Nieuwsbrief voorjaar 2018 — Op weg naar de zomertijd is het terugblikken op de oogst van de winter en al het andere wat het afgelopen jaar heeft gebracht. Wil je direct naar een bepaald onderwerp, volg dan de inhoudsopgave!

…

Gratis E-boek schilderingen kathedraal Rotterdam

Tussen Gabriel en Michael heb ik geschreven in het kader van het onderzoek naar de verdwenen schilderingen van – naar achteraf bleek – niet Jan, maar Kees Dunselman in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam. Dit project ging van start dankzij het gulle gebaar van een mecenas die zich ontfermde over de kalot van de apsis in de kathedraal. De voorstelling op dit gewelf was in 1964 verwijderd onder invloed van de vernieuwingen die tijdens het tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) Nederland bereikten. Na raadpleging van de parochie bleek de voorkeur uit te gaan naar een ontwerp dat herinnerde aan het verdwenen werk van Kees Dunselman. Die opdracht ging naar Jojanneke Post van Davique Sierschilderwerken, met wie ik tijdens mijn onderzoek nauw heb samengewerkt. Vooral de sessies op de steiger, lopende het project, waren heel inspirerend. Als je als kunsthistoricus zo nauw mag samenwerken met een kunstenaar en de chemie bruist, dan brengt dat heel veel.

Dat de E-publicatie gratis gedownload kan worden, hebben we te danken aan de kathedraal en het bisdom. Men wil graag dat zoveel mogelijk mensen kennis nemen van dit nieuwe kunstwerk en de achterliggende verhalen. Die zijn er te over! Wat te denken van de mensen die de kerk – want de Elisabethkerk is pas sinds 1968 kathedraal – en haar inrichting tot stand hebben gebracht. Of de symbolische code die in de voorstellingen verborgen zit. Dat bleek een hersenkraker waar Dan Brown eer aan had kunnen behalen. Het was verder een heel avontuur om het geheim te achterhalen van de bijzondere schilderstechnieken van Kees Dunselman, waar Jojanneke Post een eigen variant voor heeft bedacht. En dan het verhaal van de liturgie, waar de bisschop zelf een bijzondere inbreng in heeft gehad.* Bij ieder project leg je weer nieuwe accenten. Ditmaal heb ik liturgie en iconografie dichter bij elkaar gebracht door het virtuele duet tussen de voorgestelde mensen op de muren en de kerkgangers in het gebouw in beeld te brengen. Alles bij elkaar vormt het nieuwe kunstwerk een bijzondere toevoeging aan het gesamtkunstwerk dat de kathedraal vormt: een toevoeging die van deze tijd is, geënt op wat er vroeger speelde.

Een korte blik op de inhoudsopgave van het E-boek maakt duidelijk, dat ik dit nooit had kunnen schrijven zonder de twee grote monografieën van de afgelopen jaren: De nieuwe Bavo te Haarlem (2016) en De genade van de steiger (2013).

De documentaire over glazenier Annemiek Punt

In de sociale media, de pers en op de vaksites is veel aandacht besteed aan het boek over glazenier Annemiek Punt van producent Joost de Wal (juli 2017), waaraan ik heb meegewerkt. Een bijzonder project, waarbij ik voor het eerst een waardestelling heb geschreven over het oeuvre van een levende kunstenaar. Maar dat was niet het enige. Naar aanleiding van mijn analyse is me gevraagd om ook een bijdrage te leveren aan de documentaire van Fokke Baarssen over haar werk. In de trailer hieronder heb ik heel kort iets verteld over de beelddenker die Annemiek Punt is:

…

Jaar van het verzet en het boek over oom Theo van Joep Vogels

2018 is door het Platform Herinnering Tweede Wereldoorlog (Platform WO2) uitgeroepen tot themajaar ‘Jaar van Verzet’.* Dat biedt een uitgelezen kans om het boek over mijn oom Theo van mijn neef Joep Vogels voor het voetlicht te plaatsen. Joep schreef dat naar aanleiding van het initiatief van de universiteit Tilburg om een digitaal monument voor de vrijheid op te richten. De universiteit vertelt daarover:

• Op onze universiteit lopen meer dan 12.000 studenten rond, hun levensgeschiedenissen zijn even talrijk. Studenten zijn mensen, geen nummers. Daarom willen wij de 22 studenten die zijn omgekomen op dit digitaal monument uit de anonimiteit halen, een naam en een gezicht geven.*

Een van die studenten was mijn oom Theo, die in het gezin direct na mijn moeder kwam. Omdat de twee broers daarboven, uit een eerder huwelijk van mijn oma, veel ouder waren, lag het voor de hand dat de twee daaropvolgende kinderen min of meer op elkaar aangewezen waren. Mijn lievelingsbroer zei mijn moeder altijd, als ze na tafel verhalen over vroeger vertelde. Er kwamen daarna nog drie broers – Pieter, Harrie en Ton – en als laatste een zusje, Marie-Therese of Muis, zoals iedereen haar noemde. Mijn tante Muis vertelde me ooit dat ze als puber best wel jaloers was op mijn moeder, omdat oom Theo haar meenam naar zijn studentenfeestjes. Een vrolijke jongeman die net als veel anderen aan de – toen nog – hogeschool het voorbeeld volgde van zijn rector magnificus Martinus Cobbenhagen door de loyaliteitsverklaring aan de bezetter niet te ondertekenen. De universiteit heeft de betekenis van dit verzet geactualiseerd door huidige studenten een brief te laten schrijven aan de 22 gevallenen. Onder deze link vind je die voor Theo.

…

De foto van Theo Vogels op de omslag van het boek is vermoedelijk genomen bij aankomst in de Kriegswehrmachtsgefängnis in Antwerpen (1943). Herkomst: familie Vogels.

Alle bewondering voor mijn neef Joep die op een volhardende manier alle informatie over oom Theo bij elkaar wist te krijgen en zo een beeld heeft kunnen reconstrueren over de jeugd en het verzet van deze student die, 25 jaar oud, net na de bevrijding overleed in Siegburg. Om Joep aan het woord te laten:

• Hij was gewoon een jonge student, die de loyaliteitsverklaring weigerde te tekenen en min of meer toevallig in het verzet verzeilde. Maar zoals veel studenten, nam hij uit naam van geloof en vaderland de handschoen op en verleende hand- en spandiensten aan een verzetsgroep die een van de pilotenlijnen over de Belgische grens organiseerde. Eind 1943 werd een groot deel van die verzetsgroep opgepakt en een aantal leden ter dood veroordeeld, waaronder Theo Vogels. Uiteindelijk zijn 16 van hen overleden in de gevangenis of gefusilleerd, waaronder een 6-tal studenten. In mijn boek beschrijf ik Theo’s levensverhaal vanaf zijn prille jeugd in Tilburg, het Odulphus lyceum, de tijd op kasteel Groenendael in Hilvarenbeek, zijn studententijd met Olof, het verzet, de rechtszaak, de Nacht und Nebel periode daarna tot zijn dood in mei 1945.

Ik ben blij voor mijn oom en trots op mijn neef. Voor mij en mijn tweelingbroer is hij een baken als we aan de slag gaan met het boek over mijn vader.

Volledige titel: Joep Vogels, Student in verzet. Gedreven door geloof, Tilburg 2017, ISBN/EAN 978-90-9030354-3.

Rijp & groen …

Een nieuwsbrief moet je kort houden en dat is niet eenvoudig, want ik heb nog zoveel te vertellen! Daarom een rijtje van enkele dingen waar ik de volgende keer aandacht voor wil vragen:

• De schijnwerper op … Op het gebied van erfgoed worden heel wat blogs geschreven, dus het ligt voor de hand dat je er na verloop van tijd een paar favorieten op na houdt. Een paar van die bloggers wil ik de komende tijd in het licht zetten.
• Tussen organisch en synthetisch: de brochure over het gebruik van materialen en technieken in de monumentale schilderkunst van de twintigste eeuw voor de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) ligt bij de redactie.* Ik heb dit overzicht geschreven in goed overleg met en dankzij de geweldige input van Bernice Crijns en Rutger Morelissen van de RCE. De laatste heeft de kopij voor zijn nieuwe E-boek ter beschikking gesteld, dat in detail laat zien hoe verrassend groot de variatie aan middelen en methodes was na de oorlog. Ondertussen is ook dankbaar gebruik gemaakt van het hoofdstuk van Angelique Friedrichs over materialen en technieken in het interbellum, uit De genade van de steiger. Tegelijkertijd met deze brochure verschijnt die over stromingen in de monumentale schilderkunst tussen 1890-1980: Op de steiger.
• Samen met Menno Heling van het platform voor cultuur, erfgoed en toerisme if then is now, ben ik bezig met de opdracht van het Cuypersgenootschap om een transitie voor te bereiden van een vereniging oude stijl naar een organisatie anno nu. Virtueel floreert het Cuypersgenootschap als je afgaat op de ruim 1100 volgers op Twitter bij @Cuypersgenoten. Kijken we naar de prozaïsche praktijk dan gaat het er net zo aan toe als bij veel andere erfgoed organisaties: men kampt met een slinkend ledental en een forse vergrijzing. Wat kunnen we daaraan doen?
• #Gom staat voor gedicht op maandag! Grappig, als het woord gedicht valt, hoor je de mensen al kreunen. Maar bij mij hoef je niet te schrikken, want het zijn gewoon kleine verhaaltjes bij een plaatje en dat plaatje gaat meestal over erfgoed. Dat kan van alles zijn en dat maakt het zo gevarieerd. Ongeveer eens in de veertien dagen graai ik in mijn collectie en zet een exemplaar online. Ze doen het heel aardig op Twitter.

Gedicht op maandag: Batoemi | Station botanische tuin | Georgië en Zwarte Zee. Zoveel groen en dan een station(netje)? Hoe zit dat? @arjandenboer @ifthenisnow #Gom Lees verder via @Bern4dette https://t.co/ms7GQS8Ph3 pic.twitter.com/tjhCSpGKEv

— Van Hellenberg Hubar (@Bern4dette) 26 februari 2018

Wordt vervolgd!

;-) B.

Even verder surfen op mijn site? Klik dan op het plaatje en neem een kijkje bij:

Verkorte link van dit item: bit.ly/2DHF7BJ-VanHH2org