Leestijd circa 7 minuten
Meesterteken | Akkoorden gaat over de haptische schoonheid van historisch metselwerk en de metaforische inwisselbaarheid van steen en woord. Je vindt dit tweelinggedicht in de bundel Een moment in zijn eeuwigheid uit 2008.*
Meesterteken, Akkoorden…
Meesterteken| Akkoorden kwam tot stand tijdens de tweede excursie die ik met Kunst der Vormen meemaakte, opnieuw georganiseerd door Hanneke Barendregt en Marjan van den Bos, in Bever (2008). Het krijgt hier een plaats in het kader van Gedicht op maandag (#gom). Het verhaal hieronder ontleende ik aan de bundel Een moment in zijn eeuwigheid:
In de mooiste nazomer die je je maar wensen kunt, vond de najaarsexcursie van Kunst der Vormen naar Bever plaats. Ook dit keer leidde de combinatie van gezelschap en ambiance tot ruime inspiratie met als resultaat een cahier van negen gedichten. De titel ervan heeft Hanneke aangereikt met de spreuk van zondag 28 september voor de Kapellekenstocht:
Fotograferen is een spontane impuls die ontstaat door voortdurend kijken en die het moment in zijn eeuwigheid grijpt (Henri Cartier Bresson).
Want dat is toch wel wat we daar allemaal hebben zitten doen: het moment in zijn eeuwigheid betrappen en vastleggen, de een in potlood, de volgende in aquarel of krijt, in pixels of in woorden. Want ook bij de woorden gaat het om wat er op dat moment in de stilte van het observeren gebeurt, bij de kraag te grijpen.
Het meesterteken
De daggestreep als meesterteken van de metselaar staat symbool voor het verlies aan ambachtelijkheid in het bouwvak vandaag de dag. Bij ieder gebreken plan dat Res nova* over een historisch gebouw produceert – en dat gebeurt samen met een van de laatste mensen die ‘restauratie’ in Delft heeft kunnen studeren (over verlies gesproken) – worden we geconfronteerd met de schade als gevolg van verkeerde materialen. Boven aan de top staat het gebruik van cement in plaats van mortel, waardoor het microklimaat van een gebouw ernstig wordt geschaad en een sneeuwbaleffect in werking zet dat met name vochtproblemen in de hand werkt. Met alle gevolgen van dien. Daarnaast is het schrijnend om te zien hoe het grove platvol gevoegde werk de fijne, strakke voegen van de mortel verdringt. Vandaar mijn kleine hommage aan het oude ambacht in de stille hoop dat we nog een renaissance mogen beleven.
Akkoorden
Tegenover het ene ambacht staat het andere ambacht, tegenover de daggestreep de beeldspraak. Eigenlijk zijn schrijvers op dit punt niet veel anders dan wijnproevers: om wat wij ervaren tot uitdrukking te brengen – en dat geldt al helemaal als het gaat om de observatie van kunst – nemen wij toevlucht tot metaforen. Sommige daarvan zijn heel oud, alhoewel de gedachte op zich dat architectuur te beschrijven valt als een gewaarwording, pas zijn entree maakt in de vroege achttiende eeuw. Ligt de genese daarvan in het Engelse kamp, al snel verspreidt dit nieuwe genre zich over heel Europa en krijgt het een sublieme manifestatie in Goethe’s hymne op de Dom van Straatsburg, waarmee de herontdekking van de gotische architectuur als een kunstvorm doorbreekt. Ook de poëtische visie van Chateaubriand op de gotiek als een stenen woud die ik in een van de gedichten in de Picardie verwerkte, past in deze visie. Architectuur werd in staat geacht grootse gevoelens op te roepen, de mens in contact te brengen met het schone en sublieme en dat was lange tijd wel zo ongeveer het hoogste dat de kunst kon bieden.
Het beeld van de dichter als bouwer ontstond spontaan als reflectie op het Meesterteken en, valt, wat mij betreft, in omgekeerde zin te herleiden tot Lodewijk van Deyssel, die zijn oom (ja heus, Cuypers) als een dichter in steen beschreef. Ouder, veel ouder zelfs, is de herkomst van de muzikale metafoor in architectuurbeschouwingen. Dat is ook haast onvermijdelijk wanneer je bedenkt dat bij zowel het ene als het andere medium de proportieleer haar basis vindt bij Pythagoras die daarom ook een plek kreeg in de kathedraalsculptuur van bijvoorbeeld Chartres. Maar ook hier treffen we een van de mooiste beelden bij Goethe aan die in 1829 architectuur typeerde als gestolde muziek:
Ich habe unter meinen Papieren ein Blatt gefunden,
wo ich die Baukunst eine erstarrte Musik nenne.[1]
Vanuit deze achtergrond valt de voorliefde te begrijpen voor de ‘toonladderige akkoorden’ van monumentale architectuur of het nu de tempels op het Parthenon waren of de gotische kathedraal van Salisbury: van zowel de een als de ander werd in 1863 gesteld dat ze in “alle lijnen en hoeken (…) harmonisch of toonladderig waren, zonder de minste trilling van wanklank of dissonant, zoodat men uit zijne evenredigheden getoonde muziekchoren zoude kunnen samenstellen”.[2] En was het niet architect Wijdeveld die in gesprek met Cordonnier over een van de arkeltorentjes aan het Vredepaleis riep: “C’est de la musique!”[3]
Wil je de bundel in haar totaliteit doorbladeren, klik dan op deze link.
;-) B.
Bronnen en andere informatie
- De volledige titel van de bundel luidt: Hubar, Bernadette van Hellenberg. ‘Een moment in zijn eeuwigheid’. Kunst der Vormen bezoekt het dal van de Dender. Bever/Ohé en Laak: VanHH.org, 2008. http://bit.ly/2Gl9LF9-Gedichten. Onder de voorgaande link kun je de bundel inzien en downloaden.
- Ons vroegere bedrijf heette Res nova.
- [1] Johann Wolfgang von Goethe, 3 maart 1829 aan zijn vriend en medewerker Johann Peter Eckermann.
[2] Brouwers, J.W. Aanrakingspunten tusschen wetenschap en kunst, naar het Engelsch van Z.E. den kardinaal Wiseman (vertaling met aanteekeningen). Leiden, 1864.
[3] Ontleend aan de prachtige documentaire over Hendrik Wijdeveld van Hank Onrust, die je kunt bekijken op Youtube. - De collage bestaat uit foto’s die ik heb gemaakt tijdens de excursies naar Oudenberg en Lessines.
- Meer weten over mijn gedichten op locatie, lees dan hier hoe het allemaal begon! Voor #Gom | Gedicht op maandag gebruik je de volgende link.
- Met Kunst der Vormen zaten we in de B&B Rosario te Bever. Heel bijzonder.
Ben je een keer in Bever, ga dan eens kijken op de locatie waar we verbleven. In de omgeving kun je de plaatsen bezoeken waar we op excursie zijn geweest, zoals Oudenberg en Lessines.
Aan #Gom | Gedicht op maandag wordt steevast aandacht besteed op onze Facebookpagina: http://bit.ly/VanHHOrg2FB
Ga eens kijken en ‘like’ de pagina, zodat erfgoedgedichten als deze een nog grotere actieradius bereiken en wie weet, ook anderen inspireren tot dichterlijke reflecties op erfgoed!
Dat kun je ook doen door dit item te delen via de knop delen onderaan de pagina. Het zou helemaal fijn als je daarbij de hashtag #gom gebruikt.
Verkorte link van dit item: http://bit.ly/2Fb5pir