Booklovers | Selma — Sinds enige tijd ben ik lid van een leesclub, Booklovers genaamd, die ontstaan is als spin-off van een andere club waar ik met veel genoegen lid van ben: Probus Rura et Mosa in Roermond. Toen ik dat laatst in een gezelschap vertelde werd daar nogal lacherig over gedaan. ‘Jij in een leeeeesjclub’, was het lijzig meesmuilende commentaar: ‘Zeker alleen maar vrouwen’. Het was goedmoedig bedoeld, maar ondertussen … wat een boodschap! Is lezen nu ook al gender bepaald? Of is het weer vrij schieten op slimme vrouwen die zich wat menen met hun gelees en intellectuele praat.* ‘t Riekt naar kinnesinne!

Lid worden van een leesclub stond al jaren op mijn lijstje, maar omdat ik zo druk ben met ons werk – ons dagelijks brood – kreeg van alles voorrang. Waarom ik het dan toch zo graag wilde? Omdat het grensverleggend is! Omdat het je dwingt boeken te lezen, die jezelf niet zou kiezen. Het verruimt dus je blik, temeer omdat je tegelijkertijd de drang voelt om je beter te verdiepen in de materie; en voor jezelf op een rij te zetten, wat en waarom je het verhaal wel of niet iets vindt.

Voordat we naar onderstaande bespreking gaan, wil ik graag kwijt dat ik destijds niet vóór, maar nà mijn verblijf naar China gegrepen werd door het debuut van Carolijn Visser, Grijs China. Wat een boek! Sowieso vind ik haar reisverhalen bijzonder. Maar we zijn met Booklovers geen applausmachine, zoals je hieronder zult zien.

En mijn korte verblijf in China? Volg daarvoor deze link.

Selma van Carolijn Visser

Het eerste boek dat we met Booklovers in 2019 hebben besproken was de roman Selma. Aan Hitler ontsnapt. Gevangene van Mao van Carolijn Visser, winnaar van de Libris Geschiedenis Prijs 2017. Ik had het werk voor de bespreking voorbereid.

Selma | De kinderen Greta (rechts) en (Dop) Tseng Y Tsao (links) met Carolijn Visser (rechts midden). Screenshot bvhh.nu Facebook 31 oktober 2018.

De Libris Geschiedenis Prijs bekroont, aldus NRC, historische boeken die een algemeen publiek aanspreken. De criteria zijn dat het boek een oorspronkelijk onderwerp heeft, prettig leesbaar is geschreven en op gedegen historisch onderzoek stoelt. In het geval van Selma beschreef de jury het boek als een werk dat ‘meeslepend is geschreven en zodoende een breed publiek aanspreekt […] Dankzij Carolijn Visser komt de beangstigende geschiedenis van de Culturele Revolutie op onze eigen stoep te staan.’

Wie ook andere recensies heeft gelezen, valt op dat dat de grote gemene deler is van de waardering van het boek. Ook bij Booklovers waren we allemaal gegrepen door Selma. Toch bleek al snel bij de bespreking dat hoe indrukwekkend ook, eigenlijk niemand het een goed geschreven boek vond. Rommelig, hier en daar van de hak op de tak en vaak onderwerpen er met de haren bijslepen, die op zich wel relevant waren voor het thema, maar op onverwachte plaatsen hun entree maakten. Daartoe behoorden ondermeer de achtergronden van de culturele revolutie en de opstelling van de communistische partij in Nederland. Eer je er achter bent wat Selma en haar vader is overkomen tijdens de Tweede Wereldoorlog ben je drie verspreide hoofdstukken met losse, haast kwansuis geschreven passages gepasseerd. Dat wreekt zich minder zodra de auteur de chronologie aan haar kant heeft, zoals met het meer dan schandelijke optreden – of liever het gebrek daaraan – van Buitenlandse Zaken. Er zitten dus ook hele bijzondere hoofdstukken bij, waarin het wel lijkt of Carolijn Visser een soort ooggetuigenverslag geeft.

En daarmee kwamen we tot de crux van het onbehagen: de auteur heeft een specialisme in het schrijven van reisverhalen. Met Grijs China heeft ze daarvoor de toon gezet, maar ook een min of meer vergelijkbaar boek als Vrouwen in den vreemde (2015) laat zien waar haar kracht zit: reisimpressies en interviews waarbij ze zichzelf als auteur haast wegcijfert om de figuur in kwestie zo goed mogelijk tot zijn of haar recht te laten komen. Dat doet ze in een karige stijl zonder franje, zonder boeiende constructies, beeldspraak of zinswendingen, die zich daar heel goed voor leent. Maar een biografie vraagt toch een andere aanpak.

Bij Booklovers kunnen we dit goed vergelijken, doordat we inmiddels al heel wat biografieën achter de rug hebben, onder meer van Jolande Withuis (Juliana) en Annejet van der Zijl (Bernhard) (zie het overzicht van 2017 en 2018).* Kortom, noch op het gebied van de structuur, noch de stijl en – eerlijk is eerlijk – noch qua onderzoek ligt hier iets dat de vergelijking kan doorstaan met grote biografieën die de laatste jaren zijn verschenen. En dat maakt het weer zo bijzonder: dat een niet zo geweldig geschreven boek toch goed kan zijn; dat Carolijn Visser een werk neerzet dat – misschien wel geholpen door de handicaps – het indringende verhaal wat houterig, maar toch echt in al zijn facetten over het voetlicht brengt. In die zin doet het recht aan wat ze zelf over haar metier vertelt:

„Ik ben niet op zoek naar mezelf of naar losse ervaringen. Ik wil het heden persoonlijk maken. Wat ik zie, hoor, meemaak, moet ik eerst ordenen en onder woorden brengen. Een groot deel van mijn tijd wordt in beslag genomen door lezen, nadenken, verbanden leggen. Stukje bij beetje probeer ik zo de werkelijkheid te vatten, wat iets anders is dan de waarheid. Ik geef vorm aan de geschiedenis. Ik hoor mijn vader nog zeggen als ik eens iets probeerde te vertellen aan tafel: ‘Als je geen goed verhaal kunt houden, moet je anderen er niet mee lastig vallen. Wat je zegt, moet een kop en een staart hebben. Dus om te beginnen, zou ik zeggen…’ Dat is dus wat ik doe. Een goed verhaal vertellen.”

Meer weten over Carolijn Visser? Lees dan dit uitgebreide interview met haar in NRC Rinskje Koelewijn, 7 januari 2017 – Leestijd 8 minuten. 

;-) B.

De Booklovers bespreken Selma (2019).

Verwijzingen

• Slimme vrouwen, dat is me wat! Sinds ik controle heb gehad van de belastingdienst die volledig uit de hand liep omdat de betreffende, inmiddels gepensioneerde ambtenaar niet tegen slimme vrouwen kon – woorden van zijn superieur – ben ik hier uitermate gevoelig voor! Ik ben heel dankbaar dat onze belastingadviseur, mr Annemarie Wernink, de schade heeft weten te beperken. En ja, je voelt ‘m al aankomen: ook zij was de gebeten hond. 
• Sowieso komt me dat heel goed uit vanwege de voorbereiding van de biografie van Joseph Cuypers.
• Verkorte link van dit item: bit.ly/33YOt9a-VanHHorg