16, 20, 401; kunsthistoricus, 47, 83, 127, 154, 163, 164, 168, 174, 176, 181, 206, 348, 381, 425, 467
- kunstnijverheid, 41, 73, 74, 81, 372, 431; kunstnijveraar, 239, 362, 363
- Kunstwollen, 222, 425, 471
- kwalificatie, 9, 19, 67, 107, 114, 126, 138, 139, 142, 153, 162, 163, 276, 379, 384, 418, 465, 468, 471, 473
- kwaliteit, ,7, 23,45, 51, 52, 54, 55, 61, 73, 74, 80, 81, 99, 100, 107, 110, 122, 124, 135, 136, 138, 143, 166, 172, 176, 179, 185, 186, 210, 222, 236, 238, 266, 267, 272, 294, 298, 310, 323, 338, 359, 371, 377, 384-386, 402, 408, 419, 436, 440, 445, 451, 454, 463, 465, 466, 471
- kwarts [zand], 86
- kwast, 34, 86, 332, 447; droge –, 86
- kwekeling, 212, 213, 215, 220, 226
L
- laatste avondmaal, 94, 139, 202, 203, 243, 244, 245, 249, 291, 292, 296, 315, 323, 374, 375, 419, 420, 422, 448, 449
- laatste oordeel, 76, 209, 214, 215, 217, 235, 237, 256, 303, 320, 449
- labyrint, 352; labyrintisch, 279, 286
- Lam Gods, 26, 194, 195, 197, 203, 206, 210-212, 234, 235, 251, 252, 296, 332, 422, 439, 442
- land, 52, 60, 90, 153, 239, 240, 249, 254, 256, 285, 300, 303, 349, 357, 392, 408, 429, 448, 455, 460, 465
- landman (zie boer), 300, 302
- landschap [in de kunst], 76, 127, 163, 178, 235, 237, 246, 249, 258, 264, 284, 393, 395, 398, 401, 414, 421, 439, 440, 444, 461
- lavendelolie, 52
- leek, 62, 86, 126, 152, 174, 280, 300, 327, 344, 388, 408
- leerling, 8, 22, 28, 30, 35, 37, 40-42, 44, 45, 49, 50, 55, 58-62, 64-66, 69, 73, 74, 76, 81, 83, 88, 91, 139, 157, 161, 166, 168, 183, 203, 208, 221, 236, 238, 243, 245, 250, 255-256, 296, 298, 340, 343, 358, 363, 376, 411, 417, 420, 421, 430, 437, 441, 467
- Leerplichtwet 1901, 441
- leesbaar, 134, 138, 158, 254, 314, 379, 383, 428; –heid, 134, 135, 136, 138, 157, 225, 278, 471, 475; leesrichting, 11, 278, 281
- Legenda aurea, 198
- legitimatie, 63, 149, 204, 470
- leidmotief, 45, 81, 158, 197, 201, 203, 231, 261, 290, 383, 425, 465
- lelie, 194, 197, 198, 214, 219, 223, 230, 256, 257, 336, 354, 368, 411, 442; –tak, 198, 204, 214, 215, 312
- levensmysterie, 370, 371
- lijdende kerk, 10, 11, 175, 225, 226, 245, 250, 256, 262, 280, 472
- lijdenswerktuigen, 61, 157, 230, 256, 355, 380, 434, 450
- lijm, 43, 51, 89, 99, 101, 103, 477; –verf, 99, 101
- lijnbeweeg, 11, 273, 290, 291, 326
- lijnolie, 8, 89, 94, 101, 102, 103; –verf, 102
- lila, 95
- lineair, 115, 130, 139, 151, 164, 264, 332, 334, 410, 471, 474
- liniaal, 468
- linoleum, 51, 100, 104, 105, 185, 474; –snede, 95
- Litanie van Loreto, 174, 193, 200, 201, 226, 414
- liturgie, 9, 11, 12, 19, 67, 70, 173-176, 194, 195, 273, 281, 324, 325, 377, 379, 384, 389, 436, 441, 443, 447, 450, 460, 465, 470-472, 474, 475; lithurgisch, 273, 274, 280, 284, 285, 286, 290, 344
- liturgisch, 11, 21, 37, 40, 133, 171, 173, 176, 177, 193, 194, 201, 222, 240, 253, 275, 280, 281, 311, 312, 324, 325, 327, 328, 331, 333, 338, 357, 359, 362, 373, 377, 379, 407, 415, 419, 428, 430, 435-438, 456, 464-466, 472; – beweging, 176; – stijlstrijd, 21, 171, 327, 331, 333, 338, 359, 373, 379, 407, 437, 464, 466
- locus classicus, 8, 49, 108, 401
- locus sanctus, 175, 349
- loodmenie, 102
- loodwit, 102
- loslaten, 128, 148, 365, 400
- lucht, 84, 86, 151, 291, 294, 357, 397, 398, 401, 421, 450, 455; –vervuiling, 52; –vochtigheid, 100, 103
M
- maagd, 53, 97, 197, 219, 244, 245, 254, 258, 300, 307, 358, 371, 398
- maan, 200, 209, 219, 398, 414, 418, 455
- maatschappij, 15, 47, 53, 66, 73, 111, 115, 123, 143, 144, 221, 279, 281, 284, 302, 366, 404, 470; –beeld, 362, 363; –kritiek, 411
- macaber, 393
- Machten (zie ook hiërarchie der engelen), 305, 419, 450
- Madonna, 12, 231, 273, 274, 276, 280, 281, 284-287, 302, 318, 328, 334, 344, 358, 411, 414, 419, 421, 435; – lactans, 287
- makelij, 133, 139, 353, 382, 399, 470, 472
- Man van Smarten, 61, 197, 278
- mandorla, 196, 231, 257, 258, 268, 320, 352
- maniërisme, 107, 163, 164, 403, 475; maniëristisch, 163, 164, 404, 407, 457, 458
- Mariacyclus, 12, 413
- mariale, 174, 193, 201, 215, 220, 246, 284, 301, 310, 320, 330, 331, 414, 415, 428, 435, 437, 442
- Mariaverering, 214, 330
- Maritaineske, 12, 134, 141, 143, 153, 162, 383, 411, 412, 436
- marouflage, 100
- martelaar, 213, 223, 230, 331, 398
- Martyrologium Romanum, 229
- massacultus, 197
- Mater amabilis, 245
- materiaal, 51, 83, 84, 92, 100, 101, 103, 138, 139, 148, 166, 171, 185, 313, 332, 400, 467; –polychromie, 469
- mathesis, 68, 298, 360; mathematisch, 55, 112, 113, 118, 150, 181, 193, 227, 229, 258, 273, 274, 276, 280, 281, 284-286, 294, 326, 334, 344, 345, 348, 353, 367, 417, 470
- mecenas, 12, 390, 416
- mechanische verankering, 92
- medaille miraculeuse, 201
- mediocre (–criteit), 125, 132, 137, 143, 163, 165
- meditatie(f), 8, 116, 124, 128, 172, 177, 267, 287, 373, 374, 429, 472
- medium, media, 19, 21, 41, 45, 50, 77, 94, 102-103, 107, 123, 137, 139, 172, 185, 241, 246, 250, 254, 273, 280, 287, 295, 297, 298, 321, 334, 335, 340, 357, 358, 374, 376-377, 382, 389, 399, 402, 406, 431, 470
- meerstijlig(heid), 17, 22, 328, 474
- meester (–schap), 11, 40, 42, 43, 51, 65, 83, 91, 95, 112, 129, 131, 139, 140, 148, 149, 158, 163, 164, 178, 180, 184, 211, 227, 257, 263, 287, 312, 318, 326, 338, 372, 374, 375, 377, 384, 401, 412, 443, 465, 466, 468 (zie ook vakmanschap)
- Meester [Christus], Nieuwe Testament], 343
- meester, ceremonie–, 420; groot–, 61, 121, 140, 310, 311, 315, 317, 322, 332, 338, 376; leer–, 25, 46, 55, 61, 113, 154, 188, 196, 226, 236, 333, 418, 420, 443, 444, 461; rijksbouw–, 59; –schilder, 34, 37, 72, 75, 80, 184, 204, 473; school–, 325; Staal–, 146; universele –, 205
- meesterlijk, meesterstuk, meesterwerk, 114, 139, 141, 208, 273, 287, 292, 344, 393, 494, 420, 426, 450, 458
- melancholie, melancholisch (zie ook zwartgallig), 300, 393
- Memento mori, 393, 395
- Menora, 244
- Mensenzoon [Chistus, Nieuwe Testament], 217, 219, 221, 321, 329, 455
- metaal, 41, 74, 99, 348, 407, 458
- metabolisme, 290
- metaconcept, 425
- metafoor, metaforiek, metaforisch, 70, 157, 195, 222, 237, 244, 276, 281, 284, 380, 386, 414, 415, 450, 469, 474
- metafysiek (metaphysiek) metafysisch (metaphysisch), 141, 272, 163, 423
- metamorfose, 30, 250
- methode, 9, 17, 20, 29, 48, 52-55, 64, 65, 75, 88, 91, 117, 118, 124, 176, 181, 185, 193, 230, 327, 328, 339, 342, 348, 461
- metropool, 11, 280, 281, 284
- microkosmos, 10, 204-206, 362, 363, 368, 411, 439, 440
- middelmatig (zie ook mediocre), 63, 133, 143, 164
- mijn’streek, 256, 366; –werker, 57, 411, 422, 477
- mijter, 198, 215
- miniatuur, 294, 360, 402, 458
- Mirakel van Amsterdam (Mirakelprocessie), 184-186, 188, 207
- mis (zie ook eucharistieviering), 13, 195, 201, 211, 217, 219, 220, 284, 329, 357, 367, 447, 448, 450, 474; Gregorius–, 61; –dienaar,119, 294, 295, 297, 327, 397; –kelk (zie ook ciborie), 199, 207, 278, 279
- mise-en-scène (epische), 7, 9, 177, 178, 377, 474
- Missale romanum, 447
- missie (boodschap), 34, 121, 131, 164, 199-320, 373, 436
- missie, missionaris, 13, 213-215, 228, 431, 434, 447, 450; volks–, 120, 199
- mode, 364, 424, 459; modieus, 320
- model, 34, 44, 46, 73, 185, 190-191, 262, 275, 285, 320, 327, 344, 348, 404, 470; rol–, 10, 43, 47, 57, 182, 213, 214, 264, 388, 436, 443, 460; modelleren, 86, 94, 102, 152, 210, 222, 225, 235, 302, 373; modelé, 222, 273, 365, 371, 417, 435
- modern–antimodern, 17, 18, 37, 41, 66, 107, 144, 269, 273, 284, 298, 357, 475
- modernisme, 66, 150, 353; moderniteit, 254, 445, 472
- modus, 17, 108, 379; haptische en/of optische –, 21, 222, 269, 297, 314, 322, 326, 327, 338, 471, 473
- monade, 361, 367, 368
- monastiek, monachaal, 10, 214, 356
- monochroom, 229, 244, 251, 252, 262, 328, 435
- monogram (gemonogrammeerd, 174, 217, 278, 330, 343, 354, 357, 375; Christus–, 194, 195, 212, 218, 237, 351-252, 334, 355
- monstrans, 184, 349, 491
- monument, 45, 46, 72, 349; monumentaliteit, 155, 162, 287, 312, 407, 461; monumentenwet, 22, 23, 377, 468, 483; monumentenzorg, 30, 48, 238
- moraal, 50, 380, 392, 393, 428, 459; moraliserend, 179, 180, 254, 300, 310, 40, 471; moralistisch, 61
- mortel, 84-86, 348, 413
- movere [bewegen, ontroeren], 70, 107, 115, 123, 138, 180, 193, 267, 383, 412, 471, 473
- mozaïek –crucifix of –kruis, 357, 379; email–, 348; glas–, 62, 77, 316-319, 328, 334, 418, 437, 474
- mozaïst, 11, 137, 348, 356, 358, 377, 388, 474, 475
- muziek, 40, 57, 131, 215, 274, 284-286, 298, 310, 367, 368, 395, 397, 411, 419, 468, 474
- mysticisme, 116, 177, 291
- mysticus (mystieker), mystici, mystica, 11, 70, 151, 197, 199, 223, 286, 291, 473
- mystiek (mystisch, 12, 40, 70, 71, 120, 123, 124, 128, 136, 144, 149, 163, 187, 197, 199, 220, 236, 239, 273, 274, 279, 280, 281, 284-287, 291, 292, 296, 298, 305, 313, 314, 337, 344, 371, 376, 402, 423, 440, 442, 472, 473
N
- naald (zie droge naald)
- naaldwerk, naaldkunstenares, 311, 379, 385
- naasten(liefde) (zie ook charitas), 11, 124, 302, 365, 441
- Nabi(s), zie Verkade, Jan (Willibrord), en Gauguin, Paul
- naturalisme, 123, 148, 151, 253, 354, 382, 400, 401
- natuur, 109, 122, 125, 128, 129, 140, 141, 144, 147, 150, 154, 158, 159, 161, 174, 181, 182, 236, 237, 240, 271, 272, 285, 294, 324, 325, 355, 380, 381, 392, 393, 394, 421, 422, 423, 443, 464, 470, 471; –steen, 256, 332, 427
- neg(gen), 223, 469
- negen,(koren), 290, 443 (zie ook getallensymboliek)
- neoclassicisme (neoclassicistisch), 91, 212, 427
- neogotiek (neogotisch), 22, 23, 79, 166, 167, 168, 180, 190, 196, 210, 227-231, 234, 238, 251, 275, 342, 372, 475
- neoplatonisme, neoplatoons, 114, 122, 141, 285, 376, 473, 474
- Neothomist, 131, 299
- NIKA [overwinnaar], 334
- nimbus, 289, 245, 251, 322, 334, 335, 352, 360, 392, 394, 398, 423, 428, 430, 449; kruis–, 310, 360
- Numinose, 325, 377
O
- objectief (objectiveren) (kunst), 276, 382, 384, 473
- octagon, 210, 211
- oertype, 194, 359
- offer, 124, 175, 176, 194, 201, 221-223, 234, 236, 278, 310, 313, 326, 330, 352, 428, 441, 442, 447-450, 460, 472; – van Abel en Kaïn, 221, 223, 327, 447, 449; – van Abraham en Isaac, 189, 223, 447, 448, 461; kruis–, 195, 201, 326, 356, 362; – van Melchizedek, 78, 327, 447, 458; slacht–, 230, 244, 279, 304, 439; zelfopoffering (Pelikaan), 204, 256, 365, 441, 458
- olieverf, 43, 46, 51, 53, 83, 94, 95, 99, 100, 102-105, 185, 223, 260, 267, 390-400, 419, 424
- olijf’berg, 246; –groen, 429; –tak, 221
- omber, 87, 476, 477
- on(der)bewuste, 68, 111, 141, 292, 293, 470, 474
- onbevlekte ontvangenis (zie ook Immacaluta conceptione), 10, 201, 214, 221, 245, 284, 296, 430
- ondergrond (artistiek), 84, 86, 87, 92-95, 98, 99, 103, 328, 256, 266, 321, 373, 427
- ondermaans, 159, 161, 163, 235, 256, 261, 262, 365, 397
- ondertekening, 97
- onderwijs, 7, 19, 25-81 (hoofdstuk 2), 83, 113, 115-116, 213, 214, 221, 227, 238, 269, 315, 339, 358, 360, 376, 399, 424, 441, 442, 451, 475
- ondeugd (zie deugd), 126, 300, 303-305
- onpersoonlijk, 118, 184, 193, 236, 267, 468
- ontaarde kunst, 63, 65
- onthecht(ing), 99, 135, 397
- ontroeren, 70, 107, 115, 123, 125, 127, 128, 134, 136, 138, 139, 145, 148, 152, 168, 189, 193, 272, 298, 383, 393, 402, 412, 444, 473
- ophogen, –hoging, –hoogsel, 70, 95, 97, 103, 222, 266, 267, 370, 400, 415, 418, 444, 450, 451
- oppervlak(te) (kunstwerken), 52, 84, 86, 87, 89, 92, 93, 99-103, 139, 235, 318, 382, 421, 434, 447, 455, 470
- opschrift (kunstwerken), 49, 72, 195, 219, 223, 229, 234, 261, 284, 286, 342, 343, 473
- oranje, 57, 77, 97, 217, 287, 321, 335, 354, 398, 399
- orante, 245, 398, 408
- orde (artistiek, aards-hemels), 10, 127, 132, 191, 211, 212, 214, 262, 285, 292, 298, 355, 356, 365, 383, 439, 440, 444, 470
- originaliteit (artistiek), 157, 172-174, 255, 338, 469
- ornament, ornamentaal, ornamenteel, ornamentiek, 10, 46, 49, 56, 64, 68, 76, 78, 80, 81, 112, 114, 115, 163, 166, 177, 180-183, 203, 212, 225, 237, 238, 244, 251, 252, 254-256, 275, 284, 325, 329, 342, 370, 404, 461, 473, 476
- ouderling [Apocalyps] (zie ook oudste), 212, 215
- oudkatholiek, –kerk, zie Leiden, Utrecht
- Oudste [Apocalyps] (zie ook ouderling), 10, 28, 211, 214-216, 234, 236
- oudtestamentisch (zie ook Testament), 70, 188, 189, 196, 207, 217, 229, 235, 237, 257, 285, 326, 353, 367, 371, 383, 397, 411, 414
- Overjordaans (zie ook Jordanië), 239
- overwinnaar, overwinning, 15, 120, 175, 194, 195, 210, 211, 246, 278, 280, 332, 334, 356, 361, 362, 380, 392, 397, 448, 458, 472
- overwinnende kerk (zie ook ecclesia triumphans en triomferende kerk), 21, 69, 175, 178, 191, 193, 194, 202, 203, 206-208, 213, 214, 221-223, 225, 229, 230, 234, 241, 243, 253, 255, 256, 261, 262, 269, 278, 280, 297, 310, 332, 343, 349, 355, 361, 386, 418, 439, 440, 454, 458, 465, 469, 472
P
- paard, 152, 239, 249, 250, 302-304, 318, 403, 449, 457
- paaslam, 10, 194
- palet, 21, 22, 31, 54, 61, 64, 68, 77, 94, 95, 191, 208, 210, 222, 226, 230, 231, 239, 248, 290, 313, 321, 327, 332, 333, 335, 341, 354, 357, 370, 401, 412, 418, 427, 429, 441, 444, 454, 458, 477
- pallium, 215, 220
- palmtak, 221, 321, 352, 398
- paneel, 85, 69, 187, 195, 230, 248, 249, 255, 256, 264, 290, 296, 297, 326, 330, 324, 326, 330, 372, 374, 375, 420, 422
- papier, 12, 21, 41, 44-46, 53, 84, 115, 143, 171, 214, 222, 250, 268, 287, 290, 321, 348, 382, 386, 406, 427, 429, 431, 434, 444, 450, 457, 459, 464, 466, 475
- parabel, 76, 242, 243, 428, 302, 353, 366, 383, 389, 455
- paradijs, 10, 11, 144, 207, 214, 234, 245, 247, 262, 278, 279, 300, 301, 320, 334, 356, 365, 412, 413, 434, 444, 448, 450, 455, 465; aards –, 11, 278, 279, 455
- paradox, 63, 73, 119, 162, 172, 175, 220, 353
- paradoxaal, 21, 28, 51, 162, 269, 294, 400, 464
- parallel, 11, 15, 18, 46, 108, 176, 180, 187, 201, 204, 227, 236, 286, 301, 326, 397; –logram, 420
- paslood, 215
- passer, 83, 129, 468
- passie, 87, 113, 133, 175, 189, 280, 287, 296, 349, 365, 399, 420, 472; –engelen, 214; –scène, 207, 230; –werktuigen, 183, 256, 280, 423
- pasteus, 86, 93, 102, 103
- pathos, pathetiek, pathetisch, 40, 119, 128, 151, 155, 267, 357, 423, 469
- patina, 355
- patronaat, 197, 258, 363
- patroon, 64, 68, 72, 77, 78, 100, 129, 169, 193, 198, 217, 228, 230, 234, 236, 251, 258, 359, 281, 304, 322, 327, 330, 336, 360, 371, 389, 396, 403, 409, 411, 417, 444, 461–463, 468; ‑heilige, 185, 188, 207, 209, 236, 404, 439, 462
- paus, 66, 180, 197, 198, 199, 203, 215, 220, 234, 261, 262, 278, 324, 325, 334, 338, 357, 379, 380, 436, 441, 472; –staf, 199 (zie ook ferula, 198, 199, 220)
- peinture, 7, 55, 57, 74, 75, 112, 165, 169, 182, 183, 466 ; – pure, 165, 466
- pelgrim, 10, 11, 138, 173, 212, 218, 221, 223, 264, 273, 274, 281, 286, 298–307, 310, 318, 360, 371, 376, 391, 393, 402; –staf, 197, 336; –tocht, 239, 300, 397
- pelikaan, 256, 441, 444
- pendant, 196, 199, 203, 221, 279, 356
- pendentieven, 94, 97, 193, 248, 249, 276, 278
- penseel, 15, 16, 184, 225, 313, 384, 422, 400, 412, 461, 476
- pentekening, 71, 256
- periodiek, 37, 107, 108, 120, 126, 127, 133, 136, 144, 145, 147, 298, 391, 456
- perpetuum mobile, 172
- personificatie, 102, 195, 209, 215, 291, 301, 302, 304, 305, 310, 340, 341, 352, 364, 393, 398, 405, 406, 411, 428, 430, 437, 449, 455, 471, 474
- perspectief (zie ook verschiet), 8, 46, 56, 61, 67, 76, 97, 127, 142, 157, 167, 249, 253, 320, 357, 384, 391, 401, 402, 409, 465, 473
- Phoenix, 63 (zie ook Feniks, 352, 449)
- pictor doctus, 12, 179, 411, 413
- pictor imaginarius, 11, 358
- picturaal, 8, 12, 35, 56, 114, 115, 139, 165, 171, 187, 208, 311, 326, 338, 376, 382, 422, 461
- piëdestal, 215
- pigment, 84, 86, 87, 89, 92, 97
- pijlerbundel, 213
- Pinksteren, 11, 246, 251, 298, 310, 314, 392, 415
- piramide, 286, 298, 301
- plamuurmes, 139, 470
- planeet, 455
- plastisch, 9, 12, 64, 109, 134, 138, 139, 140, 145, 147, 150, 153, 161, 172, 212, 222, 246, 330, 382, 403, 418, 427, 435, 444, 471, 475
- pleister, 50, 52, 84, 86, 185, 231, 266, 321, 399, 444, 474; –laag, 7, 8, 22, 46, 48–51, 84, 86, 89, 90, 92, 97– 99, 103, 139, 185, 369, 400, 413, 434, 457
- plooien, 85, 190, 210, 222, 225, 235, 268, 293, 325, 328, 330, 332, 341, 342, 360, 374, 450, 477
- plooival, 193, 266, 275, 321, 326, 333, 334, 353, 356, 357, 370, 375, 468
- pluriform, 16, 21, 147
- podium, 28, 30, 137, 176, 187, 209, 235, 243, 253, 262, 269, 313, 330, 352, 371, 417, 425, 435, 436, 447, 451, 457, 469, 472
- poederen, 92, 99
- poëzie, 114, 135, 155, 239, 292; poëtisch, 9, 147, 153, 180, 379, 390, 475
- polychromie, 7, 8, 23, 30, 34, 45, 46, 48, 55, 116, 117, 166-168, 174, 175, 177, 184, 210, 211, 238, 248, 251, 265, 354, 390, 427, 461, 469, 473; polychroom, 49, 70, 171, 222, 402, 407, 419; polychromeur, 19, 30, 72, 95, 166, 456, 461
- polyfonie, 302; polyfoon, 177
- Pompeiaans, 92, 104
- pondération, 12, 344, 384, 417, 421, 424, 443, 461, 466, 473
- ponstechniek, 84, 89
- Pop art, 297, 335
- poriën, 52, 93, 103
- porositeit, 92
- porta coeli (deur des hemels), 201, 226, 230
- Portland cement, 99
- portret, 67, 109, 111, 131, 145, 179, 196, 236, 274, 275, 276, 294-297, 302, 305, 313, 334, 361, 370, 412, 428, 436
- positionering, 8, 10, 42, 60, 107, 114, 115, 118, 121, 198, 206, 210, 213, 236, 243, 280, 329
- predicaat, 29, 138, 140, 142, 144, 147, 149, 152, 163, 201, 210, 382
- preekstoel, 163, 196, 361, 407
- prefiguratie 160, 190, 196, 215, 218, 220, 221, 237, 267, 285, 301, 304, 326, 399, 407, 408, 411, 419, 420, 422, 448, 449, 454, 455
- prent, 43, 46, 123, 217, 336, 344, 393
- prepareren, 72
- priester, 13, 60, 66, 115, 119, 122, 129, 175, 195, 206, 211, 215, 217, 220, 240, 272, 302, 325, 330, 356, 360–362, 366, 369, 374, 389, 390, 397, 402, 422, 436, 437, 444, 445, 447, 462, 466, 467, 472; –engelen, 212; –koor, 13, 17, 25, 26, 30, 68, 69, 72, 157, 158, 175, 193, 194, 195, 196, 199, 203, 207, 219, 222, 223, 227, 255, 256, 264, 278, 321, 326, 330, 332, 367, 390, 413, 438, 440, 441, 443, 451, 458, 469, 472; –schap, 11, 220, 246, 361, 362
- primitief, 15, 83, 112, 154, 281, 284, 291-294, 296, 297, 298, 311, 318, 320, 369, 402, 443, 461
- Principatus (zie ook hiërarchie der engelen), 214, 215, 419
- principium charitatis, 7, 18, 172
- Prix de Rome, 9, 69, 178-180, 255
- procedé, 47, 51, 52, 88
- processie, 34-36, 47, 48, 104, 105, 112, 119, 173, 180, 185, 213, 234, 236, 330, 396, 399, 401
- profanatie, 380
- professionalisering, 76
- programma, 7, 9–13, 25, 28, 31, 43, 45, 53, 68, 70, 71, 75, 143, 145, 165, 177, 178, 185, 189, 193, 194, 201, 206–217, 219, 223, 225, 226, 229–231, 234, 237, 241, 243, 246, 254–257, 262, 266, 267, 278, 279, 281, 284, 307, 309, 320, 332, 349, 355, 359–362, 366, 369, 371, 376, 390–392, 394, 396–399, 401, 413, 414, 418, 420, 428, 430, 435, 437–439, 442, 447, 450, 451, 458, 461, 462, 467, 471
- programmatisch, 63, 64, 145,199, 207, 274, 276, 279, 281, 303, 330, 331, 355, 361, 363, 367, 379, 384, 426, 437
- progressief, 18, 408, 431, 463
- proletariaat, 123, 281
- proportie, 2, 46, 62, 112, 235, 253, 254, 273, 274, 280, 281, 284, 286, 336, 344
- prototype, 189, 207, 208, 215, 221, 411, 422, 447
- psychologie, psychologisch, 35, 110, 123, 146, 157, 273, 274, 276, 280, 281, 284–287, 344, 370, 393, 401
- psychomachia, 11, 305, 306, 371, 376
- publicatie, 16, 18–20, 23, 42, 44, 50–52, 57, 75, 111, 114, 115, 121, 131, 144, 167, 174, 176, 179, 250, 260, 276, 296, 311, 388, 390, 391, 408, 431, 474
Q
- quattrocento, 226, 459
- quis ut deus, 215
R
- raderwerk, 281, 284, 302
- rank, 251, 252,
- rappel à l’ordre, 140, 473
- rationalisatie, 34, 41, 73, 78, 79, 80; gerationaliseerd, 73, 75, 81, 473
- ravennatisch, 348, 354
- realisme, 15, 60, 62-64, 107, 122, 123, 150, 341, 379; realistisch, 15, 16, 56, 63, 64, 117, 132, 140, 251, 253, 295, 296, 327, 355, 372, 473, 474
- rebus, 61, 64, 177, 355
- recursie, 304, 360
- redemptoristen, 120, 199, 268
- referentiekader, 20, 177, 359, 388, 390
- reflectie, 7, 12, 20, 37, 53, 59, 71, 88, 102, 104, 133, 173, 206, 336, 368, 422, 425, 430, 464
- reformatie, 116, 473
- regenboog, 196, 229, 275, 287, 342, 352, 393, 415, 450
- regioen, 234-237, 267, 329, 330, 332, 361, 386, 428
- rekwisieten, 213, 253, 256, 262
- religio catholica, 13, 437, 439, 440
- reminiscenties, 15, 70, 138, 266, 317, 391, 406
- renaissance, 47, 50, 70, 91, 180, 182, 189, 254, 264, 333, 381, 404-406, 413, 445, 469- 473; renaissancistisch, 189, 404
- repoussoir, 461
- restauratie, 22, 57, 58, 87, 90, 98, 104, 105, 183, 186, 293, 462; restaurator, 22, 104; restaurateur, 7, 29, 52, 335, 467
- retabel, 326-328, 426; –altaar, 11, 324, 326, 338
- retorica, 111, 115, 117, 267, 340, 469, 473 ; retorisch, 45, 115, 117, 118, 120, 121, 123, 136, 149, 193, 213, 260, 287, 324, 473
- retoucheren, 51, 87
- retour à l’ordre, 140, 171, 418, 472, 473
- retrospectief, 15, 36, 110, 122
- revolutie, 37, 241, 279, 403; revolutionair, 147, 181, 243, 298
- rex regum, 296
- Rijke Roomse Leven, 126, 194
- ringen, 10, 217, 219, 220, 342; gevleugelde –, 10, 217, 219
- ritueel, 176, 325, 462; ritus, 40, 176, 359, 472; romeinse ritus, 472
- rococo, 512
- rolmodel, 10, 43, 47, 57, 182, 213, 214, 264, 388, 436, 443, 460
- romanesk, 402
- romantisch, 9, 147, 148, 153, 155, 352, 393, 416, 429
- rood, 54, 57, 70, 71, 77, 84, 96, 97, 168, 196, 201, 210, 211, 217, 220, 227, 248, 266, 303, 312, 313, 321, 327, 330, 335, 354, 370, 373, 389, 392, 396, 397, 399, 401, 420, 421, 427, 476, 477
- roosvenster, 342, 343, 355, 418
- rosa mystica, 11, 281, 284, 356.
- rots, 76, 155, 187, 203, 256, 300, 340
- roze, 95, 97, 281
- ruimte, 49, 54, 65, 66, 88, 95, 100, 125, 139, 157, 159, 161, 166, 173, 183, 187, 189, 190, 199, 211, 217, 219, 223, 230, 231, 238, 241, 244, 245, 248–250, 255, 261, 267, 269, 280, 312, 321, 330, 342, 354, 359, 366, 367, 371, 384, 385, 398, 400, 401, 404, 406, 414, 423, 435, 441, 447, 457, 460, 464, 465, 466; –duiding, 424; –suggestie, 61; –werking, 469
- ruimtelijk, 12, 21, 152, 161, 175, 176, 202, 207, 238, 241, 248, 255, 294, 384, 402, 411, 417, 424, 443, 447, 462, 472, 473; nieuwe – logica, 12, 384, 402, 417, 443
- ruiter, 239, 300, 302–304, 403
- Russells paradox, 172
S
- sacra conversazione, 11, 225, 226, 301, 302
- sacrament, 69, 120, 126, 173, 176, 194–197, 199, 216, 219, 220, 278, 307, 326, 330, 349, 352, 353, 361, 362, 422, 441, 442, 448, 450; – des altaars, 196, 326, 422; – van de eucharistie, 194; –sdag, 197; initiatie–, 13, 441, zeven –, 278, 318, 330
- sacristie, 222, 360, 361, 390, 414, 435, 443
- salpeter, 99
- sapientia, 215
- satanisch, 305
- Saturnus, 455
- schaap, 62, 117, 177, 185, 203, 215, 243, 251-353, 383
- schaduw, 28, 44, 102, 143, 150, 168, 190, 193, 216, 222, 237, 256, 268, 276, 297, 321, 329, 337, 400, 412, 415, 420, 427, 443, 450, 451, 461
- schelpgewelf, 231, 234, 236
- schema, 9, 34, 44, 74, 117, 164, 165, 172, 175, 186, 195, 196, 202, 206, 219, 223, 230, 238, 245, 255, 256, 267, 286, 294, 312, 313, 315, 318, 329, 332, 334, 338, 352, 353, 365, 369, 376, 420, 428, 461; compositie–, 177, 181, 190, 191, 221, 229, 293, 312, 320, 399, 406, 445, 466; schemata, 173, 264, 471; schematisch, 111, 113, 210–212, 222, 230, 246, 388, 418, 471
- schepping, 97, 143, 199, 201, 204, 205, 209, 216, 217, 220, 281, 285, 336, 338, 339, 361, 368, 397, 422, 437, 451, 454, 455
- scheppingsdaad, 201, 455
- schilder, decoratie–, 73, 75, 80, 81; huis–, 20, 29, 30, 54, 79-81, 152, 359, 413; kerkdecoratie–, 7, 16, 20, 30, 34; kerk–, 7, 29, 30, 31, 34, 68, 47, 52, 72, 74, 173, 178, 180, 185, 208, 228, 229, 240, 431, 471; –techniek, 8, 47, 51, 83, 84, 86, 90, 92, 95, 101, 105; vak–, 34, 41, 72, 73, 75, 77, 80, 81, 413, 437, 473
- schilderlijk, 158, 165, 379, 382, 408, 412, 423, 445, 460, 463, 466, 471
- schip, 10, 21, 30, 34, 174, 175, 177, 186–189, 194, 198, 204, 205, 207, 212, 213, 219, 222, 225, 242, 243, 246, 255, 256, 263, 266, 281, 284, 286, 321, 332, 361, 366, 390, 415, 417, 438, 447, 457, 469, 472
- schittering, 141, 144, 356, 376, 402, 422, 444
- scholastiek, 9, 131, 136, 138, 140, 144, 146, 148, 154, 464, 468, 470, 473
- school, 9–11, 15, 19, 20–22, 28, 41, 45, 47, 50, 60–63, 67, 74, 76, 94, 117, 118, 121, 122, 124, 127, 138, 139, 142, 143, 147, 157, 158, 161–163, 165–169, 171, 174, 181, 190, 191, 193, 203, 208–210, 213, 222, 225, 227, 229, 231, 236, 258–260, 262, 263, 266, 267, 269, 271, 273, 298, 311–313, 318, 325, 328, 329, 335–337, 373, 375–377, 388, 393, 409, 416, 417, 435, 441, 465, 466, 468-471, 473; Avondnijverheid–, 74, 75; teeken–, 73, 74, 75, 307
- schoonheid, 12, 13, 19, 22, 23, 111, 121, 127, 128, 131, 132, 135, 136, 138, 140, 141, 143, 144, 146, 149, 159, 172, 176, 208, 238, 260, 269, 305, 313, 324, 325, 338, 344, 377, 383, 388, 397, 412, 414, 429, 439, 440, 443, 444, 466, 468, 470, 473; –leer, 67, 182, 227, 238, 269, 272, 470; –norm, 132, 204
- schop, 168, 221, 222, 278, 340
- schriftgeleerden, 230, 243, 295
- sculpturaal, 191, 222, 226, 332, 427; sculptuur, 46, 230, 427
- secco, 51, 86, 89, 99
- sectieltableau, 112, 263, 275, 278, 279, 284, 300, 302
- seksualiteit, seksueel, 71, 126, 279, 355, 473
- serafijnen (zie ook hiërarchie der engelen), 196, 212, 217, 229, 417, 419, 449
- serpent, 200, 458
- sferische, 104; atmosferische, 407
- sgraffiti, 59, 98; sgraffito, 7, 58, 61, 62, 65, 284, 435, 442
- si vis me flere, 193, 222
- sierkunst, 162, 181, 267, 342, 376, 407, 413
- siermotief, 227, 251, 469
- signatuur, 61, 113, 122, 130, 273, 275, 284, 354, 370
- silicaat, 92 (zie ook verf)
- silicium, 97
- sinterhuid, 93; sinterlaag, 92
- situ, 83, 87, 89, 100, 323
- sjabloon, 48, 51, 80, 117, 205; –werk, 29, 34, 72, 76, 77, 80, 81, 182, 185, 204, 222, 223, 227, 238, 265, 438
- slang, 200, 339, 371, 399, 414, 454, 455, 458
- slapende zielen, 11, 300, 303, 304
- sleutel, 47, 50, 150,199, 203, 204, 217, 220, 278, 321, 394, 414; –woord, 80, 126, 222, 274, 333, 468
- sluier, 58, 145, 209, 295, 296, 392
- smart, 128, 175, 472
- socialis’me, 198, 279; –tisch, 15, 36, 66, 123, 130, 279, 284, 375; –tisch realisme, 15
- sol justitiae, 257, 258
- Solesmes, 176
- soliditeit, 36, 51
- spa, 279, 300, 302
- spec’traal, 168, 248, 312, 393; –trum, 20, 107, 158, 208, 358, 379
- specia’lisatie, 25, 74, 178, 189, 190, 208; –list, 22, 29, 30, 72, 91, 201, 466; –listisch, 18, 45, 53, 65, 315, 462
- speculatie, 305
- spirit fresco, 7, 51, 52, 103
- spiritualiteit, 36, 177, 197, 246, 257, 293
- spiritueel, 10, 133, 136, 143, 159, 178, 222, 254, 258, 269, 286, 291, 298, 307, 326, 371, 440, 471
- splendor veri, 141, 376, 422, 444, 465
- spoor’brug, 305; –wegstaking, 281
- stadhouder, 198
- staf, 198, 214, 221, 300, 349, 398
- stapeling, 114, 173, 214, 231, 303, 307, 311, 384, 391, 402-404, 407, 411, 413, 451
- status quaestionis, 18
- steen der wijzen, 7, 34, 47, 52, 53, 75, 98, 475
- steen’hard, 52; –rood, 95; –snede, 58, 59
- stemmings’drager (zie ook Stimmungsträger), 381, 383, 412, 415, 423, 428, 429, 444, 445, 464; –teken, 384, 401, 408, 423
- ster, 116, 211, 217, 219, 251, 334, 342, 371, 374, 392, 394, 397, 414, 455
- stereochromie, 7, 51, 52, 92
- steriel, 138, 333, 471
- sterkte, 215 (fortitudo, 229)
- sterrenbeeld, 371
- stier, 211, 363, 370, 371
- stift, 225; –kerk, 90
- stigmata, 199, 201, 278, 335, 397, 398, 441
- stijl’figuur, 112, 417, 469; –indicator, 10, 227, 228, 268, 317, 328, 329, 377, 381, 382, 392, 409, 415, 469, 474; –keuze, 207, 238, 320, 331; –kritiek, 21, 465; –pluralisme (–pluralist ), 11, 15–17, 58, 71, 217, 230, 321, 331, 336, 357, 418, 420, 424, 425, 431, 445, 460, 470, 474; –strijd, 21, 171, 311, 327, 331, 333, 338, 359, 373, 379, 407, 437, 464, 465, 466
- stileren (styleeren), 158, 323, 355, 379, 471; stilering (styleering), 10, 112, 138, 182, 148, 162, 223, 244, 251, 259, 315, 317, 318, 322, 344, 371, 400, 409, 445; gestileerd (gestyleerd), 21, 28, 50, 64, 68, 76, 77, 131,155, 165, 198, 211, 225, 230, 237, 251–253, 256, 262, 278, 293, 297, 322, 324, 332–335, 339, 352, 359, 361, 371, 374, 417, 471, 474
- stilleven, 142, 147-149, 384, 424-426, 428, 471
- Stimmungsträger, 381, 383, 464
- strijdbare kerk, 10, 220, 246
- strijdende kerk, 11, 21, 157, 174, 175, 188, 196, 214, 221, 222, 240, 246, 255, 256, 261, 343, 349, 361, 380, 399, 411, 439, 469, 471, 472
- strijklicht, 84; –opname, 86
- stripverhaal, 71, 243, 250, 253, 267, 297
- stroming, 9, 15, 19, 20, 28, 36, 63, 110, 120, 123, 126, 128, 140, 141, 165, 171, 214, 227, 228, 253, 271, 291, 311, 320, 372, 376, 379, 382, 384, 385, 402, 409, 421, 442, 466, 470, 473, 474
- stukadoor, 99, 473
- subject, 129, 145, 272
- subjectieve (subjectiviteit), 23, 61, 112, 124, 125, 129, 134, 292, 325, 382, 384, 473
- subli(e)matie, 444; sublieme, 325, 353; subli(e)meren, 179; gesublimeerd, 71, 236, 323, 333, 423, 430
- substantie, 52, 91,185
- Sum Veritas, 342
- symbiose, 12, 44, 68, 163, 181, 225, 298, 325, 428
- symboliek, 7, 9, 21, 46, 57, 58, 70, 117, 121, 122, 129, 157, 173-176, 187-189, 196, 198, 201, 204, 208, 209, 213, 216, 220, 255-257, 272, 273, 286, 295, 298, 300, 307, 318, 330, 340, 352, 353, 359, 360, 368, 370, 371, 373, 376, 383, 401, 408, 411, 412, 428, 434, 442, 443, 451, 455, 475
- symbolisch, 68, 94, 112, 117, 123, 125, 158, 175, 177, 178, 189, 194, 195, 201, 210, 216, 222, 240, 244, 250, 255, 262, 271, 275, 323, 356, 359, 362, 366, 370, 371, 381, 384, 391, 393, 471
- symboliseren, 320, 354; gesymboliseerd, 207, 219, 221, 179, 300, 304, 330, 340, 355, 455, 463
- symbolisme, 7, 9, 11, 12, 18-21, 34, 35, 59, 107, 110, 121, 125-127, 129, 130, 135, 138, 140, 143, 148, 151, 152, 158, 163, 165, 171, 173, 237, 267, 269, 271-274, 276, 278, 280, 281, 284, 286, 288, 290-292, 294, 296, 298, 300, 301, 302, 304-306, 310, 312, 314, 316-318, 320, 322-324, 326, 328, 330, 332, 334, 336, 338-344, 348-350, 352, 354-356, 358, 360, 362, 364, 366, 368, 370, 372-374, 376, 377, 379, 382, 383, 411, 463-465, 470, 474, 475; katholiek –, 11, 273, 320, 323, 338; kosmisch –, 11, 274, 281, 301, 338, 343, 411, 475
- symbolist, 147, 165, 179, 261, 273, 274, 297, 298, 305, 339, 340, 342, 353, 367, 372, 382, 469-471, 473
- symbolistisch, 35, 54, 58, 59, 111–113, 117, 119, 120, 124, 127, 138, 178, 225, 238, 272, 274, 276, 285, 286, 291, 295, 305, 306, 314, 317, 318, 320, 327, 344, 348, 352, 353, 355, 357, 358-371, 374, 376, 377, 381, 383, 392, 399, 408, 440, 444, 474
- symbool, 35, 43, 50, 58, 70, 112, 125, 135, 138, 139, 141, 155, 187, 193-195, 197, 201, 204, 209, 213, 216, 219–223, 246, 256–258, 272, 273, 278, 280, 281, 285, 287, 295, 302, 303, 330, 334, 336, 339, 340, 342, 349, 352, 356, 362, 383, 384, 386, 391, 397, 401, 408, 415, 429, 448, 449, 464, 471, 474
- synergie, 178, 193, 208, 298, 403
- synthese, 66, 112, 113, 117, 119, 125, 129, 271, 272, 355, 412, 429, 458, 474
- synthetisch, 64, 87, 96, 97, 107, 112, 125, 126, 129, 130, 165, 267, 271, 272, 292, 317, 319, 323, 338, 383
- synthetisme, 7, 9, 11, 12, 18, 19, 21, 58, 69, 112, 117, 125, 126, 128-130, 138, 141, 158, 171, 173, 237, 238, 271-274, 276, 278, 280, 284, 286, 288, 290, 292, 294, 296, 298, 300, 302, 304, 306, 310, 312, 314, 316-318, 320, 322-324, 326, 328, 330, 332, 334, 336, 338, 340, 342, 344, 348, 350, 352, 354, 356, 358, 360, 362, 364, 366, 368, 370, 372, 374, 376, 377, 379, 382, 422, 464, 465, 471, 474
T
- tabernakel, 68, 175, 196, 215, 216, 220, 234, 356
- tableau, 9, 171, 178, 279, 284, 286, 287, 295, 302, 307, 340, 341, 343, 344, 348, 352, 353, 358, 363, 366, 377, 411; – vivant, 295, 340, 344, 348, 352, 353, 358
- Tachtigers, 145, 294
- tactiel, 65, 139, 222, 267, 382, 427, 451, 461, 470, 471
- tafereel, 30, 34, 51, 56, 57, 83, 94, 95, 112, 158, 159, 174, 178–180, 183, 184, 186–190, 199, 207, 217, 219, 223, 227, 228, 230, 240, 243, 248–250, 256–259, 262, 263, 266, 280, 287, 293, 311, 314, 317, 319, 320, 326, 334, 342, 344, 361, 364, 372, 393, 397, 399, 402, 411, 417, 419, 421, 422, 425, 448, 450, 458, 459, 462, 470, 471
- talent, 34, 36, 47, 60, 62, 71, 72, 77, 81, 117, 121, 126, 127, 130, 137, 145, 151, 153, 157, 158, 165, 169, 171, 173, 174, 177, 201, 237, 243, 250, 257, 281, 302, 321, 327, 335, 339, 358, 372, 424, 439, 451, 461, 474
- talige, 20, 107, 108, 114, 128, 135, 136, 143, 164, 383, 423, 474
- tapisserie, 257, 266
- techniek, 7-10, 17, 19, 20, 22, 34, 36, 43, 45–53, 57–59, 61, 62, 67, 69, 81, 83, 84, 88–91, 93, 94, 97, 98, 100, 101, 103, 121, 125, 127, 135, 137, 138, 150, 162, 172, 179, 181, 183–185, 211, 227, 243, 249, 260, 266, 272, 318, 348, 358, 369, 375, 382, 388, 399, 402, 406, 407, 435, 437, 451, 460, 466, 468, 474
- tegeltableau, 11, 179, 321, 355
- teken’kunst, 7, 41, 75; –onderwijs, 36, 115, 116, 339; –scholen, 41
- tempel, 41, 45-47, 164, 174, 221, 223, 276, 284, 286, 312, 458, 464
- Tempeliers, 261
- tempera, 7, 8, 48, 50-53, 57, 62, 89, 100-103, 406, 476, 477
- temperament, 379, 285, 396
- tentoonstelling, 16 ,29, 44, 61–63, 113, 121, 123, 137, 140, 142, 147, 150–152, 158, 159, 162, 208, 263, 273, 311–315, 318, 323–325, 348, 356, 362, 372, 375, 379, 384, 385, 407, 409, 413, 422, 435, 436, 443, 454, 456, 465, 466, 470
- terpentijnolie, 103
- Testament (Nieuw), 173, 189, 203, 216, 217, 235, 243, 300, 330, 397, 415, 419, 447; Oude –, 160, 189, 215, 237, 286, 300, 302, 454
- tetragrammaton, 216, 343
- tetramorf, 211, 212, 258
- tex’tuur, 34, 65, 86, 139, 234, 333, 382, 470; –turaal, 65, 70, 418
- theatraal, 237, 325, 447
- theologie, 135, 136, 254, 379
- theologisch, 9, 66, 121, 132, 134, 149, 196, 214, 226, 280, 281, 291-293, 361, 363, 440
- theorie 45, 47, 50, 55, 58, 75, 269, 285, 310, 386, 431, 449, 469; kunst–, 107, 116, 180
- theosofie, 361, 368, 371, 372; theosofisch, 11, 147, 359-361, 365, 367, 368, 370, 371, 376, 470
- Theotokos, 245
- thèta, 334
- tiara, 196, 198-220, 278, 334
- tijdgeest, 382, 425
- timor dei, 215, 216
- Titiaan, 379
- toetssteen, 9, 10, 114, 130, 137, 142, 223, 262, 273, 328, 388, 403, 466, 475
- tollenaar [Nieuwe Testament], 243, 253
- tonaliteit, 95, 142
- toneel, 51, 109, 111, 137, 145, 171, 178, 190, 197, 205, 210, 225, 227, 237, 281, 305, 312, 340, 352, 357, 358, 376, 377, 435, 437, 474
- tongewelf, 255-257, 427
- topoi, 181, 287
- toren, 53, 281, 310, 335, 343; –van David, 193, 256, 415, 423
- traceringen, 342, 344, 359, 361, 374, 377; raam–, 317, 342, 344, 374; venster–, 231, 343
- traditie, 17, 19, 37, 40, 44, 46, 73, 80, 90, 91, 94, 111, 114, 116, 124, 128, 137, 150, 153, 157, 165, 171, 174, 175, 177, 178, 183, 186, 191, 195, 197, 207, 208, 211, 213, 219, 231, 239, 253, 257, 259, 264, 280, 281, 285, 291, 292, 298, 315, 320, 325, 331, 339, 352, 354, 357, 360, 365, 372, 377, 379, 380, 391, 398, 400, 401, 408, 464, 467, 470, 471
- traditio’neel, 28, 29, 81, 107, 172, 185, 208, 221, 240, 250, 251, 280, 281, 332, 334, 336, 338, 359, 360, 384, 398, 415, 418, 422, 423, 442, 445, 454, 461, 465; –nalistisch, 15, 68, 431
- trait d’union, 214
- traktaat, 49, 87, 88
- transcen’dent, 128, 272, 473; –dentale, 149; –dentele, 274, 376; –dentie, 11, 128, 131, 136, 274, 440, 444
- transcriptie, 44, 189, 469, 476
- transept, 184, 185, 199, 202, 207, 341, 420, 469
- transfiguratie, 422
- translatie, 343
- transparant, 86, 89, 93, 101, 235, 251, 365, 417, 421, 427
- transsubstantiatie, 126, 201, 202, 444, 447
- Trap des levens, 12, 48, 102, 341, 367, 368
- trecento, 88
- triomf, 11, 175, 201, 214, 237, 307, 309, 330, 353; –boog, 11, 68, 94, 97, 175, 182, 194, 195, 197, 203, 212-217, 223, 224, 251, 332, 348, 354-356, 437-440, 472; –kruis, 195, 356, 438, 439
- triomferende kerk (zie ook overwinnende kerk), 10, 191, 214, 234, 240, 246, 257, 261, 448, 454, 471
- triplex, 71, 100, 101, 287, 290
- trits (zie ook gotiek-barok-expressionistisch en klassiek-barok-modern), 22, 149, 150, 208, 214, 221, 225, 238, 260, 297, 332, 338, 354, 422, 458, 460, 464, 469, 472, 473
- triumviraat, 176, 180
- Tronen (zie ook hiërarchie der engelen), 419, 449
- troon, 175, 194-196, 199, 201, 209, 211, 214, 216, 234, 235, 398
- Tuin der weeën, 291
- Tweede Vaticaans Concilie (zie ook Vaticanum II), 197, 472
- tweedimensionaal, 56, 115, 222, 244, 326, 329, 338, 426, 469, 471; tweedimensionaliteit, 56, 182, 225, 275, 344, 469
- type, 15, 25, 29, 46, 77, 92, 98, 108, 111, 116, 118, 124, 135, 157, 166, 172, 177, 179, 181, 183, 190, 194, 197, 202, 206, 207, 210, 227, 236, 244, 245, 250, 258–260, 271, 274, 275, 280, 284, 285, 294–297, 312, 320, 321, 328, 331–334, 337, 344, 357, 361–364, 367, 370, 383, 384, 388, 391, 393, 395, 406, 409, 411, 417, 418, 422, 426, 428, 434, 436, 439, 445, 454, 468, 470-472
- typologie, 10, 22, 172, 177, 193, 197–199, 201, 238, 258, 274, 301, 327, 334, 465, 468
- typus, 7, 35
U
- uitdrukking, 2, 16, 34, 52, 54, 59, 61, 62, 68, 69, 71, 73, 111–113, 125, 129, 132, 138, 141, 142, 150, 157, 164, 173–176, 193, 197, 217, 222, 234, 236, 237, 240, 243, 244, 254, 257, 258, 260–262, 280, 281, 287, 292, 294, 303, 304, 311, 325, 326, 332, 334, 338, 340, 344, 352–354, 360, 366, 368, 370, 377, 381–384, 391, 396, 400, 402, 406, 411, 420, 426–428, 439, 443, 450, 454, 468, 470, 472.
- uitdrukkings’middel, 124, 470; –vorm, 40, 112, 121, 154, 210, 222, 380, 401, 408, 466, 471; –wijze, 136, 435
- uitharding, 93, 98, 99; –condities, 99
- uitmonstering, 10, 23, 25, 29, 30, 48, 56, 57, 68–70, 72, 77, 80, 111, 116, 118, 157, 159, 166, 168, 171, 175–177, 179, 183, 185, 193, 201, 208, 213, 223, 225, 227–230, 234, 241–243, 247, 249–251, 254, 255, 261, 263, 266, 276, 280, 323, 329, 332, 334, 335, 338, 343, 353, 359, 360, 362, 369–372, 380, 386, 389, 391, 395, 399, 413, 414, 418, 429, 431, 437, 440, 442, 445, 447, 451, 462, 465–467, 469, 472, 473
- uitzettingscoëfficiënt, 99
- ultramarijn, 87, 97, 295, 476, 477
- universum, 108, 132, 219, 305, 368, 423, 455, 470
- Ut pictura poesis, 114, 180
V
- vaasfiguurschilderkunst, 425
- vakmanschap (zie ook ambachtelijkheid), 61, 71, 80, 90, 137, 149, 193, 238, 284, 344, 353, 356, 383, 415, 460
- Vanitas, 395
- Vaticanum II (zie ook Tweede Vaticaans Concilie), 176, 243, 253
- Veertiende zondag na Pinksteren, 11, 298, 310, 314, 392
- venster, 37, 76, 176, 200, 213, 223, 251, 275, 342, 343, 363, 374, 399, 417, 442; –harnas, 342, 344; – traceringen (zie aldaar)
- verbeelding (combinerende), 208, 225, 267, 298, 450
- verbeelding, 9, 44, 59, 94, 147, 159, 163, 173, 177, 208, 213, 225, 237, 250, 264, 267, 280, 298, 338, 356, 364, 376, 383, 384, 401, 412, 440, 450, 469, 473; –kracht, 273, 280, 359, 372, 377, 391, 474; –leven, 165, 280, 338, 384
- Verbi divini inspiratio, 11, 307
- verbond, 54, 153, 189, 215, 217, 220, 237, 243, 244, 301, 302, 305, 343, 379, 415, 441, 447, 449, 450, 454, 455
- verdigris, 87
- verdubbeling, 275, 286
- verdwijnpunt, 69, 248, 249, 253, 281, 307, 311, 318, 326, 384, 402, 404, 411
- verf, 8, 50, 51, 75–77, 83, 84, 86–89, 91–104, 114, 139, 158, 185, 234, 255, 260, 267, 280, 314, 382, 461, 470, 476; caseïne–, 7, 49, 52, 53, 109, 235; –industrie, 20; –materiaal, 475; mineraal–, 20, 52, 62, 72, 88, 93, 369; olie–, 43, 46, 51, 53, 83, 94, 95, 103, 104, 185, 223, 260, 267, 390, 400, 416, 424; silicaat–, 92, 101; was–, 7, 20, 48, 51, 52, 62, 81, 83, 475; waterglas–, 52; water–, 53, 84, 366
- vergeving, 120, 199, 414, 449, 450; –macht, 199
- verhaal, 21, 49, 62, 64, 68, 107, 108, 112, 124, 131, 133, 178, 180, 183, 187, 188, 196, 197, 225, 239-241, 243, 250, 258, 273, 278, 292, 298, 300, 302–304, 311, 315, 334, 359, 362, 370, 383, 390–392, 406, 407, 419–421, 434, 442, 443, 447, 450, 451, 458, 459, 463, 467; verhalend, 116, 174, 177, 180, 187, 207, 240, 243, 250, 255, 267, 315, 396, 402, 403, 406, 422, 425, 442, 450, 462, 467, 471; –verteller, 166, 177, 187
- verheven, 125, 128, 180, 200, 204, 207, 214, 229, 231, 239, 244, 251, 260, 300, 334, 399, 401, 407, 418, 437, 463, 465, 469, 470
- verhouding, 25, 34, 47, 50, 65, 68, 86, 113, 115, 130, 140, 154, 177, 178, 182, 183, 280, 285, 291, 333, 334, 363, 383, 424, 458, 468, 473
- verhoudingsbeelding, 12, 384, 421, 473
- verkort, 166, 361, 365, 401, 402, 448
- verlangen, 41, 123, 124, 137, 138, 144, 148, 151, 159, 305, 396, 442, 444
- verloren paradijs, 10, 214, 455
- Verlosser, 134, 188, 198, 207, 208, 221, 237, 330, 344, 361, 383, 399, 454, 455, 457, 458, 460
- verlossing, 12, 122, 175, 188, 201, 207, 209, 216, 219, 229, 234, 236, 243, 244, 246, 279, 280, 287, 294, 297, 301, 320, 325, 329, 330, 343, 353, 362, 399, 429, 430, 449, 450, 454, 458, 463, 472; –werk, 208, 244, 245, 292, 349, 374
- vermurail, 12, 163, 357, 384, 386, 389, 407
- vernieuwing, 17, 21, 37, 44, 132, 137, 153, 158, 400
- vernis, 8, 48, 51, 103, 104, 105
- verre muraille, 62
- verrijzenis, 194, 237, 241, 246, 247, 253, 297, 325, 365, 407, 408
- verschiet (zie ook perspectief), 276, 335, 342, 393
- verte’kend (zie ook vervormd), 25, 107, 273, 388, 418, 428; –kening, 127, 187, 202, 203, 245, 258, 380, 403, 450, 466
- verticaal, 140, 175, 207, 234, 244, 278,292, 317, 325, 328, 332, 341, 342, 356, 360, 375, 399, 411, 417, 419–442, 454, 469, 472-474
- vervor’men, 141, 237, 380, 422, 470; –ming, 141, 151, 154, 237, 258, 384, 401, 403, 422, 470
- verzeept, 99, 102
- Victorie, 222, 294, 471
- vier, 67, 74, 76, 93, 94, 104, 140, 160, 182, 187, 195, 196, 211, 220, 227, 229, 230, 248, 258, 261, 276, 278, 285, 290, 296, 328, 332, 334, 343-345, 349, 355, 356, 361-363, 369, 381, 386, 391, 403, 412, 427, 428, 451, 455; -kant, 278, 285, 287, 471; -pas, 342, 343
- viering, 30, 84, 139, 182, 183, 196, 197, 205, 212, 278, 416, 417, 420; –koepel, 96, 276, 469; –toren, 114, 166, 259, 417,
- Vigeliusprijs, 28, 390, 391
- vignet, 258, 326, 443, 174, 195, 310, 458
- virtuoos, 157, 211, 403, 429, 460; virtuositeit, 257, 356, 408, 465
- vis, 12, 189, 193, 203, 222, 295, 334, 420, 421, 434, 443
- visie, 16,18, 34, 36, 41, 47, 50, 53, 59, 61, 63, 68, 114, 119, 124-129, 132, 135, 148, 149, 151, 154, 159, 162, 163, 165, 173, 178, 180, 182, 183, 190, 201, 205, 206, 210, 212, 222, 236, 237, 260, 272, 285, 291, 292, 306, 311, 325, 355, 358, 365, 368, 376, 381, 383, 384, 393, 394, 400, 412, 423, 425, 428, 430, 431, 439, 444, 450, 460, 464, 466, 470, 474, 476
- visioen, 50, 123,138, 139, 187, 196, 197, 199, 209, 211, 214, 223, 276, 286, 314, 363, 395-397, 415
- visvangst, 246, 434
- vita, 300, 364, 383, 395, 463
- vitaal, 55, 153, 155, 159; vitaliteit, 151, 155, 471
- Vitruvianisme, 470
- vlak (vlakke, vlakken), 44, 46, 52, 56, 57, 61, 64, 65, 70, 84, 87, 95, 105, 111–113, 127, 138, 139, 146, 150, 155, 157, 161–163, 183, 195, 203, 212, 222, 226, 228, 254, 258, 262, 286, 287, 294, 295, 301, 326, 329, 330, 334, 342, 354, 360, 365, 370, 371, 374, 377, 384, 402, 404, 415, 420–422, 426, 428, 436, 437, 443, 447, 454, 461, 468, 470, 473, 477; –versierders, 112, 184, 473; –versiering, 112, 473; –werking, 326, 403
- vloeibaarheid, 86
- vocht, 34, 87, 92, 98, 99, 100, 103, 348; –buffer, 100; –transport, 103; vochtigheid, 52
- voedstervader, 197, 198, 204, 214, 215, 223, 230, 336, 337, 354
- voetspoor, 28, 30, 342, 392, 469, 472
- volume, 222, 241, 267, 321, 344, 400,418, 427, 443, 444; volumineus, 193, 222, 225, 226, 228, 231, 236, 317, 329, 451, 461
- voor’afbeelding, 132, 188, 189, 211, 221, 222, 301, 325, 326, 352, 383, 395, 397, 411, 414, 415; –afschaduwing, 189, 422; –beduiding, 189; –hang, 68, 352; –spreekster, 215, 226; –zetmuur, 100
- Vorstendommen (zie ook hiërarchie der engelen), 215, 233, 419
- vreze des heren (zie timor dei)
- vrije wil, 121, 125, 292, 440, 471
- vrijheid, 9, 13, 15, 25, 28, 35, 60, 97, 131, 136, 181, 368, 377, 407, 418, 422, 440, 466
- vroom, 135, 137, 191, 193, 310, 362; –heid, 15, 70, 191, 257, 273
- vulstof, 86
W
- waardenstelling, 107, 172, 468
- waardering, 10-13, 20, 36, 47, 107, 109, 115, 120, 123, 125, 134, 139, 147, 149, 157, 168, 171, 173, 177, 208, 225, 238, 253, 260, 261, 266, 284, 315, 328, 336, 353, 357, 371, 374, 376, 385, 391, 406, 431, 463, 466, 472, 474, 475
- waardig, 13, 36, 59, 81, 135, 187, 215, 228, 300, 358, 441, 450, 469, 472; –heid, 112, 134, 144, 176, 198, 210, 215, 219, 220, 339, 361, 441, 460, 470, 472
- waarnemingspsychologie, 178
- wagenspel, 295
- wandschilderkunst, 50, 62, 72, 87, 103, 116, 210
- wapenschild, 256
- was’mengsel (zie ook –verf), 103
- water, 43, 53, 84, 86, 92, 93, 98, 101, 103, 189, 195, 197, 202, 251, 256, 264, 286, 293, 352, 388, 390, 392, 419, 420, 426, 428, 455, 460, 476, 477
- water’glas (zie ook –verf), 52, 92
- waterstaatskerk, 30
- Wederopbouw, 7, 17, 19, 25, 29, 60, 61, 64, 238, 474, 475
- weefsel, 330, 361, 406
- wereldbol, 196
- Wereldoorlog (Eerste ), 63, 74, 113, 123, 142, 152, 158, 291, 313, 386, 408; Tweede –, 118, 190, 263, 315, 316, 408
- Wereldtentoonstelling, 61, 162, 328, 357, 431
- werken van barmhartigheid, 264-266, 365-366
- werkman, 198, 258, 284, 302, 310, 362, 366, 372
- werkplaats, 28, 29, 42, 49, 58, 168, 331, 336, 443
- wiel, 191, 209
- wierook, 211, 216, 221, 234
- wijsheid (zie ook sapientia), 134, 136, 204, 209, 215, 228, 230, 243, 301, 395, 397, 440, 470
- winkelhaak, 215
- Wonderbaarlijke vermenigvuldiging van vis en brood, 12, 420-422
- Worgengel, 392-394, 400
X
- XC [Christus] 202, 334
Z
- zachtboard 20, 100-101, 255, 474
- zaligsprekingen, acht, 76, 208-210, 317, 362
- zang(er), 205, 223, 240, 269, 300, 328, 334, 340, 365, 368; koor–, 215; lof– of jubel–, 201, 205, 216, 229, 261, 287, 298, 443; tegen–, 229
- zangerstribune, 223, 365-368
- zegel, 55, 58, 198, 211, 220, 235, 268, 332, 339, 341, 360-361
- zeggingskracht, 123, 172, 180, 250, 253, 267, 269, 273, 406, 463, 471
- Zeitgeist (zie ook tijdgeest), 381
- Zelfopoffering (zie offer)
- Zelfportret (zie ook portret), 12, 150, 295, 411-413, 451
- Zetel der Wijsheid (zie ook Sedes Sapientiae), 228. 230, 414
- zeven (zie getal, getallensymboliek), 176, 209, 211, 212, 214-218, 220, 229, 244, 251, 278, 318, 332, 354, 362, 371, 418; – geesten, gaven van de heilige Geest, 176, 209, 215, 216, 219, 235, 244, 257; – sacramenten, 176, 220, 278, 318, 330, 362; – smarten van Maria, 226, 280, 354; – (paradijs)stromen of watersprongen, 195, 197
- ziel(en), 60, 70, 121, 123-125, 127, 128, 134, 141-144, 149, 152, 153, 159, 163, 195, 201, 221, 257, 276, 278, 284, 286, 287, 294, 300, 303-305, 310, 313, 352, 360, 364, 265, 367, 368, 381, 395-399, 401, 411, 412, 439, 442, 444, 445, 448, 472-473; zieleleven, 123, 125; zielenweger, 215, 256, 320
- zielenherder, zielzorg, 176, 439, 442, 454, 463
- zilvernitraat, 407
- zinkwit, 96-97, 476
- zinnelijk(heid), 107, 113, 122, 145, 149, 155, 159, 163, 197, 222, 257, 286, 292, 300, 303-304, 383, 423, 439, 471; zinnen, 09, 122, 128, 145, 148, 301, 383, 412; zintuig(lijk)(heid), 23, 125, 127-129, 145, 161, 216, 234, 272, 273, 313, 314, 383, 408, 412, 468, 474
- zon, 144, 149, 151, 195-196, 209, 212, 216-217, 219, 223, 228, 231, 251, 287, 361, 393, 396-398, 414, 424, 443, 455; – der genaden, 195, 219, 356, 361; – der gerechtigheid (sol iustitiae), 174, 195, 216, 217, 258, 262, 356, 361
- zonde(n), 71, 195, 199, 215, 226, 317, 353, 361, 442, 450, 458, 470; erf–, 189, 200, 221, 320, 362, 450 –val, 44, 189, 190, 207, 208, 246, 278, 429, 448, 449, 454-455
- zondvloed, 343, 415
- zonne’bloem, 13, 42, 256, 442, 443; –lied (Franciscus), 199, 397, 440, 443; –schijf (gevleugeld), 219
- zout(en), 51, 86, 98-99, 103, 348
- zoutuitbloei, 87, 97, 98
- zwaard, 169, 214, 215, 217, 266, 274, 321, 329, 439, 442, 449, 450, 465; vlammend–, 278, 320, 450
- zwanenzang, 63, 183, 269
- zwart, 16, 55, 57, 87, 95-97, 220, 235, 287, 318, 341, 370, 374, 375, 392, 396, 399, 411, 421, 423, 427, 435, 436, 476, 477
- zwartgallig, –heid (zie melancholie), 285, 506
- zwik, 96, 209, 211, 229, 243, 248, 251, 278, 321, 326
Verwijzingen &
De foto’s betreffen van links naar rechts: Piet Gerrits in de Gerardus Majellakerk te Tilburg, Kees Dunselman in de Obrechtkerk te Amsterdam en Jan Toorop in het Museum Catharijneconvent Utrecht. Ze kunnen gedownload worden via de beeldbank van de RCE en zijn gemaakt door Pixelpolder.
Verkorte link van item: http://bit.ly/1QPco2y
← Terug naar De genade van de steiger!