Een tweede Salomon — Voor het nieuwe nummer van Vitruvius heb ik een artikel geschreven met de hoofdlijnen van mijn E-boek dat in februari 2018 is verschenen. Waarom was in Rotterdam sprake van een ‘tweede Salomon?’
Het heeft me altijd gefascineerd, die toe-eigening of misschien beter nog, transpositie van grote mannen uit het verleden door de typering van ‘tweede’ of ‘andere’. Natuurlijk is dit een juweel van een retorische figuur die ongetwijfeld nog op de klassieken teruggaat en in de middeleeuwen leidde tot de eervolle benaming van de architect van Karel de Grote, Einhard, als een ‘Beseleel secundus’, een tweede Beseleelof Bezaleël. Dat was niemand minder dan de oudtestamentische bouwmeester van het mobiele heiligdom van de ark van het verbond, waarmee Gods volk door de woestijn trok.
Vele eeuwen later zou Pierre J.H. Cuypers eveneens als een tweede Bezaleël betiteld worden, en wel door zijn zwager, de literator en kunsttheoreticus, J.A. Alberdingk Thijm. Werd de architect vernoemd naar zijn voorganger uit Exodus, de bouwheer werd vergeleken met de koning die opdracht gaf tot de bouw van de tempel in Jeruzalem, Salomon. En wat dat betekende voor het Rotterdam in het eerste decennium van de twintigste eeuw, daarover gaat dit artikel.
Er zijn nog altijd mensen die het niet zien, maar zoals ook bleek tijdens de excursie van het Cuypersgenootschap, oktober 2017, Rotterdam is machtig interessant!
;-) B.
Bronnen en verdere informatie
De * in de tekst hierboven verwijst naar de volgende bronnen (opgemaakt met Zotero):
Bernadette van Hellenberg Hubar, met medewerking van Jojanneke Post (Davique Sierschilderwerken) en Marij Coenen. Tussen Gabriel en Michael. De schilderingen naar Kees Dunselman in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam. Rotterdam: HH. Laurentius & Elisabethparochie, 2018. ISBN 978-90-820976-2-7.
Voor de ‘tweede Bezaleël’ (‘Beseleel secundus’) zie Hubar, van Hellenberg, Bernadette C.M. van. De nieuwe Bavo te Haarlem: ad orientem – gericht op het oosten. Zwolle; Haarlem: Wbooks ; Stichting Kathedrale Basiliek Sint Bavo, 2016 (zoektermen register: Beseleel, Bezaleël).
Titelbeschrijving van het artikel in Vitruvius: Hubar, Bernadette van Hellenberg. “Een tweede Salomon in Rotterdam. De context van de schilderingen van Kees Dunselman in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam”. Vitruvius, onafhankelijk vakblad voor erfgoedprofessionals 11 (2018): 19–25.
Ben je in Rotterdam, ga de kathedraal dan eens bezoeken:
Het parochiecentrum is vrijwel iedere dag geopend tot 13:00 uur: op werkdagen vanaf 10:00 uur en zondags na de mis.
Bezoekadres: Robert Fruinstraat 36 (achterzijde kathedraal)
Voor verdere contactgegevens en bereikbaarheid met openbaar vervoer surf naar de site van de kathedraal.
Verkorte link van dit item: http://bit.ly/2IJISdn-VanHH2org
Om te printen, te delen of te mailen, klik hieronder op 'Delen'.
Nieuwsbrief voorjaar 2018 — Op weg naar de zomertijd is het terugblikken op de oogst van de winter en al het andere wat het afgelopen jaar heeft gebracht. Wil je direct naar een bepaald onderwerp, volg dan de inhoudsopgave!
…
Gratis E-boek schilderingen kathedraal Rotterdam
Tussen Gabriel en Michael heb ik geschreven in het kader van het onderzoek naar de verdwenen schilderingen van – naar achteraf bleek – niet Jan, maar Kees Dunselman in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam. Dit project ging van start dankzij het gulle gebaar van een mecenas die zich ontfermde over de kalot van de apsis in de kathedraal. De voorstelling op dit gewelf was in 1964 verwijderd onder invloed van de vernieuwingen die tijdens het tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) Nederland bereikten. Na raadpleging van de parochie bleek de voorkeur uit te gaan naar een ontwerp dat herinnerde aan het verdwenen werk van Kees Dunselman. Die opdracht ging naar Jojanneke Post van Davique Sierschilderwerken, met wie ik tijdens mijn onderzoek nauw heb samengewerkt. Vooral de sessies op de steiger, lopende het project, waren heel inspirerend. Als je als kunsthistoricus zo nauw mag samenwerken met een kunstenaar en de chemie bruist, dan brengt dat heel veel.
Dat de E-publicatie gratis gedownload kan worden, hebben we te danken aan de kathedraal en het bisdom. Men wil graag dat zoveel mogelijk mensen kennis nemen van dit nieuwe kunstwerk en de achterliggende verhalen. Die zijn er te over! Wat te denken van de mensen die de kerk – want de Elisabethkerk is pas sinds 1968 kathedraal – en haar inrichting tot stand hebben gebracht. Of de symbolische code die in de voorstellingen verborgen zit. Dat bleek een hersenkraker waar Dan Brown eer aan had kunnen behalen. Het was verder een heel avontuur om het geheim te achterhalen van de bijzondere schilderstechnieken van Kees Dunselman, waar Jojanneke Post een eigen variant voor heeft bedacht. En dan het verhaal van de liturgie, waar de bisschop zelf een bijzondere inbreng in heeft gehad.* Bij ieder project leg je weer nieuwe accenten. Ditmaal heb ik liturgie en iconografie dichter bij elkaar gebracht door het virtuele duet tussen de voorgestelde mensen op de muren en de kerkgangers in het gebouw in beeld te brengen. Alles bij elkaar vormt het nieuwe kunstwerk een bijzondere toevoeging aan het gesamtkunstwerk dat de kathedraal vormt: een toevoeging die van deze tijd is, geënt op wat er vroeger speelde.
In de sociale media, de pers en op de vaksites is veel aandacht besteed aan het boek over glazenier Annemiek Punt van producent Joost de Wal (juli 2017), waaraan ik heb meegewerkt. Een bijzonder project, waarbij ik voor het eerst een waardestelling heb geschreven over het oeuvre van een levende kunstenaar. Maar dat was niet het enige. Naar aanleiding van mijn analyse is me gevraagd om ook een bijdrage te leveren aan de documentaire van Fokke Baarssen over haar werk. In de trailer hieronder heb ik heel kort iets verteld over de beelddenker die Annemiek Punt is:
…
Jaar van het verzet en het boek over oom Theo van Joep Vogels
2018 is door het Platform Herinnering Tweede Wereldoorlog (Platform WO2) uitgeroepen tot themajaar ‘Jaar van Verzet’.* Dat biedt een uitgelezen kans om het boek over mijn oom Theo van mijn neef Joep Vogels voor het voetlicht te plaatsen. Joep schreef dat naar aanleiding van het initiatief van de universiteit Tilburg om een digitaal monument voor de vrijheid op te richten. De universiteit vertelt daarover:
Op onze universiteit lopen meer dan 12.000 studenten rond, hun levensgeschiedenissen zijn even talrijk. Studenten zijn mensen, geen nummers. Daarom willen wij de 22 studenten die zijn omgekomen op dit digitaal monument uit de anonimiteit halen, een naam en een gezicht geven.*
Een van die studenten was mijn oom Theo, die in het gezin direct na mijn moeder kwam. Omdat de twee broers daarboven, uit een eerder huwelijk van mijn oma, veel ouder waren, lag het voor de hand dat de twee daaropvolgende kinderen min of meer op elkaar aangewezen waren. Mijn lievelingsbroer zei mijn moeder altijd, als ze na tafel verhalen over vroeger vertelde. Er kwamen daarna nog drie broers – Pieter, Harrie en Ton – en als laatste een zusje, Marie-Therese of Muis, zoals iedereen haar noemde. Mijn tante Muis vertelde me ooit dat ze als puber best wel jaloers was op mijn moeder, omdat oom Theo haar meenam naar zijn studentenfeestjes. Een vrolijke jongeman die net als veel anderen aan de – toen nog – hogeschool het voorbeeld volgde van zijn rector magnificus Martinus Cobbenhagen door de loyaliteitsverklaring aan de bezetter niet te ondertekenen. De universiteit heeft de betekenis van dit verzet geactualiseerd door huidige studenten een brief te laten schrijven aan de 22 gevallenen. Onder deze link vind je die voor Theo.
… De foto van Theo Vogels op de omslag van het boek is vermoedelijk genomen bij aankomst in de Kriegswehrmachtsgefängnis in Antwerpen (1943). Herkomst: familie Vogels.
Alle bewondering voor mijn neef Joep die op een volhardende manier alle informatie over oom Theo bij elkaar wist te krijgen en zo een beeld heeft kunnen reconstrueren over de jeugd en het verzet van deze student die, 25 jaar oud, net na de bevrijding overleed in Siegburg. Om Joep aan het woord te laten:
Hij was gewoon een jonge student, die de loyaliteitsverklaring weigerde te tekenen en min of meer toevallig in het verzet verzeilde. Maar zoals veel studenten, nam hij uit naam van geloof en vaderland de handschoen op en verleende hand- en spandiensten aan een verzetsgroep die een van de pilotenlijnen over de Belgische grens organiseerde. Eind 1943 werd een groot deel van die verzetsgroep opgepakt en een aantal leden ter dood veroordeeld, waaronder Theo Vogels. Uiteindelijk zijn 16 van hen overleden in de gevangenis of gefusilleerd, waaronder een 6-tal studenten. In mijn boek beschrijf ik Theo’s levensverhaal vanaf zijn prille jeugd in Tilburg, het Odulphus lyceum, de tijd op kasteel Groenendael in Hilvarenbeek, zijn studententijd met Olof, het verzet, de rechtszaak, de Nacht und Nebel periode daarna tot zijn dood in mei 1945.
Ik ben blij voor mijn oom en trots op mijn neef. Voor mij en mijn tweelingbroer is hij een baken als we aan de slag gaan met het boek over mijn vader.
Volledige titel: Joep Vogels, Student in verzet. Gedreven door geloof, Tilburg 2017, ISBN/EAN 978-90-9030354-3.
Rijp & groen …
Een nieuwsbrief moet je kort houden en dat is niet eenvoudig, want ik heb nog zoveel te vertellen! Daarom een rijtje van enkele dingen waar ik de volgende keer aandacht voor wil vragen:
De schijnwerper op … Op het gebied van erfgoed worden heel wat blogs geschreven, dus het ligt voor de hand dat je er na verloop van tijd een paar favorieten op na houdt. Een paar van die bloggers wil ik de komende tijd in het licht zetten.
Tussen organisch en synthetisch: de brochure over het gebruik van materialen en technieken in de monumentale schilderkunst van de twintigste eeuw voor de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) ligt bij de redactie.* Ik heb dit overzicht geschreven in goed overleg met en dankzij de geweldige input van Bernice Crijns en Rutger Morelissen van de RCE. De laatste heeft de kopij voor zijn nieuwe E-boek ter beschikking gesteld, dat in detail laat zien hoe verrassend groot de variatie aan middelen en methodes was na de oorlog. Ondertussen is ook dankbaar gebruik gemaakt van het hoofdstuk van Angelique Friedrichs over materialen en technieken in het interbellum, uit De genade van de steiger. Tegelijkertijd met deze brochure verschijnt die over stromingen in de monumentale schilderkunst tussen 1890-1980: Op de steiger.
Samen met Menno Heling van het platform voor cultuur, erfgoed en toerisme if then is now, ben ik bezig met de opdracht van het Cuypersgenootschap om een transitie voor te bereiden van een vereniging oude stijl naar een organisatie anno nu. Virtueel floreert het Cuypersgenootschap als je afgaat op de ruim 1100 volgers op Twitter bij @Cuypersgenoten. Kijken we naar de prozaïsche praktijk dan gaat het er net zo aan toe als bij veel andere erfgoed organisaties: men kampt met een slinkend ledental en een forse vergrijzing. Wat kunnen we daaraan doen?
#Gom staat voor gedicht op maandag! Grappig, als het woord gedicht valt, hoor je de mensen al kreunen. Maar bij mij hoef je niet te schrikken, want het zijn gewoon kleine verhaaltjes bij een plaatje en dat plaatje gaat meestal over erfgoed. Dat kan van alles zijn en dat maakt het zo gevarieerd. Ongeveer eens in de veertien dagen graai ik in mijn collectie en zet een exemplaar online. Ze doen het heel aardig op Twitter.
… en je kunt die E-publicatie over de kathedraal hier gratis downloaden!
…
Tussen Gabriel en Michael heb ik geschreven in het kader van het onderzoek naar de verdwenen schilderingen van – naar achteraf bleek – niet Jan, maar Kees Dunselman in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam. Dit project ging van start dankzij het gulle gebaar van een mecenas die zich ontfermde over de kalot van de apsis in de kathedraal. De voorstelling op dit gewelf was in 1964 verwijderd onder invloed van de vernieuwingen die tijdens het tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) Nederland bereikten. Na raadpleging van de parochie bleek de voorkeur uit te gaan naar een ontwerp dat herinnerde aan het verdwenen werk van Kees Dunselman. Die opdracht ging naar Jojanneke Post van Davique Sierschilderwerken, met wie ik tijdens mijn onderzoek nauw heb samengewerkt. Vooral de sessies op de steiger, lopende het project, waren heel inspirerend. Als je als kunsthistoricus zo nauw mag samenwerken met een kunstenaar en de chemie bruist, dan brengt dat heel veel.
Dat de E-publicatie gratis gedownload kan worden, hebben we te danken aan de kathedraal en het bisdom. Men wil graag dat zoveel mogelijk mensen kennis nemen van dit nieuwe kunstwerk en de achterliggende verhalen.* Die zijn er te over! Wat te denken van de mensen die de kerk – want de Elisabethkerk is pas sinds 1968 kathedraal – en haar inrichting tot stand hebben gebracht. Of de symbolische code die in de voorstellingen verborgen zit. Dat bleek een hersenkraker waar Dan Brown eer aan had kunnen behalen. Het was verder een heel avontuur om het geheim te achterhalen van de bijzondere schilderstechnieken van Kees Dunselman, waar Jojanneke Post een eigen variant voor heeft bedacht. En dan het verhaal van de liturgie, waar de bisschop zelf een bijzondere inbreng in heeft gehad.* Bij ieder project leg je weer nieuwe accenten. Ditmaal heb ik liturgie en iconografie dichter bij elkaar gebracht door het virtuele duet tussen de voorgestelde mensen op de muren en de kerkgangers in het gebouw in beeld te brengen. Alles bij elkaar vormt het nieuwe kunstwerk een bijzondere toevoeging aan het gesamtkunstwerk dat de kathedraal vormt: een toevoeging die van deze tijd is, geënt op wat er vroeger speelde.
Als je het E-boek gelezen hebt – wat zeg ik, zelfs als je het E-boek alleen maar doorgebladerd hebt – dan word je als vanzelf nieuwsgierig naar de nieuwe schilderingen en het interieur van de kathedraal. Dus op naar Rotterdam!
Het parochiecentrum is vrijwel iedere dag geopend tot 13:00 uur: op werkdagen vanaf 10:00 uur en zondags na de mis.
Bezoekadres: Robert Fruinstraat 36 (achterzijde kathedraal)
Voor verdere contactgegevens en bereikbaarheid met openbaar vervoer surf naar de site van de kathedraal.
Wist je trouwens dat er aanwijzingen zijn dat de Elisabethkerk stiekem ontworpen is als kathedraal? Een juweel van een #erfgoedraadsel, waarvan je de oplossing vindt in de e-publicatie.
;-) B.
Verwijzingen en meer informatie
De volledige titel van de E-publicatie luidt: Bernadette van Hellenberg Hubar, met medewerking van Jojanneke Post (Davique Sierschilderwerken) en Marij Coenen. Tussen Gabriel en Michael. De schilderingen naar Kees Dunselman in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam. Rotterdam: HH. Laurentius & Elisabethparochie, 2018. ISBN 978-90-820976-2-7.
Voor een meer gespecificeerd beeld van wat je in het boek kunt vinden zie de inhoudsopgave.
De primeur was voor RTV Rijnmond op zondag 14 januari 2017, maar met Kerstmis 2017 was het al zover. Eindelijk waren de steigers afgebroken die al vanaf 2016 op het priesterkoor van de kathedraal van Rotterdam stonden en de uitmonstering aan het oog onttrokken. Eindelijk was er weer zicht op de apsis en kregen de parochianen de herstelde polychromie te zien. Eindelijk kwamen de nieuwe schilderingen in de kalot en op de triomfboog tevoorschijn die dankzij een mecenas tot stand waren gekomen. Vanaf mei 2017 was Jojanneke Post van Davique Sierschilderwerken bezig geweest met de voorbereiding en de uitvoering hiervan. Het resultaat is een werk dat wat betreft de kleuren, de maatvoering en de gesjabloneerde omlijsting een geheel vormt met de bestaande schilderingen van Jan Dunselman. Wat er aan onderzoek nodig was om die vertaalslag mogelijk te maken, wordt verteld in het E-boek van mijn hand. Hier alvast een voorproefje.*
De man om de hoek —Jojanneke Post had er ruim een half jaar werk voor nodig om een eigentijdse vertaalslag te maken van het ontwerp van Jans jongere broer Kees Dunselman, dat in 1964 uit de apsis verwijderd werd. Door haar eigen visie te volgen en haar persoonlijke stijl en factuur in te zetten, laat de kunstenares er geen misverstand over bestaan dit háár werk is en niet een kopie van het ontwerp uit 1929-1930. Het eigentijdse karakter komt vooral tot uitdrukking in de hoofden. Wie goed kijkt kan de ontwikkeling op dit punt op de voet volgen. Aanvankelijk volgde Post de insteek van Kees Dunselman door de figuren in de kalot als typen weer te geven: het resultaat daarvan is te zien bij zowel de evangelist Marcus (met de leeuw aan zijn voet) als de twee apostelen direct aan weerszijden van Christus. Op zijn beurt volgde Dunselman hiermee de regel van de voorman van de Beuroner school, Desiderius Lenz, die adviseerde om:
‘de eindelooze afwisselingen in het menschenbeeld tot een afzienbaar en herkenbaar aantal van types terug te brengen, welke zich dan weer zullen heenscharen om den “Canon” of het algemeen grondbeeld, dat niet aan de levende werkelijkheid, maar aan de aesthetische geometrie zal zijn ontleend’.*
De te schilderen figuren moesten volgens de Beuroner kunstleer zo geïdealiseerd worden dat ze voldeden aan een matrix van volmaakte geometrische verhoudingen. Een goed voorbeeld van wat Lenz wilde, is het Laatste Avondmaal van Paulus Krebs dat een belangrijke inspiratiebron voor de gebroeders Dunselman vormde.* Anders dan de Beuroner monnik Krebs, bleven de broers hierbij vasthouden aan bestaande mensen als vertrekpunt, zoals onder meer blijkt uit atelierfoto’s van Kees Dunselman.* Er vond een soort abstractieproces plaats, waarbij gezichten hun individuele karakteristiek verloren.
De drie genoemde koppen bevredigden Post echter niet. Ze bleef dan wel dichtbij de Beuroner opzet van haar voorganger, maar het effect was in haar ogen veel te afstandelijk om het verhaal van de voorstelling over te kunnen brengen. Daarom koos ze voor een benadering, waarin de toeschouwer vandaag de dag zich beter zou kunnen identificeren met de mensen daarboven. Het publiek moet zich uitgenodigd voelen om deel te nemen aan het feest dat in de kalot plaatsvindt: de koning van hemel en aarde wordt toegejuicht door de ploeg die de hitte van de dag heeft gedragen bij het verspreiden van zijn missie. Zij hebben hun stoel in de hemel verdiend. Binnen de kerkelijke context wordt dat op een hoger plan getild door de vier mannen daaronder. Wijzend op de ‘Koning van de harten’ benadrukken ze dat deze hemelse positie voor iedereen is weggelegd die het evangelie volgt.* Juist omdat dit verhaal vanuit het christendom tijdloos is, blijft het actueel en dat vraagt om levende en levendige mensen. In de bandbreedte tussen type en portret heeft Post een middenpositie gekozen. Ze heeft bestaande mensen zo weergegeven dat het geen portretten zijn, maar herkenbare figuren die je zo om de hoek zou kunnen tegenkomen. En dat maakt het resultaat zo eigentijds. Daarom is ook gekozen voor een breder scala aan volken: tegenover een oer-Hollandse Petrus zit een Paulus met Nederlands-Surinaamse roots. De apostel naast Paulus heeft een Afrikaanse oorsprong, de evangelist Mattheus staat voor de semitische component, linksboven zit een Rotterdammer en helemaal rechts zit een apostel met Iers-Poolse genen. Net als Da Vinci deed in zijn beroemde Laatste Avondmaal zitten hier ook jonge figuren tussen. Dit zijn mensen die je zomaar zou kunnen tegenkomen in de kerk. Als hommage aan de kunstenaar met wie het allemaal begon, heeft Post bovendien Kees Dunselman een plaats gegeven tussen de apostelen.
…
Een kijkje op de steigers lopende de totstandkoming van de kalotschildering van Jojanneke Post in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam. Foto bvhh.nu op 19 oktober 2017.
Stijl en factuur —De andere ingrediënten voor een eigentijdse voorstelling zijn, zoals in het E-boek wordt uitgelegd, stijl en factuur of makelij.* De penseelvoering van Post is veel breder – met lange streken en egaal verlopende kleurvlakken – dan die van Kees Dunselman; op zijn beurt werkte hij alweer veel minder gedetailleerd dan zijn broer, Jan. Op de muur en rekening houdend met de afstand tot het schip beneden, is de meerwaarde van de nuance niet groot. Heeft de penseelstreek een stevige korrelgrootte dan draagt dat bij aan een monumentaal resultaat. Om de vlakken als figuren uit te laten komen, gebruikt Post, net als Kees, sterk aangezette lijnen, echter niet in zwart of bruinzwart, maar in een donkere variant van de kleur van het gewaad. Met dit soort lijnen drukt ze ook de suggestie uit van de lichaamsdelen onder de kleding. Ondertussen was het wel een proces van aftasten. Zoals Post lopende het project schreef:
‘Sommige kleuren ben ik nog niet tevreden over, dus die pas ik nog aan. Het zijn nu nog maar de grondkleuren. De evangelisten zijn wel duidelijk en uitgesproken (rood, paars, blauw en groen), terwijl de apostelen meer vergrijsde kleuren hebben’.*
Post bedoelt hier het haast transparante, etherische effect, dat Kees aan bepaalde schilderingen wist mee te geven; dit was het resultaat van een techniek die hij zelf ontwikkeld had en hem van zijn collega’s – onder wie zijn broer Jan – onderscheidt. Je kunt het opvatten als zijn persoonlijke handschrift om een onaards, hemels karakter uit te drukken, zoals gedaan is in enkele schilderingen in de Amsterdamse Obrechtkerk. Het heeft veel moeite gekost om deze kunstgreep te doorgronden, zowel verbaal als ambachtelijk. De uitwerking van de apostelen in de kalot laat zien dat het niet om gewaden gaat in verschillende variaties van grijs, maar om overbelichte kleuren, wat bereikt wordt door ze met zachtgrijs op te hogen. Hiervoor heeft Post verschillende lagen aangebracht, net zolang tot de gewenste overbelichting met behoud van de onderliggende kleuren was bereikt. Opnieuw draait het hierbij niet om het kopiëren van haar voorbeeld, maar om een inleven in wat Kees Dunselman doet. Dat leidt tot een interpretatie die van vandaag is.
Sjabloonwerk —Vormen de figuraties een artistieke vertaalslag van het ontwerp van Kees Dunselman, de reconstructie van het sjabloonwerk in de kalot sluit mooi aan op het herstel van de polychromie op de muren eronder, waarmee Post vanaf begin 2017 met haar ploeg bezig was. Een tour de force was het terugbrengen van het pseudo-mozaïek achter de figuren. Het Fibonacci patroon van het geschilderde mozaïek achter het Christusmonogram op de triomfboog gaf al aan dat ook op dit punt weinig aan het toeval werd overgelaten. Maar het was flink puzzelen om erachter te komen welke geometrische onderlegger in de kalot was toegepast. Uiteindelijk bleek het te gaan om een raamwerk van elkaar overlappende cirkels met verschillende vertrekpunten vanuit het hart van de schildering, de wolk met de handen van God de Vader. Het uittekenen van dit patroon alleen al was een monnikenwerk. Afhankelijk van de lichtval ontpopt dit zich voor het oog als een serie parallel verlopende, halve cirkels die de concave vorm van de kalot benadrukken.
Materialen — De schilderingen zijn uitgevoerd op een ondergrond van acrylaatbasis, waarbij vervolgens voor de grote kleurvlakken eveneens een drager op acrylaatbasis is gekozen. De figuren zijn in papaverolie met pigmenten uitgewerkt. De leeuw, os en adelaar zijn in acryl opgezet. De schildering is, op Christus na, gevernist met een acrylaatvernis om een gelijke glans te verkrijgen. Voor de detaillering en het pseudo-mozaïek is palladium (in plaats van zilver), platina en 22 karaat oranje dubbelgoud gebruikt. Het materiaalgebruik is niet alleen voor kenners interessant, maar moet ook vastgelegd worden voor toekomstig onderhoud.* In principe blijkt dit soort schilderingen eenvoudig gereinigd te kunnen worden, maar indien men het dak met de hemelwaterafvoer niet systematisch onderhoudt, kunnen problemen met vochtdoorslag et cetera in de toekomst niet uitgesloten worden. Dat blijkt een kritische factor die in de praktijk vaak onderschat wordt.
Met de voltooiing van het werk in de kalot in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal van Rotterdam heeft Jojanneke Post een van de grootste monumentale schilderingen van de afgelopen decennia gerealiseerd. Wat belooft dat voor de toekomst?
B.
Bronnen en verdere informatie
De * in de tekst hierboven verwijst naar de volgende bronnen (opgemaakt met Zotero):
Dit verhaal is overgenomen uit het E-boek over de schilderingen van de kathedraal. De titel luidt: Bernadette van Hellenberg Hubar, met medewerking van Jojanneke Post (Davique Sierschilderwerken) en Marij Coenen. Tussen Gabriel en Michael. De schilderingen naar Kees Dunselman in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam. Rotterdam: HH. Laurentius & Elisabethparochie, 2018.
Hubar, De genade van de steiger, p. 181. Nieuwbarn, Beuroner Kunstschool, p. 26 (Beuroner typen)
Hubar, Tussen Gabriel en Michael, p. 123, afb. 65 (Paulus Krebs, Laatste Avondmaal).
Hubar, Tussen Gabriel en Michael, p. 57, afb. 30 (Collage atelierfoto’s Kees Dunselman).
Hubar, Tussen Gabriel en Michael, pp. 88-89. Quas primas, RKDocumenten.nl, deel 1, artikel 1 (‘Koning van de harten’).
Hubar, Tussen Gabriel en Michael, pp. 69, 118-130 (factuur of makelij).
Bericht van Jojanneke Post aan Bernadette van Hellenberg Hubar via WhatsApp d.d. 11 oktober 2017.
Voor een verdere specificatie zie Hubar, Tussen Gabriel en Michael, pp. 142-144.
Voor de volledige titelbeschrijvingen, zie het hiervoor geciteerde E-boek.
Afbeeldingen met bijschriften
De kalotschildering van Jojanneke Post geïnspireerd door het ontwerp van Kees Dunselman in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam. Foto bvhh.nu 2018.
Detail van de foto van F. H. van Dijk van de Laurentius & Elisabeth Kathedraal uit 1953. In de kalot (boven de polychromie van zijn ouder broer Jan), op de triomfboog eromheen en op de muren en het tongewelf van de koortravee zit werk van Kees Dunselman uit 1929-1930. Herkomst Stadsarchief Rotterdam, nr 4100_1976-6476.
Panorama van de kalotschildering van Jojanneke Post, genomen vanaf de steiger. De foto laat goed zien dat je op de steiger rekening moet houden met de vertekening die ontstaat als je de voorstelling vanaf het schip bekijkt. Foto Davique.nl 2017.
Jojanneke Post, Het linkerdeel van de schilderingen met apostelen en evangelisten waarvoor op twee figuren na (Marcus en de apostel rechtsboven) bestaande figuren als uitgangspunt hebben gediend. Foto vanaf de steiger, Davique.nl 2017.
Jojanneke Post en haar man Mario de Gilder die model heeft gestaan voor Lucas (tussen hen in, met de blauwe mantel). De foto is genomen vanaf de steiger in de kathedraal te Rotterdam. Foto Léontine van Geffen-Lamers, Monumentenfotograaf.nl december 2017.
In het geschilderde mozaïek achter het Christusmonogram is voor de structuur het Fibonacci patroon gevolgd, dat onder meer bekend is van de zonnebloem. Foto bvhh.nu 2017
Het uittekenen van het raster van het pseudo-mozaïek was een heel werk. Duidelijk zijn de elkaar overlappende cirkelbogen te herkennen. Foto bvhh.nu 2017.
Jojanneke Post, Het rechterdeel van de schilderingen in wording met centraal de apostel wiens hoofd op het fotoportret van Kees Dunselman is gebaseerd. Links van hem zit een type, rechts is Paulus weergegeven, geïnspireerd door een man van Nederlands-Surinaamse afkomst. Foto bvhh.nu 2017.
Jojanneke Post, Jonge, baardloze mannen als apostelen en evangelist Johannes. Hoewel ongebruikelijk volgt de kunstenares hiermee het precedent van Leonardo Da Vinci in zijn Laatste Avondmaal. Foto Léontine van Geffen-Lamers, Monumentenfotograaf.nl december 2017.
Een kijkje op de steigers lopende de totstandkoming van de kalotschildering van Jojanneke Post in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam. Foto bvhh.nu op 19 oktober 2017.
Al het beeldmateriaal mag gebruikt worden op basis van de Creative Commons license (met naamsvermelding en zonder commercieel gebruik), behalve de foto’s van Léontine van Geffen-Lamers van Monumentenfotograaf.nl en het Stadsarchief Rotterdam, waarop alle rechten zijn voorbehouden en waarvoor dus toestemming gevraagd moet worden..
Download
Het E-boek kan gedownload worden via de website van de kathedraal, het bisdom, Davique Sierschilderwerken en deze site. De volledige titel luidt:
Bernadette van Hellenberg Hubar, met medewerking van Jojanneke Post (Davique Sierschilderwerken) en Marij Coenen. Tussen Gabriel en Michael. De schilderingen naar Kees Dunselman in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam. Rotterdam: HH. Laurentius & Elisabethparochie, 2018. ISBN 978-90-820976-2-7
Ben je in Rotterdam, ga de kathedraal dan eens bezoeken:
Het parochiecentrum is vrijwel iedere dag geopend tot 13:00 uur: op werkdagen vanaf 10:00 uur en zondags na de mis.
Bezoekadres: Robert Fruinstraat 36 (achterzijde kathedraal)
Voor verdere contactgegevens en bereikbaarheid met openbaar vervoer surf naar de site van de kathedraal.
Dit webartikel kan geciteerd worden als: Hubar, Bernadette van Hellenberg. “Terugkeer schilderingen kathedraal Rotterdam | Jojanneke Post in actie”. VanHellenbergHubar.org (blog), 2018. http://bit.ly/2mB2ZAk-VanHH2org. Het item is ook te vinden op ifthenisnow.eu.
Verkorte link van dit item: http://bit.ly/2mB2ZAk-VanHH2org
Om te printen, te delen of te mailen, klik hieronder op 'Delen'.
Download E-boek —Dankzij de welwillendheid van de Laurentius & Elisabeth Kathedraal en het bisdom Rotterdam kan het E-boek Tussen Gabriel en Michael gratis gedownload worden. Je kunt hiervoor onder meer terecht op deze website.* De volledige titel luidt:
Bernadette van Hellenberg Hubar, met medewerking van Jojanneke Post (Davique Sierschilderwerken) en Marij Coenen. Tussen Gabriel en Michael. De schilderingen naar Kees Dunselman in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam. Rotterdam: HH. Laurentius & Elisabethparochie, 2018. ISBN 978-90-820976-2-7.
Een samenvatting van de hoofdlijnen – In kort bestek – is te vinden in deze publieke map met stukken over de kathedraal: http://bit.ly/LauElKat4all
Het boek zit niet alleen vol #kerkverhalen over de eerste helft van de vorige eeuw, maar zoomt ook in op de betekenis van het nieuwe kunstwerk voor de hedendaagse liturgie. Tegelijkertijd geeft het een beeld van wat het met zich meebrengt om vandaag de dag een schildering van deze omvang te realiseren. Hoe bijzonder dat is, wordt duidelijk als je bedenkt dat dit de afgelopen decennia in Nederland niet meer voorgekomen is.
Wordt vervolgd?
;-) B.
Verkorte link van dit item: http://bit.ly/VanHH-LauElKat-download
Wegwijzer download kathedraal Rotterdam: 1) ga naar de homepage van de kathedraal | 2) ga naar het menu (rechtsboven op de homepage) 3) ga naar downloads 4) ga naar bijzonder publicaties 5) ga naar speciale uitgaven 6) Klik op: E-book schildering Christus Koning in de kathedraal (eventueel pagina verversen als de link niet werkt).
Ben je in Rotterdam, ga de kathedraal dan eens bezoeken:
Het parochiecentrum is vrijwel iedere dag geopend tot 13:00 uur: op werkdagen vanaf 10:00 uur en zondags na de mis.
Bezoekadres: Robert Fruinstraat 36 (achterzijde kathedraal)
Voor verdere contactgegevens en bereikbaarheid met openbaar vervoer surf naar de site van de kathedraal.
Om te printen, te delen of te mailen, klik hieronder op 'Delen'.
E-boek kathedraal | De verschijning kreeg een prelude dankzij RTV Rijnmond
Het betrof deze opname van RT Rijnmond:
In ietwat gewijzigde vorm haalde dit item een dag later het NOS journaal, zoals je kunt zien onder deze link.
Wil je weten hoe dit project het in de sociale media deed? Surf dan naar het Twittermoment.
B.
Meer informatie
Het E-boek kan gedownload worden via de website van de kathedraal, het bisdom, Davique Sierschilderwerken en deze site. De volledige titel luidt:
Bernadette van Hellenberg Hubar, met medewerking van Jojanneke Post (Davique Sierschilderwerken) en Marij Coenen. Tussen Gabriel en Michael. De schilderingen naar Kees Dunselman in de Laurentius & Elisabeth Kathedraal te Rotterdam. Rotterdam: HH. Laurentius & Elisabethparochie, 2018. ISBN 978-90-820976-2-7
Ben je in Rotterdam, ga de kathedraal dan eens bezoeken:
Het parochiecentrum is vrijwel iedere dag geopend tot 13:00 uur: op werkdagen vanaf 10:00 uur en zondags na de mis.
Bezoekadres: Robert Fruinstraat 36 (achterzijde kathedraal)
Voor verdere contactgegevens en bereikbaarheid met openbaar vervoer surf naar de site van de kathedraal.
Verkorte link van dit item: http://bit.ly/2De11QF-LauElKat
Om te printen, te delen of te mailen, klik hieronder op 'Delen'.
Tijdens het onderzoek naar de Paterskerk ontdekte ik deze muurschildering van Charles Eyck in de refter van het augustijnerklooster Marienburg bij de Paterskerk te Eindhoven (circa 1933). Het werk is dubbel onbekend: in het klooster wist men niet meer dat het van Charles Eyck is en in zijn tot 2014 bekende oeuvrelijst komt het niet voor. Vergelijkbaar met wat Eyck in de kapel van de kweekschool te Zeist heeft gedaan, past hij een vorm van het historisch presens toe door de de gekruisigde Verlosser te omringen met augustijnen (links) en augustinessen (rechts) in de jaren dertig. Het opschrift op de banderol luidt: Ante omnia fratres carissimi, diligatur Deus, deinde proximus (Voor alles, zeer beminde broeders, wordt God bemind en vervolgens uw naaste). Liefde is het sleutelwoord van Augustinus, zoals prachtig verwoord op de site van de orde, waar deze schildering eveneens staat afgebeeld. Aan het monumentale werk van Charles Eyck heb ik overigens veel aandacht besteed in De genade van de steiger.
Verkorte link van dit item: http://bit.ly/3kXNEYB-VanHHOrg
Om te printen, te delen of te mailen, klik hieronder op 'Delen'.
Onze website gebruikt cookies voor een optimale ervaring. VanHellenbergHubar.Org vraagt de gebruiker om hiermee akkoord te gaan door op 'Accept' te klikken.AcceptRead More
Privacy en cookies ingevolge de AVG
Privacy Overview
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may affect your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
