Resultaten binnen de tag: ark van het verbond

Recensies en reacties

Recensies en reacties — De eerste recensie van ‘De nieuwe Bavo te Haarlem’ kwam 10 september 2016 van John Oomkes van Haarlems Dagblad: een ‘vlot geschreven pil’.

hq Haarlems Dagblad 10 sep #OMD2016-P1270394

Voor een downloadexemplaar volg deze link of klik op het pijltje in de balk hierboven.

Overige recensies en reacties vind je hieronder. Benieuwd naar de errata (die zijn er natuurlijk altijd) en het voortschrijdend inzicht (en dat is er gelukkig ook), volg dan deze link.

Reacties van lezers

Gerard Brom (26 april 2017)

  • Ik heb eerder je boek gekocht en een start gemaakt om te lezen. Pittig!
    Inmiddels van voor naar achter en van achter naar voren doorgewerkt.
    Bij het steeds opnieuw doornemen van het boek en het kijken naar Kathedraal Bavo ontstaat er bewondering voor zowel de architect als de schrijver van dit boek. Het is geweldig de achtergronden te lezen van/voor de restauratie van de Nieuwe Bavo. Het boek is heerlijk compleet.
    Al maar meer kwamen we in ons studiegroepje erachter hoe bijzonder het bouwwerk is. Daarnaast verbaast het ons nog steeds dat zo weinig mensen van het bestaan van de kerk weten. Mensen die er naast wonen zijn nog nauwelijks binnen geweest. Je kunt lezen in het boek dat het ook wel jouw levenswerk geworden is. Hulde.

Philip Weijers uit Aerdenhout, als diaken en vrijwilliger betrokken bij de kathedraal (19 november 2016):

  • Allereerst mijn complimenten voor dit prachtige boek met veel mooie en unieke foto’s. Het is ook nog eens verrassend van inhoud. Ik refereer naar het fenomeen van het Unvollendete, de ontdekkingen mbt de polychromie, de symboliek, de oosterse invloed. Heel leerzaam en zeer bruikbaar in onze rondleidingen, zowel de reguliere (kerkbezoek door de weeks van maart t/m oktober) als de zgn. gewelventochten (3 x per jaar).

Letty Muizelaar uit Haarlem (27 oktober 2016):

  • Leuk dat zelfs mijn naam vermeld wordt bij de errata.
    Verder wil ik je laten weten dat ik erg geniet van je doorwrochte boek over de Bavo!

Bart Maltha, voorzitter voorzitter van de stichting ‘Vrienden van de Abt’, van de Antonius Abtkerk in Scheveningen (29 september 2016):

  • […] alleréérst wilde ik je feliciteren met jouw doorwrochte boek over de ‘Nieuwe Bavo’! Ik heb het grondig doorgelezen en veel zijdelingse informatie gevonden, die
    me helpt om aspecten van de H. Antonius Abt beter en misschien ook anders te gaan bekijken. Natuurlijk gaat soms de diepgang van jouw Bavo-boek mijn kennisniveau te
    boven, maar nergens verloor ik mijn interesse’.
Reacties via de pers en de digitale media
Woord en Dienst, opiniërend magazine voor protestants Nederland (juni 2017)

…

Recensie Nieuwe Bavo Woord & Dienst (bitly)

Download hier de PDF-versie of klik op het pijltje in de balk hierboven.

Een bijzondere recensie van Aarnoud van der Deijl over het onvoltooide, Thomas van Aquino, de potentie en de ‘buit van de Egyptenaren’, het goud en zilver dat het uitverkoren volk meenam bij de uittocht uit Egypte (en waaruit Mozes de ark van het verbond liet maken). Dit stond symbool voor het gebruik en ommunten van het gedachtegoed van heidense volkeren. Het slot van de recensie is heel mooi: ‘In de huidige tijd, waarin geloof enerzijds en cultuur en wetenschap anderzijds elkaar soms met wantrouwen bejegenen, vormt de Bavo een inspiratie om het goud en het zilver van de andere gerust te gebruiken’.

Reformatorisch Dagblad (19 december 2016)

Van ‘t Reformatorisch Dagblad kwam wel een heel aparte reactie (zie Evernote). De journalist signaleert op basis van recent onderzoek interessante verbanden tussen de oude en de nieuwe Bavo. Dat doet hij aan de hand van mijn boek en dat van Thomas von der Dunk. Ik zal niet zeggen Bien étonnés de se trouver ensemble, want Thomas en ik delen een verleden als actieve leden van het Cuypersgenootschap. Maar het was toch wel frappant. Nadat de journalist het betoog van Thomas over de uivormige bekroning van de vieringtoren eindigt met:

  • ‘En verschillende Bourgondische hertogen en graven van Holland die over Haarlem de baas waren, hadden Jeruzalem bezocht. De grote steden in Holland kenden bovendien invloedrijke Jeruzalembroederschappen. De oosters-uivormige beugelkroon van de toren van de Bavo is volgens Von der Dunk een directe link met Jeruzalem. Zo’n lijn legde de architect Jospeh Cuypers bijna vier eeuwen later ook bij de bouw van de in 1898 in gebruik genomen rooms-katholieke Sint-Bavo. Vooral de grote koepel van de kerk en veel ornamenten doen sterk denken aan een oosters gebouw. Daarnaast staat de kerk gericht op het oosten. In ”De nieuwe Bavo van Haarlem” laat Bernadette van Hellenberg Hubar zien hoe dat komt. Een van de gedachten was dat de Arabieren, die net als de Joden behoren tot de afstammelingen van Sem, weleens een meer authentieke ontwikkeling van hun cultuur uit de mozaïsche traditie zouden kunnen hebben gerealiseerd dan de christenen. Het fotorijke boek over de rooms-katholieke Bavo laat zien dat de kerk vol Bijbelse symboliek zit, waarbij het gedachtegoed van de scholastieke Thomas van Aquino (1225-1274) over de Unvoll­endete bepalend was. Zo zijn in lijn hiermee in het kerkgebouw ruwe, onbehouwen stenen opgenomen. Over de kleinste details in de kerk is nagedacht, zo bleek tijdens nauwkeurig onderzoek dat mogelijk was door de vele steigers die de afgelopen jaren in de kerk stonden vanwege de grote restauratie. De foto’s laten ook de kleurrijkdom van de kerk zien’.
Stadsglossy (week 24 november 2016)

…
Positieve reactie Stadsglossy op het boek over de nieuwe Bavo te Haarlem (2016).

Biblion (16 november 2016)

Van WBooks kreeg ik dit bericht van Biblion, een instelling die de Openbare Bibliotheken informeert over interessante publicaties. Hier ben ik blij mee, want ik ben een groot voorstander van de de Openbare Bibliotheek. Kijk maar ‘ns wat recensent drs J.W. Pauw van het boek vindt:

  • ‘Ter gelegenheid van de restauratie van de Nieuwe Bavo in Haarlem is dit boek uitgegeven, opgedragen aan het voltallige team. De beroemde architect is Joseph Cuypers, de zoon van Pierre Cuypers (architect van onder andere het Rijksmuseum). Dit zeer rijk geïllustreerde (235 illustraties) naslagwerk bevat een uitvoerige uitleg over de binnen – en buitenzijde van de basiliek, met speciale aandacht voor ornamenten en de achterliggende betekenis ervan. De bouwperiode beslaat een ruime periode (1893-1930) en bewust zijn nog steeds onderdelen onvoltooid gebleven. De auteur weet deze basiliek in een context te plaatsen van christelijke bronnen (Thomas van Acquino) en andere kunst (bijvoorbeeld Monet). Deze beschrijving ondersteunt het unieke karakter van dit bouwwerk als cultureel erfgoed. De auteur is een zeer toegewijd onderzoekster, die eerder publiceerde over kerkelijke kunst en over de familie Cuypers. Dertig pagina’s eindnoten en een register zijn toegevoegd’.

Wel apart dat mijn toewijding hier wordt genoemd, die kennelijk tot aanbeveling strekt om het boek te kopen. Overigens zit er inderdaad een register bij het boek, maar dat staat on line, zowel op deze site als bij WBooks en de KoepelKathedraal (zoals de nieuwe Bavo als kerkmuseum en publiekstrekker sinds 2018 heet).

Els’ blogs (29 september 2016)

Strikt genomen is het geen recensie van het boek, maar een reflectie op de samenvatting die ik schreef. Aanleiding voor Els van Swol was haar bespreking van de Weissenbruch tentoonstelling in Teylers Museum te Haarlem met de bijbehorende publicatie, allebei in de categorie klein: ‘Maar pas op’, meent de auteur, want ‘beiden hebben veel te zeggen! Kijk en lees’.

  • Bijvoorbeeld ook het artikel over de nieuwe Bavo in Haarlem dat Bernadette van Hellenberg Hubar schreef in de 5de editie (september 2016) van Nieuwe Bavo in de steigers. Nieuws over de restauratie van de kathedrale basiliek St. Bavo in Haarlem. Daarin heeft zij het onder meer over De Unvollendete: ‘onvoltooide elementen, misbaksels en halffabricaten’ die in een nieuw boek over de Bavo (De nieuwe Bavo in Haarlem) worden behandeld. ‘In dit geval gaat het om een denkbeeld van Thomas van Aquino die hierbij weer steunde op Aristoteles. Kort door de bocht kun je stellen dat alles wat bestaat één grote bulk potentie is (…). De potentie om na het wordingsproces tot een bepaald stadium doorlopen te hebben, iets anders te worden. En dat iets anders maakt deel uit van een eindeloos scala aan mogelijkheden. Al die mogelijkheden zitten in ons, net zoals in de steen direct uit de groeve een eindeloze hoeveelheid beelden zit besloten.’
    En dan doemen Socrates en Michelangelo in mij op: je moet ze geboren laten worden, uithakken wat eigenlijk al in de steen verstopt zit.

En verder …

Voor errata en voortschrijdend inzicht volg deze link.

;-) B.

Vragen? Stuur een mailtje naar bernadette@vanhellenberghubar.org!

Pinksteren in de nieuwe Bavo/KoepelKathedraal Haarlem

Posted on by

Pinksteren heb ik altijd het meest aansprekende feest gevonden van de katholieke kerk. Ik weet wel dat het formeel niet de belangrijkste plechtigheid is, maar voor mij is het de ultieme dag van de inspiratie. Dit woord werd al vroeg in het Nederlands vrij letterlijk vertaald als ‘ingheestinge’, de geest die binnentreedt in de mens als gevolg van de ‘uitstorting’.* Niet van zomaar een geest, maar van een goddelijke Geest, een heilige Geest.

Het hoogkoor van de nieuwe Bavo, ontworpen door Joseph Th.J. Cuypers (1893-1898). Foto Beeldbank RCE-Sjaan van der Jagt/Pixelpolder 2015.
Het hoogkoor van de nieuwe Bavo, ontworpen door Joseph Th.J. Cuypers (1893-1898), staat het hele jaar door in het teken van de ‘Creator Spiritus’, de scheppende heilige Geest. Van de Pinksterhymne Veni Creator Spiritus staan dan ook, conform het iconografisch programma van vicaris-generaal en later bisschop A.J. Callier, de eerste regels tussen de arcade en de eerste galerij gekalligrafeerd. Foto Beeldbank RCE-Sjaan van der Jagt/Pixelpolder 2015.

Pinksteren — Probeer het je voor te stellen, in het begin van de jaartelling: een ruimte met mensen – onder wie de apostelen – die oprecht hopen, maar toch ook treuren. Zij zijn er samen met de moeder van hun meester en verlosser die op een wel heel dramatische wijze het leven heeft gelaten, terugkeerde uit de dood en vervolgens opnieuw heenging. Natuurlijk heeft hij hen getroost, nog wel met de belofte dat hij Gods Geest zou zenden om hen te helpen, maar wanneer … En dan gebeurt het opeens:

  • Plotseling kwam er uit de hemel een geluid dat leek op een enorme windvlaag en het vulde het hele huis, waar zij zaten. Op hun hoofden vertoonden zich tongen als van vuur, die zich verdeelden, en het zette zich op ieder van hen. Zij werden allen vervuld met de Heilige Geest en begonnen in vreemde talen te spreken, zoals de Geest het hen gaf uit te spreken. — .*

De parakleet wordt deze geest genoemd, de vertrooster. Hoe dat opgevat moet worden, daarover zijn de meningen verdeeld, maar mij spreekt nog het meest de gedachte aan dat de parakleet door Christus is gestuurd als troost en compensatie voor zijn afwezigheid. En wat voor een compensatie! Want als er iets is dat de mens heel dicht bij God brengt, dan is het toch wel de bezieling, de ‘geestdrift’. De schrijver Jozef Alberdingk Thijm wist dat prachtig te verwoorden met zijn ‘steigring van den geest tot boven het hemelgewelf’.* Dat was de vervoering die bezit nam van de mens als hij kunst maakte en daarom was kunst zo belangrijk. Zijn petekind Joseph Cuypers, de architect van de nieuwe Bavo, dacht in soortgelijke termen en dat gold ook voor de bouwheer A.J. Callier die het iconografisch programma samenstelde. Dat de heilige Geest zeer aanwezig is in de kathedraal, heeft echter niet alleen te maken met inspiratie en creativiteit, maar ook met de bijzondere functie van dit type kerk. Alleen hier vindt de priesterwijding plaats, tijdens welk ritueel de heilige Geest zijn zeven gaven uitstort over de wijdelingen die het kerkvolk zullen bijstaan tijdens hun aardse pelgrimage van loutering en strijd. Zoals we kunnen lezen in het eerste boek over de symboliek van de nieuwe Bavo, van Marie Thompson (1898), is het thema van Pinksteren een leidmotief:

  • Geheel de zinnebeeldige voorstelling van het verhevenste en eerbiedwaardigste gedeelte dezer kathedraal wordt beheerscht door slechts ééne grondgedachte, de werking en de mededeeling van den H. Geest, den derden persoon der H. Drievuldigheid, de uitstorting zijner goddelijke liefdegaven over de strijdende Kerk hierbeneden. Gelijk Cherubijnen-vleugelen boven het verzoendeksel der Oud-Testamentische ark, zoo spreiden zich de heilige gewelven en de hoog opschietende bogen over de altaren der Nieuwe Wet, waar Gods Zoon, de eeuwige Liefde, troont […].*

De gewelfknoop met de sluitsteen waar de ribben, of liever de 'vleugels' van het apsisgewelf van de nieuwe Bavo bij elkaar komen. Foto Beeldbank RCE-Sjaan van der Jagt/Pixelpolder 2015.
De gewelfknoop met de sluitsteen waar de ribben, of liever de ‘vleugels’ van het apsisgewelf van de nieuwe Bavo bij elkaar komen. Centraal is de zon weergegeven die staat voor Christus als licht der wereld. In combinatie met de uitschietende stralen in goud op de ribben, kan dit motief ook geïnterpreteerd worden als symbool van het Pinkstergebeuren waarbij de heilige Geest zich in vurige tongen uitstortte en Gods bezieling bracht. Foto Beeldbank RCE-Sjaan van der Jagt/Pixelpolder 2015.

Een prachtig beeld van gewelven als engelenvleugels, die je vooral herkent in de apsis. Ook later vinden we deze vergelijking met de vleugels van ‘cherubs’ nog wel eens een enkele keer in de kunstkritiek terug.* Zelf heb ik het vermoeden dat dit niet alleen beïnvloed is door het tweetal op de ark van het verbond, maar ook door een ander verhaal uit het Oude Testament. Wat te denken van de tempel van Salomon die een aparte (achter)zaal – het Heilige der Heilige – liet bouwen voor de ark van het verbond:

  • Voor de achterzaal liet hij van olijfhout twee kerubs maken van tien el hoogte. Elk van de beide vleugels van een kerub was vijf el lang: gerekend van de ene vleugeltip tot de andere was de spanwijdte tien el. Elke kerub was tien el hoog; beiden hadden dezelfde afmetingen en dezelfde vorm. De hoogte van de ene kerub was tien el en die van de andere eveneens. De kerubs liet hij achter in de tempel plaatsen. De vleugels van de kerubs stonden uitgespreid; een vleugel van de ene kerub raakte de ene muur en een vleugel van de andere kerub raakte de andere muur; hun andere vleugels raakten elkaar in het midden van de tempel.*

Keren we terug naar de parakleet die zich op Pinksteren uitstortte over de eerste christenen, dan valt op dat die in de nieuwe Bavo nog tweemaal voorkomt: allereerst letterlijk in de slotregel van het Te Deum, waarvan de eerste strofe eindigt met ‘Sanctum quoque Paraclitum Spiritum’ (‘en ook de Vertrooster, de Heilige Geest’). Deze tekst is onlangs op grond van een ontwerp van Joseph Cuypers uit circa 1929 gekalligrafeerd op de westelijke muur van het noordertransept .

Jojanneke Post brengt het bladgoud aan op de laatste letters van de kalligrafie van het Te Deum aan in de nieuwe Bavo te Haarlem. Het betreft het woord Spiritus van (heilige) Geest. Foto Davique Sierschilderwerken 2016.
Jojanneke Post brengt het bladgoud aan op de laatste letters van de kalligrafie van het Te Deum in de nieuwe Bavo te Haarlem. Het betreft het woord Spiritum van (heilige) Geest. Foto Davique Sierschilderwerken 2016.

Maar dat is niet de enige plaats, want ook in de hymne die gebruikelijk op Pinksteren gezongen wordt, tevens een vast onderdeel is van de priesterwijding en waarvan de eerste regels geschilderd staan in de apsis van de kathedraal, treedt de heilige Geest als parakleet naar voren: Veni Creator Spiritus. Ik weet niet hoe het met jullie staat, maar deze wat onduidelijke figuur uit de heilige Drie-eenheid is als vertrooster, schepper en inspirator voor mij als iconograaf een stuk concreter geworden.

B.

Bronnen

De * in de tekst hierboven over Pinksteren verwijst naar de volgende bronnen:

  • Voor ‘ingheestinge’ zie Hubar, Arbeid en Bezieling, pp. 383-384 (→ Bibliografie).
  • Handelingen 2:1-4, geciteerd naar het lemma Pinksteren op Wikipedia.
  • Timmers, Symboliek en iconographie , p. 353, nr 716 (→ Bibliografie).
  • Hubar, De genade van de steiger, p. 68: het betreft de uitmonstering van Henri Sicking voor de verdwenen kapel van de Zusters van de Sociëteit van Jezus Maria Jozef te Nieuwkoop; Delpher, zoektermen: Sicking, Nieuwkoop (Nieuwe Tilburgsche Courant 1934) (→ Bibliografie).
  • Thompson, De nieuwe kathedrale kerk ‘St. Bavo’ te Haarlem, p. 36 (→ Bibliografie).
  • Willibrordbijbel.nl: 1 Koningen 6, 23-28.
  • Voor Thijm en de neoplatoonse context van de ‘geestdrift’ zie Hubar, Arbeid en Bezieling, pp. 67-70, 256-262, 320 (→ Bibliografie).
  • Voor meer informatie over de parakleet en de kalligrafie in de nieuwe Bavo zie mijn boek over de nieuwe Bavo/KoepelKathedraal Haarlem dat inmiddels is uitverkocht!

De nieuwe Bavo/Koepelkathedraal Haarlem is gerestaureerd door Van Hoogevest Architecten te Amersfoort (http://bit.ly/Hoogevest-Bavo) in opdracht van de Stichting Kathedrale Basiliek Sint Bavo te Haarlem: http://bit.ly/Bavo2Ao.

Dit item maakt deel uit van de serie ‘Kunst met de kleine en de grote K in de nieuwe Bavo’ en is aangemeld op de Facebookpagina van de nieuwe Bavo op 14 mei 2016.
Het is ook geplaatst op ifthenisnow.nl.

Verkorte link: http://bit.ly/1R2tAeY