Leestijd circa 6 minuten

Glazen Cuypers  — Wat maakt de glazen in de de apsis van de nieuwe Bavo (1896-1898) zo bijzonder? Dat ze van vader Pierre én zoon Joseph Cuypers zijn? We weten niet of een dergelijke samenwerking vaak voorkwam, maar dit gebeurde ook in de Laurentiuskerk in ‘t Ginneken (Breda) van Joseph Cuypers en Jan Stuyt (1900-1902). En met die ramen hebben die in Haarlem nog iets gemeen. Zin in een erfgoedraadseltje? Los dit dan op en laat het me weten.

Het vijfde raam van de lucida in de nieuwe Bavo toont links Koning David die de aanval van zijn zoon ervaart als beproeving van God (Oude Testament) en Maria Magdalena die vergeven wordt door Christus (Nieuwe Testament).

De hier afgebeelde glazen zijn ontworpen door Pierre J.H. Cuypers, die de figuraties verzorgde, en zijn zoon Joseph Th.J. Cuypers, die de ornamenten voor zijn rekening nam (1896-1898). Ze bevinden zich in de lucida van de nieuwe Bavo te Haarlem – de lichtbeuk van de apsis – waar ik ze in de zomer van 2014 heb kunnen fotograferen vanaf de steiger. Dat alleen al was een ervaring om nooit te vergeten! En zonder weerga, want er zal heel wat water door de Leidsevaart zijn gestroomd, eer er op deze plek weer steigers staan! Afgezien van de prachtig kleuren, waarin blauw, groen en rood domineren, valt op hoe op een bescheiden manier lichte partijen hun entree maken in dit glas-in-lood. Juist daar zou Joseph Cuypers bij de verdere ontwikkeling van de kathedraal veel waarde aan hechten. Wat betreft de symboliek geeft de schrijver van het boekje over de Bavo uit 1898, de priester Marie A. Thompson, de nodige uitleg over het programma dat door de bouwheer, A.J. Callier ontworpen is.* Om te beginnen legt hij uit dat het de bedoeling is om de centrale positie van de heilige Geest uit te beelden. Deze voor ons wat ongrijpbare derde persoon van de Drie-eenheid staat voor de zeven gaven die het de mens mogelijk maken een godvruchtig en vervullend leven te leiden. Bij Thompson gaat deze passage gepaard met een soort liturgische numerologie, waarin driemaal zeven parallelle verhalen centraal staan:

‘zoo wordt ons nu een drievoudig tafereel voor oogen gesteld, een historisch beeld uit het Oud Testament, uit het Nieuw Testament en uit de Overlevering en wel deze laatste genomen uit de geschiedenis van ons eigen vaderland en uit de allereerste prediking of predikers van het Christendom in deze streken. Aldus zien wij een groot stuk der katholieke theologie over den H. Geest verzinnebeeld in den koormuur van dezen luistervollen tempel. De gaven en de vruchten des H. Geestes omhoog uitgebeeld; de deugd, als vrucht dier zevenvoudige gaven, opwaarts strevend en als triumfeerend in het aardsche licht, dat door de hoge lucida-vensters neerschiet in het heiligdom, symbool van het eeuwig, ondoofbaar licht, waarin die deugd eenmaal voor aller oog zal uitblinken’.*

Het bijzondere hiervan is dat Thompson zo voortborduurt op het systeem van de Concordia novi ac veteris testamenti die tot het vroege Christendom te herleiden is en teruggaat op de Joodse tradities. Deze harmonieën of parallellen tussen het Oude en het Nieuwe Testament bestaan uit een systeem van typen, prototypen en antitypen dat in de loop van de tijd steeds verder werd verfijnd en uitgewerkt: een bepaalde figuur of gebeurtenis uit het Oude Testament (prototype) werd met terugwerkende kracht gekoppeld aan een equivalent uit het Nieuwe Testament (antitype). Zo werd koning David opgevat als voorafbeelding van Christus. Een ander bekend voorbeeld vormt het Joodse Pascha of paasmaal dat het type was van de Eucharistie, ingesteld tijdens het Laatste Avondmaal. Wat vóór de geboorte van Christus had plaatsgevonden werd dus opgevat als een prefiguratie, voorafbeelding, voorafschaduwing of voorbeduiding van hetgeen de Verlosser tijdens zijn leven en door zijn dood vervulde.*

Twee glazen uit de lucida van de nieuwe Bavo (programma A.J. Callier, figuraties Pierre J.H. Cuypers, ornamenten Joseph Th.J. Cuypers) (foto BvHH 2014).

Dat geldt ook voor de twee ramen hierboven, waarin de hoofdrolspelers niet zonder oermenselijke angst en twijfel een verantwoordelijkheid op zich nemen, die de een met haar eer en de ander met zijn dood moet bekopen. Maar daarmee is wel de verlossing verzekerd:

• Judith (links) tussen de priesters, terwijl zij op het punt staat om naar Holofernes te gaan (Oude Testament). Wie herken je trouwens van een van de andere verhalen over de nieuwe Bavo, als je op de foto inzoomt?
• Zij vormt de prefiguratie van het tafereel rechts met Christus tussen de slapende apostelen in de hof van Olijven (Nieuwe Testament).*

In ‘Ad orientem’ heb ik de achtergrond van deze ‘Biblia pauperum’ van A.J. Callier diepgaand onderzocht. Er zit veel meer achter dan je zo op het eerste gezicht zou denken.
Meer weten? Bestel dan mijn boek over de kathedraal!

B.

---

Meer informatie & bestelgegevens

Het teken * in de bovenstaande tekst verwijst naar het volgende:

• M.A. Thompson, ‘De nieuwe kathedrale kerk ‘St. Bavo’ te Haarlem. Bouwgeschiedenis, constructie en symboliek’, Haarlem 1898, pp. 40, 49- 50, 47-48.
• Bernadette van Hellenberg Hubar, ‘Ad orientem | Gericht op het oosten. De nieuwe Bavo te Haarlem’, WBOOKS-Stichting Kathedrale Basiliek Sint Bavo, op initiatief van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed, Zwolle-Haarlem 2016, paragraaf 3.2.2 en 5.3.
• Om het boek over de nieuwe Bavo aan te schaffen surf je naar de bestelpagina.

De nieuwe Bavo wordt gerestaureerd door Van Hoogevest Architecten te Amersfoort (http://bit.ly/Hoogevest-Bavo) in opdracht van de Stichting Kathedrale Basiliek Sint Bavo te Haarlem: http://bit.ly/Bavo2Ao.

Bezoekadres

Heb je belangstelling om de kathedraal een keer te bezichtingen. Dat is mogelijk vanaf april tot en met oktober en in de kerstvakantie, waarbij je ontvangen wordt door kathedraalgidsen die je van alles over de nieuwe Bavo kunnen vertellen. Kijk voor je gaat even op de website van de kathedraal voor de precieze tijden.

De entree bevindt zich bij het hoofdportaal van de kathedraal aan het Bottemanneplein, onder de twee torens.
Er is ruime parkeergelegenheid op het Emmaplein, direct naast de kerk.
Voor autobussen zijn aparte plaatsen aan het Bottemanneplein.

De entree bedraagt € 4,00 en voor kinderen tot 12 jaar € 1,00.

Verkorte link van dit item: http://bit.ly/1QPbH9t