Leestijd circa 6 minuten
Rijp & groen — Van 12 tot 22 juni 2015 was ik met een kleine groep op excursie in Rome onder leiding van Cis Brenders, klassiek archeoloog te Antwerpen, die zich onder meer bezig heeft gehouden met de vertaling van De architectura Libri X (De tien boeken over architectuur) van Vitruvius, voluit Marcus Vitruvius Pollio (circa 85 — 20 voor Christus).1 Behalve in de Romeinse kunst – waarbij Brenders veel aandacht besteedde aan een van mijn favoriete onderwerpen, monumentale muurschilderkunst – maakte hij ons ook wegwijs in de vroegchristelijke cultuur. Heel bijzonder was het bezoek aan Ostia waar hij al jaren bezig is met een graffiti project, klassieke graffiti wel te verstaan.
Daarnaast was er voldoende gelegenheid voor enkele toppers als de Villa Farnesina, de Villa Borghese, de Agnese van Borromini – om er een paar te noemen – en een superbe ontdekking om de hoek van het hotel: de Joachimkerk met de Hollandse kapel die naar aanleiding van het vijftigjarig priesterfeest van Leo XIII werd gebouwd rond dezelfde tijd als de nieuwe Bavo in Haarlem. Waar ik ook ben, het project waarmee ik bezig ben komt altijd wel een keer om de hoek kijken. Een andere verrassing was het beeld van de zalige Ludovica van Bernini, waar een van de reisgenoten ons op attendeerde. Dit vrijwel onbekende kunstwerk bevindt zich in de Franceso da Ripa in Trastevere en laat – net als beroemde Theresa van Avila van Bernini – de extase zien als gevolg van de mystieke eenwording van de ziel met God.2 Het boeiende hiervan is dat Bernini de iconografie volgt van de Madonna lactans die zo’n prominente rol speelt in de mystiek van Bernardus van Clairvaux.3 Dat vraagt om nader onderzoek!
Monumentale schilderkunst — Een van de dingen, waar ik me heel graag nader in zou willen verdiepen, al is het maar in de vorm van een eerste verkenning, is de doorwerking van de Romeinse muurschilderkunst. Er moet een tijd geweest zijn in Rome, waarin je burgerlijke uitmonsteringen in Romeinse stijl in dezelfde omgeving tegenkwam als de eerste kerkelijke schilderingen met de veel verguisde vlak gestileerde gordijntjes. Die laatste waren ook een geliefd thema in de middeleeuwse muurschilderkunst, zoals beschreven door E.E. Viollet-le-Duc in zijn beroemde Dictionnaire raisonné de l’architecture française du XIe au XVIe siècle (lemma Peinture).4 Maar ook in de burgerlijke interieurs kom je motieven tegen waarvoor dat geldt: licht uitbollend geschilderde architectonische elementen, zoals zuilen en kapitelen, op plinten die perspectivisch zijn weergegeven en die in de middeleeuwen steeds tweedimensionaler van vorm worden. Opnieuw vraag je je dan af of er – ook op dit punt – wel een breuk is tussen de klassieken en de middeleeuwen. Zoals wel vaker is gebeurd, is zo’n grens geen historisch gegeven, maar wordt ze getrokken door ons, mensen, omdat we nu eenmaal behoefte hebben aan afbakening als we iets bestuderen en/of ons afzetten tegen wat de vorige generatie heeft gedaan. We hoeven maar te denken aan de term neogotiek die door de generatie van mijn ouders en grootouders gebruikt werd als een pejoratief, waarin heel de minachting voor en afkeer van die namaak stijl in werd gelegd.
Die neogotiek heeft overigens – onder meer door toedoen van de architecten Cuypers, u inmiddels welbekend – gezorgd voor de volgende fase van het idioom dat Viollet-le-Duc analyseerde. In 1871 en 1874 publiceerde J.A. Alberdingk Thijm een vertaling van het lemma Peinture in zijn tijdschrift De Dietsche Warande, dat vandaag de dag heel eenvoudig geraadpleegd kan worden doordat het op DBNL online staat.5 Kortom, voldoende ingrediënten om de excursie naar Rome ook op dit punt productief te maken. Ik laat het je weten!
De gedichten — Bij de verschillende bezienswaardigheden kwamen als vanzelf woorden naar boven die de ene keer resulteerden in gedichten op locatie – gecombineerd met wat reflecties op de achtergrond – en de andere keer inspireerden tot korte essays op vakgebied (zoals hierboven). Ik noem er enkele:
- Pas de deux à Rome | Museo Palentino
- Oneindig | Stefano Rotondo
- Ara pacis Augustae | Het altaar van de vrede in de huls van Richard Meijer
;-) B.
Verwijzingen en sociale media
- Voor Vitruvius zie het lemma op Wikipedia.
- Zie het lemma over de ‘Blessed Ludovica Albertoni’ op Wikipedia.
- Zie daarover in het bijzonder: Kingma, De mooiste onder de vrouwen → Bibliografie.
- Viollet-le-Duc, Dictionnaire raisonné de l’architecture (1854-1868), lemma Peinture, deel VIII-1866 → Bibliografie.
- Viollet-le-Duc, Alberdingk Thijm, De schilderkunst in het westersch Europa der middeleeuwen (1871, 1874). → Bibliografie.
VanHellenbergHubar.Org zet sociale media in zowel om items over kunst, cultuur & erfgoed te delen als om vragen te stellen en zo kennis te vergaren. Centraal hierin staat onze Facebookpagina: http://bit.ly/VanHHOrg2FB
Ga eens kijken en deel onze berichten, zodat onderwerpen als de voorgaande een nog groter bereik krijgen!
Al ons werk valt onder de CC-BY-NC-SA licentie. Er mag dus vrijelijk gebruik van gemaakt worden, mits de bron wordt vermeld en zonder commercieel gebruik.
Je kunt dit item ook delen via de knop delen onderaan de pagina. Het zou helemaal fijn zijn als je daarbij de hashtags #Rome, #Ostia, #graffiti, #muurschilderkunst, #Bernini, #Borromini, #ViolletleDuc, #Cuypers, #AlberdingkThijm en/of #gedichten gebruikt.
Deze webpagina is bijgewerkt op 9 augustus 2023.
Verkorte link van dit item: http://bit.ly/Cyclus-Rome of VanHH.org/?p=6399