De Joodse hogepriester op de altaartombe van de Sacramentskapel uit het taelier van F.W. Mengelberg (foto bvhh.nu 2015).

Wat doet de Joodse hogepriester op het Sacramentsaltaar van de nieuwe Bavo? Daarover lees je meer in mijn boek http://bit.ly/Bavo-Ao*, maar hier ga ik alvast wat verklappen.

De tombe of mensa van dit altaar – met onder meer dit beeld van de hogepriester – is van de hand van F.W. Mengelberg. Hij kwam vanuit Duitsland naar Nederland (Utrecht) om er een atelier op te richten en werd de stamvader van een dynastie van kerkelijke kunstenaars.* De nazaat die het meest bekendheid verwierf was de dirigent Willem Mengelberg die beroemd werd vanwege zijn vertolking van Mahler en Diepenbrock. Pas het afgelopen decennium ontstaat er meer waardering voor het oeuvre van de verschillende leden van de familie. 

Nu even weer terug naar het beeld. Is het je ook opgevallen dat in de kathedraal geen gepolychromeerde beelden zitten? Anders dan zijn vader had architect Joseph Cuypers een voorliefde voor sculptuur waarvan je ziet dat die uit steen is gehouwen. Dat past in een tijd die langzamerhand afscheid neemt van de zware kleuren van de neogotiek. Je ziet dit bijvoorbeeld ook bij het werk van de gebroeders Custers in de Paterskerk te Eindhoven.* Daar staan overigens tevens houten retabels die ogen alsof ze uit steen bestaan. Met een mooi woord heet dat metabolisme of stofwisseling (gek genoeg beter bekend als een medische term). Om te voorkomen dat zo’n stenen beeld te weinig accent had en hier weg zou vallen tegen de sterke tinten van de materialen, werd het met vergulde toetsen verlevendigd. Dat zie je bij deze Joodse geestelijke onder meer bij de rand van zijn hoofddeksel, de zoom van de mouwen en het gewaad. Dat brengt me meteen bij de volgende vraag: hoe zie je dat het hier om de hogepriester gaat? Als je daar een antwoord op hebt, laat het me dan weten.

O ja, je komt hem nog een keer tegen in de nieuwe Bavo. Het bijzondere is dat hij op het Sacramentsaltaar staat vanwege de oprichting van de Ark van het Verbond uit het oudtestamentische boek Exodus. Maar op die andere plaats in de kathedraal gaat het om het Nieuwe Testament. En daar speelt, zoals wel vaker in de nieuwe Bavo, de bruid een rol. Als dat geen vingerwijzing is, dan weet ik het niet meer …

;-) B.

Meer informatie &

• De nieuwe Bavo te Haarlem, Ad orientem | Gericht op het oosten, wordt uitgegeven door WBOOKS te Zwolle, in opdracht van de Stichting Kathedrale Basiliek Sint Bavo. Het boek komt tot stand op initiatief van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed te Amersfoort.
• Over de dynastie van Mengelberg staat een interessant verhaal op Wikipedia.
• Naar de Paterskerk te Eindhoven heb ik in 2014 onderzoek gedaan. Daar kun je het een en ander over vinden op mijn site via Paterskerk.
• De nieuwe Bavo is gerestaureerd door Van Hoogevest Architecten te Amersfoort (http://bit.ly/Hoogevest-Bavo) in opdracht van de Stichting Kathedrale Basiliek Sint Bavo te Haarlem: http://bit.ly/Bavo2Ao.

Nota bene — Dit item maakt deel uit van de serie ‘Kunst met de kleine en de grote K in de nieuwe Bavo’, die ik schreef voor de Facebookpagina van de kathedrale basiliek Sint Bavo en Ifthenisnow. Verkorte link: http://wp.me/p4eh3s-1OF