Draken tegen het plafond — Na een bloedstollende crowdfundingsactie in 2019 tikte de teller op de allerlaatste dag 100% aan! Wat in 1977 werd verwoest en in 2007 werd herontdekt, is in 2020 teruggebracht als onderdeel van de nieuwe opstelling van de vaste collectie van het Cuypershuis. Bezoek het Cuypershuis en ga kijken naar de terugkeer van de draken op het #Cuypersplafond. Je zult er nog meer van genieten als je onderstaand verhaal hebt gelezen.

sta_anchor id=”draken” /]

Hoe ‘middeleeuws’ waren de draken tegen het #Cuypersplafond in het Cuypershuis? Dat zie je in deze collage waar we enkele voorbeelden naast elkaar hebben gezet tussen de exemplaren van het Cuypershuis, waarvan er overigens eentje ontbreekt; a) een gevleugelde draak uit de late twaalfde eeuw, b) vervolgens een griffioen circa 1460, c) daarna een prachtvoorbeeld uit het album van Villard de Honnecourt (1278–1300) en d) tenslotte een tweekoppig voorbeeld circa 1278–1300.1 De overige draken horen bij het #Cuypersplafond. bvhh.nu 2019. Klik hier voor een vergrote weergave!

Je krijgt vast meer over de collectie monsters hierboven te horen als Cuypers’ biograaf, dr. Wies van Leeuwen, 3 oktober (14:00 uur) een rondleiding geeft in het Cuypershuis.2 Wies is net nog wat langer bezig met Cuypers dan Bernadette. Ze hebben elkaar in 1979 leren kennen, toen hij in een zaal vol vijandige Maastrichtenaren een pleidooi hield voor het behoud van Cuypers’ uitmonstering in de Servaaskerk. Dat is de opmaat geweest voor de oprichting van het Cuypersgenootschap in 1984 (jammer genoeg een vergeefse strijd, zoals bekend). Wat zou hij je kunnen vertellen over de draken tegen het plafond? 

Heel wat, want Wies heeft behalve over Pierre Cuypers ook gepubliceerd over de symboliek van Jozef A. Alberdingk Thijm, de broer van Nenny en beste vriend van haar man.3 Bladeren we door het standaardwerk van Thijm over kerkbouwsymboliek, De Heilige Linie, dan komen we bij de volgende passage:

Wij behoeven niet te wijzen op de talloze afbeeldingen uit de dieren- en plantenwaereld, die aan gothische kerken gevonden worden. Alles had, om en bij de kerken, zijne beteekenis; tot zelfs de boomen en planten in den kloosterhof getuigt Durandus (in de XIIIe Eeuw), dat de verscheidenheid der deugden verbeeldden, en de put, in het midden, de overvloed der hemelsche gaven. Men heeft in de waterspuyers (gargouilles) der kerken, en de monsters, die somtijds door zuilen of andere zwaarten verpletterd worden, wel eene afbeelding der verdreven of vertreden helsche geesten en der bestreden zonden meenen te vinden 3). De H. Bernardus betoont zich, op eene bekende plaats 4), geen voorstander van het verbeelden van dieren enz. binnen de muren der kloosters; het stoort de aandacht der broeders. Voor de kerken laat hij het echter toe, en het is ook allerwaarschijnlijkst dat men er gedeeltelijk mee op het oog heeft gehad den CXen Psalm te kommentariëeren: „Over de adder en den baziliskus zult gij binnengaan en vertreden den leeuw en den draak” 5) gedeeltelijk den CXLVIIIen, waar gezegd wordt, dat zelfs draken en ongedierten ‘s Heeren lof zullen verkondigen 6).4

Is dit wat zich boven de hoofden van het echtpaar Cuypers-Alberdingk Thijm en hun gezin en gasten afspeelde? De lof op de schepping van God, waarin de verstrengelde initialen in het monogram gekoppeld aan de beesten op de hoeken van het plafond het muzikale echtpaar verbeelden, dat met deze fantasiedieren een koor vormen? Cuypers zong destijds in Roermond in een mannenkoor en van Nenny is de muzikaliteit meer dan bekend. Gelet op het feit dat het Cuypershuis van binnen op de schop ging toen ze er kwam wonen, staat het wel vast dat zij intensief heeft meegedacht over het plafond.5

De opmetingstekening van museummedewerker Harrie Hovens uit 1977 geeft een beeld van de indeling van het cassettenplafond. Herkomst Cuypershuis Roermond.

Als deze uitleg klopt, dan zat men er in die tijd niet ver naast. Afgelopen zomer liep een tentoonstelling in het Getty Museum met de veelzeggende titel Book of Beasts: The Bestiary in the Medieval World.6 Op het platform Hyperallergic stond een interessante bespreking waarin men wijst op de rol van Augustinus. Volgens auteur Sarah Bond zag deze kerkvader fantastische beesten als tekenen van God die nader geïnterpreteerd moest worden. Ze had hierover contact met kunsthistoricus Asa Mittman, schrijver van Maps and Monsters in Medieval England, die vertelde:

[To Augustine], the seemingly impossible, unnatural elements of monsters — humans with dog-heads, with fish tails, lions with bird wings, immortal creatures, fire-breathing creatures, and all the rest — are possible because God established the laws of nature, and they do not apply to him. Indeed, by breaking them, Augustine believed, God showed his infinite power.

[Voor Augustinus] zijn de schijnbaar onmogelijke, onnatuurlijke aspecten van monsters – mensen met hondenkoppen, met vissenstaarten, leeuwen met vogelvleugels, onsterfelijke wezens, vuurspuwende wezens en al de rest – mogelijk omdat God de wetten van de natuur schiep; en die zijn niet op hem van toepassing. Juist door ze te breken, meende Augustinus, toonde God zijn oneindige kracht.

Dus niet alleen zingen ze – zoals in het Te Deum en het Benedicite – als onderdeel van al het geschapene Gods lof, maar ze demonstreren ook nog eens Zijn buitengewone vermogens. Zo zou je het plafond kunnen opvatten als een ode op de creativiteit van God, in wiens scheppingskracht de mens die gemaakt is naar Gods beeld – zoals Thijm zou zeggen – participeert; en die mens wordt in het plafond vertegenwoordigd door Pierre en Nenny, verstrengeld in hun monogram.7 

Wat zou het spannend zijn om dit verder uit te zoeken! Voor nu is het voldoende om te constateren dat reconstructie van dit plafond ook vanwege de bijzondere betekenislading zeer gewenst is. 

We kunnen alleen maar zeggen: ga naar de rondleiding van Wies van Leeuwen donderdag 3 oktober (14:00 uur)! De entree van 5 euro komt ten goede aan de crowdfunding. En als je nu al wil doneren, klik je gewoon op het gezelschap draken hierboven dat verlangend uitkijkt naar een plaatsje op het plafond. Heb je trouwens gezien dat er eentje ontbreekt? We zijn heel benieuwd hoe ze die gaan invullen.

We hebben nog wat andere verhalen over het Cuypersplafond, zoals over de kleurtoepassing, polychromie en de herontdekking van de schilderingen in 2007.

;-) B&M

Verwijzingen

1. Herkomst van de middeleeuwse voorbeelden in de collage: a) Screenshot V&A Museum London, 244:3, Leaf from choir-book with initial S in red pen-work on green and blue ground depicting a dragon. Netherland. late 12th century. b) KB Den Haag, 72 A 23, fol. 46r, Chapter 47, Griffin, Fol. 46r: drawing (coloured), 46r, 100×100; Griffin (detail) from Book of Flowers (text in Latin), French and Belgian, 1460; artist unknown, author, Lambert, canon of Saint Omer. c) BnF (Bibliotheque Nationale de France) Gallica. Villard de Honnecourt , Album de dessins et croquis (circa 1175-1240). d) A Winged Dragon (detail) in a bestiary, 1278–1300, unknown illuminator, Franco-Flemish. Tempera colors, pen and ink, gold leaf, and gold paint on parchment, 9 3/16 × 6 7/16 in. The J. Paul Getty Museum, Ms. Ludwig XV 4, fol. 94. Digital image courtesy of the Getty’s Open Content Program.
2. Voor meer informatie zie de aankondiging op Facebook.
3. Van Leeuwen, Pierre Cuypers, pp. 51-20. architect. Van Leeuwen, Alberdingk Thijm (voor de volledige titels surf naar de bibliografie).
4. Thijm, De Heilige Linie, p. 113 (voor de volledige titel surf naar de bibliografie).
5. Hubar, Rien de pareil, deel 1, pp. 41-42, pp. 108-113. Hubar, Rien de pareil, deel 2, pp. 246-270.
6. De tentoonstelling Book of Beasts: The Bestiary in the Medieval World in The Getty Center in Los Angeles is besproken door Bond, Sarah E. “Interpreting the Beasts of the Middle Ages”. Hyperallergic, 8 juli 2019. http://bit.ly/2naOkjp. Ook te lezen en te bekijken via Evernote.
7. Zie hiervoor Bond, “Interpreting the Beasts of the Middle Ages”. Het is de vraag of deze visie ook speelde bij de monsters die in de bouwsculptuur van de nieuwe Bavo/Koepelkathedraal Haarlem zijn verwerkt, waar het programma door Joseph Cuypers en de latere bisschop A.J. Callier ontwikkeld werd. Daar zijn we er steeds vanuit gegaan dat de visie van Thomas van Aquino op de schepping een rol heeft gespeeld. Hubar (en Coenen), De nieuwe Bavo te Haarlem (zoektoets monster) (voor de volledige titel surf naar de bibliografie). Wat daarin wel een rol speelt en ook in de kunsttheorie van Thijm prominent figureert, is dat de creativiteit van de mens een directe afgeleide is van Gods scheppingskracht. Zie Hubar (en Coenen), De nieuwe Bavo te Haarlem, pp. 141-144, 178; en Hubar, Arbeid en Bezieling, pp. 130-131, 231-232, 364, 387-388.

Sociale media en erfgoed

VanHellenbergHubar.Org zet sociale media in zowel om nieuws over kunst, cultuur & erfgoed te delen als om vragen te stellen en zo kennis te vergaren. Centraal hierin staat onze Facebookpagina: http://bit.ly/VanHHOrg2FB

Ga eens kijken en ‘like’ onze pagina, zodat de berichten over onderwerpen als de voorgaande een nog grotere actieradius bereiken!

O ja, en vergeet niet te doneren!

Verloop vanaf de plaatsing van dit bericht 28 september 2019

• 4 oktober 2019 staat de teller ‘s morgens op 98%, dus met nog 3 dagen voor de boeg gaat dit project geheid de eindstreep halen, zeker als je NU doneert! Dat kan vanaf een tientje! Er zijn nog maar 40 tientjes nodig, dus doe mee en maak het verschil door hier te doneren!
• 3 oktober 2019 stond de teller eind van de middag op 98%, dus met nog 3 dagen voor de boeg gaat dit project geheid de eindstreep halen als je NU doneert! Dat kan vanaf een tientje! Er zijn nog maar 50 tientjes nodig, dus doe mee en maak het verschil door hier te doneren!
• 3 oktober 2019 staat de teller op 89%, dus met nog 3 dagen voor de boeg gaat dit project geheid de eindstreep halen als je NU doneert! Dat kan vanaf een tientje! En vele tientjes maken het verschil!

Verkorte link van dit item: http://bit.ly/2nbUhMH-VanHH2org

← Naar de hoofdpagina van Succesvolle crowdfunding #Cuypersplafond